هزینه تأسیس و اداره دانشگاههای دولتی توسط دولت تأمین می‌شود. پذیرش دانشجویان در دانشگاههای دولتی از طریق شرکت در کنکور سراسری انجام شده و برای قبولی در دانشگاههای دولتی، به‌خصوص در برخی از رشته‌های پرطرفدار، دانش‌آموزان باید رتبه تک‌رقمی یا رتبه‌های دو تا سه‌رقمی را در کنکور کسب کنند. یکی از بهترین مزایای تحصیل در دانشگاه دولتی، پرداخت نکردن شهریه است.
در کنار این‌ها پردیس‌هایی هم توسط دانشگاههای دولتی تأسیس می‌شود که متقاضیان می‌توانند با پرداخت شهریه در آنجا ادامه تحصیل دهند. پردیسهای خودگردان یا همان پردیسهای بین‌الملل شعبه‌‌هایی از دانشگاههای دولتی در ایران هستند که با هدف پذیرش دانشجو در قبال دریافت هزینه ،تأسیس شده‌اند. تحصیل در این دانشگاه‌ها به دو شیوه مختلف صورت می‌گیرد؛ یکی شرکت در کنکور‌های سازمان سنجش و دیگری شرکت در آزمون اختصاصی پردیسهای خودگردان که البته هر یک از این دو روش شرایط و ضوابط خود را دارند.
لازم به ذکر است به استناد اصل ۳۰ قانون اساسی «دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفایی کشور به‌طور رایگان گسترش دهد».
به موجب آیین‌نامه مدیریت پردیسهای دانشگاه و به استناد ماده ۱۰ قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و براساس اختیارات بند (ب) ماده ۷ قانون تشکیل هیئت‌های امنای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی به تاریخ ۲۶/۱۲/۱۳۸۳ دانشگاههای دولتی مجاز به ساخت پردیس بوده و از نظر اداری و تشکیلاتی جزئی از دانشگاه محسوب می‌شوند.
دانشجویان چه می‌گویند؟
در این سال‌ها پردیسهای دانشگاهی در دانشگاههای دولتی به‌عنوان یک راهکار نوین، نقش مهمی در توسعه آموزش عالی ایفا می‌کنند. این پردیس‌ها علاوه بر پاسخ به نیاز روزافزون جامعه برای تحصیلات عالی، به دانشگاه‌ها کمک می‌کنند ظرفیت پذیرش دانشجو را افزایش دهند و از سوی دیگر، به تأمین منابع مالی برای فعالیت‌های علمی و پژوهشی دانشگاه‌ها کمک می‌کنند. با توجه به چالش‌های اقتصادی و نیاز به توسعه زیرساخت‌های آموزشی، اهمیت پردیسهای دانشگاهی بیش از پیش نمایان شده است.
محمد، دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد یکی از پردیسهای دانشگاهی، با اشاره به مزایای تحصیل در پردیس‌ها می‌گوید: یکی از بزرگ‌ترین مزایایی که در پردیس‌ها تجربه کرده‌ام، کیفیت بالاتر امکانات آموزشی نسبت به دانشگاههای غیرانتفاعی است. کلاس‌ها به‌طور معمول کوچک‌تر هستند و استادان وقت بیشتری برای پاسخ‌گویی به سؤالات دارند. همچنین، امکانات آزمایشگاهی و فضای آموزشی در پردیس‌ها به‌خاطر داشتن شهریه، بهتر از برخی دانشگاههای اصلی است. این موضوع در یادگیری و حتی پروژه‌های تحقیقاتی خیلی به من کمک کرده است. البته گاهی هم استاد معمولی را برای بچه‌های پردیس می‌گذارند و استادان هیئت علمی صرفاً برای بچه‌های روزانه می‌شود!
با این حال، محمد به معایب پردیسهای دانشگاهی هم اشاره می‌کند و می‌گوید: یکی از چالش‌های بزرگ پردیس‌ها، شهریه‌های بالاست؛ شهریه‌هایی که در مقایسه با دانشگاههای روزانه بسیار سنگین‌تر است. برای بسیاری از دانشجویان، به‌ویژه آن‌هایی که از خانواده‌های متوسط به پایین هستند، این مبلغ می‌تواند یک مانع بزرگ باشد. خود من گاهی برای پرداخت شهریه با مشکلات مالی روبه‌رو می‌شوم.
او به تفاوت‌های میان دانشجویان پردیس و دانشگاههای روزانه نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: چیزی که شاید کمتر به آن توجه می‌شود، تفاوت‌هایی است که میان دانشجویان پردیس و دانشجویان روزانه وجود دارد. همیشه این سؤال در ذهنم بوده که آیا من شایسته‌ام در اینجا تحصیل کنم یا نه؟ چون اغلب در پردیس‌ها، ظرفیت‌های پذیرش از طریق کنکور محدودتر است و احساس می‌کنم گاهی ممکن است از نظر اجتماعی یا حتی شغلی با دانشجویان روزانه تفاوت‌هایی داشته باشم.
محمد در پایان نتیجه می‌گیرد به‌طور کلی، پردیسهای دانشگاهی برای کسانی که به دنبال تحصیل با کیفیت هستند، فرصت‌های خوبی فراهم می‌کنند. اما اگر بخواهیم منصفانه بگوییم، هزینه‌های شهریه و تفاوت‌های اجتماعی ممکن است مشکلاتی را ایجاد کند که باید به آن‌ها توجه شود.
سپهر، دانشجوی مقطع کارشناسی یکی از دانشگاههای دولتی روزانه هم با اشاره به تفاوت‌های میان دانشجویان روزانه و پردیس‌ها عنوان کرد: یکی از اصلی‌ترین تفاوت‌ها میان دانشجویان روزانه و دانشجویان پردیس، موضوع شهریه است. ما که در دانشگاههای دولتی روزانه تحصیل می‌کنیم، شهریه‌ای پرداخت نمی‌کنیم، ولی دانشجویان پردیس مجبورند هزینه‌های بالایی را بپردازند. این مسئله از نظر من، یک تفاوت عمده است. گاهی احساس می‌کنم دانشجویان پردیس در وضعیت اقتصادی سخت‌تری قرار دارند و این شاید منصفانه نباشد.
سپهر ادامه می‌دهد: البته پردیس‌ها برای افرادی که توان پرداخت شهریه را دارند و می‌خواهند در یک دانشگاه معتبر تحصیل کنند، فرصتی مناسب به‌نظر می‌آید. به‌ویژه اگر کسی قصد ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر داشته باشد، پردیس‌ها می‌توانند گزینه مناسبی باشند، چرا که بعضی از پردیس‌ها امکانات بهتری دارند و کمتر شلوغ هستند.
پردیس‌ها مانعی برای مهاجرت
علی خرسندی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه در پاسخ به اینکه چرا دانشگاههای دولتی به سمت پردیسسازی می‌روند به خبرنگار ما می‌گوید: در ساخت پردیس‌ها از سوی دانشگاههای دولتی اهدافی چندگانه دنبال می‌شود. در ابتدا هدف از ساخت پردیس‌ها این بود از مهاجرت خیل گسترده دانشجویان به خارج کشور جلوگیری و زمینه‌‌ای برای گسترش محیط علمی و فرهنگی ایجاد شود تا این دانشجویان در داخل کشور ادامه تحصیل دهند.
وی در ادامه می‌افزاید: بر مبنای قانون اساسی و تقاضای جامعه، دانشگاههای دولتی موظف هستند شرایط ایده‌آل را برای پوشش دادن آموزش عالی و دسترسی متقاضیان فراهم کنند، چون دانشجویانی که برای ادامه تحصیل به خارج کشور می‌رفتند پس از پایان تحصیلات تکمیلی با مشکلات متعددی روبه‌رو می‌شدند؛ بنابراین دانشگاههای دولتی اقدام به ساختن پردیس‌ها کردند.
هدف پنهان در ساخت پردیس‌ها
خرسندی در مورد هزینه‌های دانشگاه‌ها و پردیسهای آن می‌گوید: دانشگاههای دولتی دو نوع بودجه دارند؛ بودجه عمومی یا دولتی که با توجه به شرایط، ۶۰تا۸۰ درصد هزینه‌های دانشگاه توسط دولت تأمین می‌شود. بودجه اختصاصی به بودجه‌ای گفته می‌شود که دانشگاه‌ها می‌توانند درآمدزایی داشته باشند و از این طریق قسمتی از هزینه‌ها تأمین اعتبار می‌شود که می‌توانند از روش‌های مختلف، آن را بدست بیاورند؛ یکی از این روش‌ها تأسیس پردیسهای شهریه‌پرداز است. همان‌گونه که قبلاً اشاره شد انگیزه ساخت پردیس‌ها فراهم کردن شرایط تحصیلی و در مرحله دوم درآمدزایی بود؛ اما در حال حاضر بیشتر جنبه دوم که همان درآمدزایی است اولویت دارد.
این استاد برنامه و مدیریت درباره تفاوت ورود به دانشگاه از طریق کنکور و یا جذب شدن به یکی از پردیس‌ها عنوان می‌کند: بخش قابل توجهی از دانشجویان و متقاضیان تحصیلات تکمیلی از طریق کنکور جذب می‌شوند و فرایند تعریف شده را طی می‌کنند؛ اما آن‌هایی که وارد پردیس می‌شوند هم روندی را مثل کسانی که از طریق کنکور جذب شدند، طی می‌کنند که به نوبت دوم معروف هستند. معمولاً تعداد دانشجویانی که در پردیس جذب می‌شوند کمتر یا مساوی با دانشجویان روزانه است. ناگفته نماند که پردیسهای بین‌المللی روش‌های خاص خودشان را دارند و بر اساس آیین‌نامه‌هایی که توسط بالادستی‌ها تدوین می‌شود، می‌توانند دانشجوی بین‌المللی جذب کند.
کنکور؛ معیار درستی برای عدالت؟
وی با تأکید بر اینکه کنکور معیار عدالت نیست، اظهار می‌کند: کنکور یکی از عوامل ناعدالتی برای غربال‌گری دانشجویان و روش نادرست در آموزش عالی ایران است، یعنی خود کنکور به دلایل مختلف منشأ ناعدالتی آموزشی و اجتماعی است.
خرسندی در پایان در مورد شهریه‌هایی که توسط دانشجویان پرداخت می‌شود، می‌گوید: شهریه‌های پرداختی توسط دانشجویان پردیس به حساب دانشگاه واریز می‌شود؛ اما با توجه به اینکه دانشگاههای دولتی از دولت جدا نیستند و به عنوان بازوهای علمی و آکادمیک دولت شناخته می‌شوند، این شهریه‌ها ممکن است براساس آیین‌نامه مالیاتی یا معاملاتی به خزانه دولت واریز شود؛ با این‌حال این مبالغ دوباره به دانشگاه مربوط برگشت داده می‌شود. درنهایت بخشی از هزینه‌های روزمره دانشگاه‌ها از همین درآمدهای اختصاصی جبران می‌شود.
نبود ظرفیت یا لذت پول
علی امرایی، عضو کمیسیون آموزش دیده‌بان شفافیت و عدالت کشور هم با تأکید بر اینکه دانشگاههای دولتی باید ظرفیتی را که برای پذیرش دانشجویان در پردیس‌ها دارند به ظرفیت دولتی اضافه کنند، می‌گوید: در سال‌های اخیر دانشگاههای دولتی دانشجویان زیادی را در پردیسهای خود جذب کرده و از این طریق درآمدزایی می‌کنند. اگر این دانشگاه‌ها ظرفیت برای جذب دانشجو در پردیس را دارند باید از آن در جذب دانشجو به صورت رایگان و در صندلی‌های دولتی استفاده شود.
وی در ادامه اضافه می‌کند: اگر هم دانشگاهی دانشجو در پردیس خود جذب می‌کند نباید بابت خدمات آموزشی-تحصیلی که ارائه می‌شود شهریه هنگفت از او گرفته شود. در اصل۳۰ قانون اساسی به شکل صریح آمده است آموزش در مدارس دولتی باید رایگان باشد و در آموزش عالی تا زمانی که به آن خودکفایی نرسیده‌ایم به صورت رایگان باید ارائه شود. بنابراین اگر دانشگاهی از لحاظ ظرفیت تغییری نکرده ولی باز هم پردیس می‌سازند باید پاسخ دهند چرا این کار را انجام می‌دهند.
امرایی در مورد هزینه‌های پردیس‌ها می‌گوید: پیشنهاد ما این است از این مسیر برگردیم و اگر دانشگاه واقعاً دولتی است باید تمام خدمات آن دولتی و رایگان باشد. متأسفانه در بعضی مواقع شهریه‌های پردیسهای دانشگاههای دولتی نسبت به شهریه دانشگاههای غیردولتی بیشتر است که باید مورد بررسی جدی و دقیق قرار گیرد و اقدامات لازم برای جلوگیری از افزایش بی‌رویه شهریه‌ها انجام شود.
این عضو کمیسیون آموزش دیده‌بان شفافیت و عدالت کشور درباره عدالت آموزشی نیز بیان می‌کند: در این هیچ شکی نیست که متقاضیان دانشگاههای دولتی باید از طریق کنکور به این دانشگاه‌ها راه پیدا کنند، اما دانشجویانی که در پردیس‌ها جذب می‌شوند اصولاً از لحاظ رتبه اختلاف زیادی با هم ندارند. یعنی پس از اینکه صندلی‌های دولتی تکمیل ظرفیت می‌شود در پردیس‌ها جذب می‌شوند.
گامی برای توسعه آموزش عالی
وی پردیس‌ها را کمک‌کننده در توسعه آموزش عالی می‌داند و اظهار می‌کند: جذب دانشجو به تناسب بازار کار و شغل، مثبت ارزیابی می‌شود، ولی هر قدر این خدمات را به سمت رایگان شدن سوق دهیم خیلی بهتر خواهد بود.
یعنی اگر توسعه صندلی‌های رایگان دانشگاه‌ها بیشتر شود خیلی بهتر است. اگر هم دانشجو در پردیس‌ها جذب می‌شود در شهریه آن‌ها یک تجدید نظر صورت گیرد، چون در هر دو نوع جذب از خدمات تقریباً یکسان برخوردار می‌شوند. امرایی در پایان خاطرنشان می‌کند: اینکه پردیس دانشگاه‌ها را خلاف اصول بدانیم کاملاً اشتباه است و دانشگاه در هر شرایط و رتبه‌ای که باشد از جایگاه خاص خود برخوردار است. تنها بحث و اختلاف نظری که گاهی به وجود می‌آید بر سر ظرفیت‌های آن است. وقتی اسم دانشگاه، دولتی است خیلی بهتر است که همه خدمات آن دولتی باشد.
خبرنگار: خدابخش حکیمی