مرکز پویانمایی صبا توانست در طول سال‌ها فعالیت خود به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان انیمیشن در ایران تبدیل شده و با تولید بیش از 200 ساعت انیمیشن در سال، به نیازهای مخاطبان خود پاسخ دهد. در نشستی که به میزبانی روزنامه جام‌جم برگزار شد، محمدرحیم لیوانی، رئیس مرکز پویانمایی صبا همراه مدیران گروه‌های مختلف این مرکز از جمله علیرضا قانع اسماعیل‌پور (مدیر گروه نوجوان)، پوریا سازگار (مدیر گروه کودک)، حسین محمودی (مدیر گروه خردسال) و زهرا مفاخر (مدیر طرح و برنامه و اطلاعات و برنامه‌ریزی) به بحث و تبادل نظر درباره اهداف و دستاوردهای این مرکز پرداختند. این نشست فرصتی بود تا مدیران مرکز صبا، دستاوردهای خود را در زمینه تولید انیمیشن‌های با کیفیت و متناسب با نیازهای روز جامعه معرفی کنند و به چالش‌ها و راهکارهای موجود در این حوزه بپردازند.
از سال 96 به مدیریت مرکز پویانمایی صبا منصوب شده‌اید. آن زمان مرکز پویانمایی صبا به چه شکل بود و در مسیر مدیریت شما به کجا رسیده است؟
محمدرحیم لیوانی، رئیس مرکز پویانمایی صبا: مرکز صبا سال 74 افتتاح شد و اکنون تقریبا ۲۹ سال از عمر آن می‌گذرد. این مدت یک سوم عمر صد ساله صنعت انیمیشن در دنیا را شامل می‌شود. در این سال‌ها، انیمیشن کشور پیشرفت خوبی داشته و بخش عمده‌ای از این تجربه در مرکز صبا شکل گرفته است. بسیاری از فعالان صنعت انیمیشن ایران در دوره‌ای با مرکز صبا همکاری کرده‌اند و در پروژه‌های مختلف رشد کرده و به سینما و انیمیشن کشور کمک کرده‌اند. در حال حاضر، مرکز صبا بزرگ‌ترین تولیدکننده انیمیشن برای کودکان و نوجوانان در تلویزیون است و امسال نزدیک به ۲۰۰ ساعت انیمیشن تولید خواهد کرد. ما برندها و شخصیت‌های شناخته‌شده‌ای داریم که مخاطبان با آنها آشنا هستند و متناسب با آن از ما انتظار تولید محتوای سالم دارند. مأموریت‌های تلویزیون و نیازهای جامعه ما را ملزم می‌کند بخش عمده‌ای از تولیدات خود را به خواسته‌های والدین و نیازهای کودکان و نوجوانان اختصاص دهیم. همچنین، فرهنگ‌سازی برای عموم مردم از اهداف ماست و انیمیشن در این زمینه نقش مهمی ایفا می‌کند. از اواسط سال ۹۶ که به مرکز پویانمایی صبا پیوستم، مسیری طولانی را طی کرده‌ایم. البته قبل از این مسئولیت، به عنوان مدیر گروه در همین مرکز فعالیت می‌کردم. پس از آن، توسعه تولیدات به لحاظ کمی و کیفی مطرح و برنامه‌ای تدوین شد تا نیاز شبکه‌ها را برطرف کنیم. برای این منظور، ابتدا نیاز بود در حوزه توسعه محتوا اقداماتی انجام دهیم. پس گروه‌ها و تیم‌های نویسندگی شکل گرفت و تیم‌های فیلمنامه‌نویسی در گروه‌های تولید ایجاد شد و هدایت و برنامه‌ریزی این گروه‌ها در مرکز انجام شد. ابتدایی‌ترین راهکار ما برای توسعه، آغاز تولید مجموعه‌های ۱۰۰ قسمتی بود که در حوزه تجاری‌سازی و کیفی‌سازی ظرفیت داشته باشند. هدف ما گسترش مجموعه‌های برند و کارهای شاخص بود تا به موفقیت بیشتری دست یابیم. پیش از این، تولید یک مجموعه معمولا به ۱۳ یا ۲۶ قسمت محدود می‌شد و مخاطب در حالی که علاقه‌مند به ادامه داستان بود، فقط در فصل اول با آن آشنا می‌شد. برنامه‌ریزی اولیه ما این بود که با انتخاب تعدادی از این کارها به سمت انبوه‌سازی و عمق تولید آنها حرکت کنیم. هدف ما تولید نیمه‌صنعتی و حتی صنعتی بود و یکی از راهبردهای اصلی ما توسعه محتوا بود تا بتوانیم برنامه‌های ۱۰۰ قسمتی را پوشش دهیم. سعی کردیم محتوایی را توسعه دهیم که برای مخاطب شناخته شده است و او از ما انتظار ادامه آن را دارد و اولویت‌های سیما را هم پوشش دهد.در شروع، تولیدات را با سری‌های کوتاه آغاز کردیم و سپس به تولیدات نیمه‌صنعتی تجاری روی آوردیم. تکرار تولیدات در حوزه پویانمایی باعث افزایش مهارت تولیدکنندگان و بهبود کیفیت تولیدات می‌شود، به شرطی که نظارت مناسبی بر روند تولید وجودداشته باشد.اکنون،پس ازشش تاهفت سال،ده‌هامجموعه بابیش از۱۰۰قسمت تولید شده داریم.به‌عنوان مثال،مجموعه «مهارت‌های زندگی» با بیش از ۵۰۰ قسمت همچنان مورد انتظار مخاطبان است. این وابستگی مخاطب به برنامه‌های ما واقعا غیرمنتظره بود. در نظرسنجی‌های زمستان گذشته، این برنامه جزو برنامه‌های شاخص گروه کودک بود و بیش از ۵۶ درصد مخاطبان آن را تأیید کردند. مجموعه‌هایی مانند «پهلوانان»، «مثل‌نامه» و «چیا» نیز در بیش از 200 قسمت تولید شده است. «شکرستان» هم بیش از ۳۰۰ قسمت دارد و هنوز مخاطبان و شبکه‌ها پیگیر فصل‌های جدید این برنامه‌ها هستند. صنعت پویانمایی ایران در مسیر صنعتی شدن قرار دارد و ما سال‌هاست که در حال صادرات انیمیشن هستیم که یکی از منابع درآمد سازمان است. هرچند حجم این صادرات ممکن است زیاد نباشد، اما هدف ما از صنعتی شدن، توسعه محتوای مداوم، به‌صرفه و با‌کیفیت است. تولیدات ما باید به گونه‌ای باشد که بتوانیم برنامه‌های شاخصی مانند پهلوانان و شکرستان را که نزدیک به ۱۷ و ۱۸ سال است در حال تولید هستند، ادامه دهیم. نگه‌داشتن تیم تولید برای چنین مدت طولانی نشان‌دهنده موفقیت ما در این مسیر است.
پویانمایی ایران در کدام مرحله از صنعتی شدن قرار دارد و آیا توانایی صادرات محصولات ایرانی را داریم؟
لیوانی: صنعت پویانمایی ایران در مسیر صنعتی شدن قرار دارد و ما سال‌هاست که در حال صادرات انیمیشن هستیم. برای موفقیت تجاری، باید سرمایه‌گذاری و محتوای خود را به‌روز کنیم، زیرا نیازهای مخاطب تغییر کرده است. ۳۰ درصد چرخه تجاری به تولید پویانمایی و ۷۰ درصد به تولیدات جانبی مانند فضای مجازی، چاپ و اسباب‌بازی و ... مربوط می‌شود. ما ظرفیت تولید خود را از ۵۰ یا ۱۰۰ ساعت در سال به بالای ۳۰۰ یا ۴۰۰ ساعت افزایش داده‌ایم و اکنون آمادگی تولید ۳۰۰ تا ۵۰۰ ساعت انیمیشن در سال را داریم، در حالی که به دلیل محدودیت منابع در حال حاضر فقط ۲۰۰ ساعت انیمیشن تولید می‌کنیم.
آیا در حوزه تجاری‌سازی پویانمایی ایران، شرکت یا مجموعه‌های مستقل دیگری نیز وجود دارند؟
لیوانی: در حوزه تجاری‌سازی، شرکت‌های دیگری نیز فعال هستند که تأثیر قابل توجهی بر بازار دارند و تحت کنترل ما نیستند. بخشی از تجاری‌سازی به بازار و تولیدکنندگان آن مربوط می‌شود و شرایط حاکم بر بازار نقش مهمی ایفا می‌کند. به عنوان مثال، در حوزه انتشارات می‌توانیم کتاب‌هایی از تولیدات پویانمایی تهیه کنیم که شامل خلاصه قسمت‌ها و تصاویری از شخصیت‌ها باشد. این امر به نوعی به تبلیغ آثار ما نیز کمک می‌کند. همچنین، تولید نوشت‌افزار با استفاده از شخصیت‌هایی که مخاطب با آنها آشناست، می‌تواند به افزایش شناخت و محبوبیت آثار ما کمک کند. در این زمینه فعالیت‌های خوبی برای واگذاری حقوق در سازمان در جریان است که امید است نتیجه‌بخش باشد.
متولی بخش بازار و تولیدات جانبی پویانمایی در کشور کیست؟
لیوانی: پس از رسیدن به یک انسجام و چارچوب مشخص در حوزه تولید، تلاش کردیم تا بخش‌های جانبی را نیز فعال کنیم. در این راستا، محتوایی تولید کرده‌ایم که می‌تواند به محصولات جانبی مرتبط منجر شود. با این حال، ما دیگر بازیگر اصلی در این زمینه نیستیم و فقط محتوایی تولید کرده‌ایم که شامل تصاویر و داستان‌هایی است که می‌تواند به کاراکترهای جذاب برای کودکان و نوجوانان تبدیل شود. این کاراکترها می‌توانند در زندگی روزمره مخاطبان حضور داشته باشند. برای این منظور، باید به حوزه‌هایی مانند انتشارات ورود کنیم. از آنجا که خودمان کار تولید یا انتشار کتاب را انجام نمی‌دهیم، نیاز داریم حقوق مربوط به این محتوا را واگذار کنیم و با شرکای مناسب همکاری کنیم. این شرکا باید در زمینه پویانمایی فعال باشند و بر روی تجاری‌سازی آثار خود کار کنند.
آیا در زمینه تولیدات جانبی از ظرفیت‌های خارج از مرکز صبا استفاده می‌شود؟
لیوانی: بازار کشور ما تجربه کافی در زمینه تولیدات جانبی ندارد و باید این تجربه ایجاد شود. در پنج سال گذشته، به ویژه در دوره جدید، سازمان صداوسیما به‌طور جدی‌تری به این مسائل پرداخته است. آقای جبلی به شدت پیگیر فعال‌سازی بخش تولیدات جانبی هستند و یکی از خواسته‌های ایشان این است که این بخش باید در این دوره فعال شود. زیرساخت‌های لازم در حال ایجاد است و هدف ما این است که بخش خصوصی را فعال کنیم و از ورود به تولیداتی که کار سازمان نیست، خودداری کنیم. ما در مرکز صبا نباید به چاپ کتاب یا تولید اسباب‌بازی بپردازیم. هدف ما ایجاد چارچوب و فرآیندی است که بخش خصوصی به آن علاقه‌مند شود و ایده‌های تجاری جذابی ارائه دهد. به‌عنوان مثال، به جای این‌که در بازار با تم تولد انیمیشن‌های خارجی و کاراکترهای نامناسب فرهنگی مواجه شویم، می‌توانیم تم تولد و قهرمان‌های انیمیشن‌های ایرانی را معرفی کنیم. این کار چندان پیچیده نیست اما تجربه کافی در این زمینه وجود ندارد. یکی از چالش‌ها این است که تولیدکنندگان ما عادت دارند بدون پرداخت حق کپی‌رایت از تصاویر خارجی استفاده کنند و نظارتی بر این موضوع وجود ندارد. اکنون در تلاش هستیم چارچوب جدیدی ایجاد کنیم تا تولیدکنندگان برای تولید محصولات خود، تولیدات ایرانی با‌کیفیت و منافع شراکت رادرنظرداشته باشند.این فرآیند زمان‌براست وما درحال ایجاد چارچوب‌های لازم هستیم. خوشبختانه شورای واگذاری آثار درسازمان شکل گرفته وحوزه‌های مختلف درحال فعالیت هستند. ما نیز طرح‌ها و ایده‌های خوبی آماده کرده‌ایم که به تدریج در حال شکل‌گیری هستند، به‌ویژه در زمینه عروسک‌های معروف و کاراکترهای انیمیشن. امیدواریم به زودی شاهد فعال‌سازی آن بخش ۷۰ درصدی تجاری‌سازی شخصیت‌های ایرانی در بازار فرهنگی کشور باشیم، چه در عرصه انتشار، چه در پوشاک، اسباب‌بازی و فضای مجازی مانند بازی‌های رایانه‌ای.
چه آثار جدیدی در واحد طرح و برنامه مرکز پویانمایی صبا در حال تولید است و به‌زودی روی آنتن می‌روند؟
زهرا مفاخر، مدیرطرح و برنامه و اطلاعات و برنامه‌ریزی مرکز صبا: دردوسال گذشته،مرکزصبا به تولید اسپین‌آف از مجموعه‌های موفق و بازیابی شخصیت‌های شناخته‌شده گذشته پرداخته است. پروژه «نابغه‌های کوچک» با استفاده از شخصیت‌های قدیمی در داستان‌های جدید درباره پیشرفت تکنولوژی و ربات‌ها در حال تولید است. همچنین، برنامه «چیا» برای خردسالان با محوریت شخصیت زنبورک در مراحل نگارش قرار دارد. برنامه «مهد کودک حیوانات» یا «فینگیلیا» نیز به محیط کار خانواده و مشاغل خانگی می‌پردازد. برای نوجوانان، برنامه ورزشی «کشتی‌گیران» با نظارت کارشناسان در حال تولید است.همچنین، دو برنامه جدید دیگر بامحوریت معرفی مشاغل درحال طراحی هستند که به کودکان کمک می‌کندبامشاغل مختلف آشناشوند.برنامه «نئاندرتال‌ها» نیز با رویکرد اجتماعی و طنز در حال تولید است و توسط تیم «دیرین دیرین» ساخته می‌شود. برنامه «گردان مشکل‌گشا» به خاطرات طنز رزمندگان می‌پردازد و با فضایی جدید در حال تولید است. همچنین سری جدید مجموعه‌ای بر اساس فیلم سینمایی «بازمانده» در حال نگارش است. مرکز صبا در حال حاضر ۴۶ تا ۵۰ اثر در دست تولید دارد که برخی از آنها در مراحل نگارش یا پیش‌تولید هستند. این تولیدات به‌طور کامل برونسپاری شده و شرکت‌های خصوصی در این زمینه فعالیت می‌کنند. برنامه «سه برادر» نیز با نگاهی تاریخی و اسلامی به حکومت آل بویه می‌پردازد. در زمینه ناو‌گروه ۸۶ برنامه «ماجرای لیکو» درباره فرصت‌ها و ظرفیت‌های دریا در حال تولید است و طرحی به نام «پارتیسان» نیز در حال نگارش است که سفر این ناو به قطب جنوب را روایت می‌کند. علاوه بر این، انیمیشنی درباره «شهر سوخته» داریم که فصل اول آن ساخته شده و به وقایع تاریخی و اکتشافات فرهنگی 4۰۰۰ سال پیش می‌پردازد.
همه گروه‌های سنی به‌خصوص نوجوانان به دیدن انیمیشن‌های قهرمان‌محور تمایل دارند. خصوصا اگر آن قهرمان ایرانی باشد. در گروه نوجوان مرکز صبا در این راستا چه آثاری در دست تولید است؟
علیرضا قانع اسماعیل‌پور، مدیر گروه نوجوان مرکز صبا: درگروه نوجوان، مرکز صبا پروژه‌های متعددی در زمینه قهرمان‌پروری در حال تولید دارد. مثلا مجموعه «کشتی‌گیران» قهرمانان ملی را بدون نام بردن از فرد خاصی به تصویر می‌کشد و الگوهای ورزشی را معرفی می‌کند. این انیمیشن به مباحث پهلوانی و ورزشی می‌پردازد و امیدواریم بتواند نوجوانان را به ورزش کشتی علاقه‌مند کند. پروژه «سه برادر» داستانی تاریخی را روایت می‌کند که در آن سه برادر با همکاری یکدیگر پیش می‌روند. این انیمیشن به دلیل پیچیدگی تولید، نیاز به دقت و تلاش زیادی دارد. مرکز صبا پیش از این مجموعه پهلوانان را روی آنتن داشته و در حال حاضر به دنبال تولید اثر سینمایی این مجموعه است. فصل آخر این مجموعه نیز برای ایام نوروز در حال تولید است. همچنین، ادامه مجموعه «جوانمردان» در حال آماده‌سازی برای نوروز امسال است. یک انیمیشن کوتاه به نام «گذشته نگذشته» نیز در حال تولید است که به وقایع تاریخی با نگاهی طنزآمیز می‌پردازد. از پروژه‌های جدید، کار دیگری درباره فوتسال با عنوان «گل کوچیک» در دست اقدام است. در مورد انیمیشن «بازمانده» با توجه به تحولات سال گذشته در حوزه غزه و محور مقاومت، فیلمنامه آن بازنویسی می‌شود تا با واقعیت‌های جدید همخوانی داشته باشد. با توجه به صحبت‌های مقام معظم رهبری درباره پیاده‌سازی عملیات‌های دفاع‌مقدس در قالب بازی‌های رایانه‌ای، ۷۰ درصد عملیات‌هایی که در «سلام بر ابراهیم» انجام شده، برای ساخت بازی کامپیوتری آماده است و مجموعه نرم‌افزار آریل نیز برای این کار آماده همکاری است.
بنابراین، سلام بر ابراهیم ممکن است ادامه یابد.
قانع اسماعیل‌پور: تغییراتی در زمینه فیلمنامه‌نویسی در سازمان صورت گرفت که به تأسیس مرکز فیلمنامه‌نویسی منجر شد. ادامه سلام بر ابراهیم به این مرکز واگذار شده و اخیرا قرارداد فصل جدید «سلام بر ابراهیم ۲» امضا شده است. در فصل اول، شاهد شهادت ابراهیم و دوستانش بودیم، اما در فصل جدید به کودکی و نوجوانی ابراهیم و شکل‌گیری شخصیت او خواهیم پرداخت. پژوهش فیلمنامه این پروژه به پایان رسیده و سیناپس‌ها نوشته شده و در حال حاضر در مرحله نگارش قرار دارد. ان‌شاءا... پیش‌تولید کل مجموعه تغییر خواهد کرد و ما روایت کودکی و نوجوانی ابراهیم هادی را با همان گروه سازنده خواهیم داشت.
در خاطرم هست که «روایت معیار» هم با همین گروه ساخته شده است.
قانع اسماعیل‌پور: این روایت در سالگرد عملیات طریق‌القدس هفته گذشته به مدت ۳۰ دقیقه پخش شد. پروژه «روایت معیار» ترکیب جدیدی از مستند و انیمیشن است که برای اولین بار اجرا می‌شود و امیدواریم منابع لازم برای آن تأمین شود. حدود ۶۰ عملیات دیگر نیز وجود دارد که می‌توانیم به همین شکل پیاده‌سازی کنیم. هدف ما این است که این کار به‌عنوان یک دستنامه تاریخی باقی بماند تا افرادی که قصد دارند کتاب، فیلم یا سریالی بسازند، بتوانند از این مجموعه بهره‌برداری کنند. این مجموعه شامل تمام عملیات‌ها با نام‌ها، موقعیت‌های جغرافیایی و آمار واقعی نیروهای شرکت‌کننده، از جمله نیروهای ایرانی و نیروهای بعثی و تجهیزات موجود در آن زمان است. این تاریخ‌نگاری به‌عنوان یک روایت معیار می‌تواند در آینده مورد استفاده قرار گیرد. همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند تا زمانی که رزمندگانی که در این عملیات‌ها شرکت داشته‌اند، زنده‌اند و می‌توانند روایت کنند، باید این روایت‌ها را ثبت کنیم تا به هنرمندانی که می‌خواهند بر اساس مسائل هنری کار کنند، یک روایت معیاری ارائه دهیم.
از دیگر شاخصه‌های گروه تحت مدیریت شما، ضرورت پرداخت به مباحث علمی و تکنولوژی روز است. چه آثاری در این راستا تهیه و تولید کرده‌اید؟
قانع‌اسماعیل‌پور: درزمینه تولیدات علمی و تکنولوژی‌محور، مجموعه‌ای به نام«فرآیند»داریم که نگاهی علمی به موضوعات مختلف دارد و مسیر تولید یک علم یا پدیده علمی را ازابتدا تاانتها به تصویرمی‌کشد.درگذشته، این مجموعه به تمام مباحث علمی می‌پرداخت، اما در سری جدید بر تولیدات علمی داخل کشور متمرکز است. از این مجموعه، پنج تا شش قسمت به صنایع نظامی و دو تا سه قسمت به صنایع هسته‌ای اختصاص یافته است. همچنین، در گروه‌های سنی دیگر مرکز صبا نیز به این مباحث پرداخته شده است، مانند «نابغه‌های کوچک» که نگاهی علمی دارد، اما ویژگی برنامه فرآیند کاملا علمی است.
در آثار ذکر شده، امر آموزش هم اتفاق می‌افتد؟
قانع اسماعیل‌پور: در این تولیدات، تمرکز بیشتری بر آشنایی با علم وجود دارد. در فرآیند آموزش، تکرار و نکات دیگر باید مد نظر قرار گیرد، اما در این برنامه‌ها، مثلاً فقط تاریخ تولید سینما مورد بررسی قرارمی‌گیرد و به بیننده توضیح می‌دهد که سینما از کجا آغاز شد وبه کجا رسیده و وضعیت آن در ایران چگونه بوده است.درتولید دیگری نیز به معرفی موشک‌ها و کاربردهای آنها پرداخته می‌شود و آموزش‌هایی در این زمینه ارائه می‌شود. مباحث کلی در مدت ۱۰ تا ۱۲ دقیقه ارائه می‌شوند.
زهرا مفاخر: در ادامه صحبت‌های آقای قانع، باید اشاره کنم که بسیاری از تولیدات مرکز صبا ممکن است به ظاهر شکل و محتوای مشابهی با فرآیند نداشته باشند. به عنوان مثال، مجموعه‌ای مانند «ماهی بادکنکی» که در گروه کودک تولید می‌شود، در سری جدید خود بر مهارت‌های غیر درسی و مباحث سواد تأکید دارد. به این معنا که کودکان با مفاهیمی مانند نوشتن، کارهای درسی و حتی بازیگری در تئاتر آشنا می‌شوند. از این منظر، این مباحث نیز به علم توجه دارند، هرچند علم لزوما به معنای فناوری نیست.
گروه کودک مرکز صبا برنامه‌ای داشته که بتواند مقبولبت آثار دهه 60 را بین مخاطبان کسب کند؟
سازگار، مدیر گروه کودک مرکز صبا: «مهارت‌های زندگی» یکی از برنامه‌هایی است که سال‌هاست درحال تولید آن هستیم. تاکنون 526 قسمت از این مجموعه ساخته شده و همچنان در حال تولید است. شخصیت‌های این مجموعه از محبوب‌ترین شخصیت‌ها در حوزه کودک و پویانمایی به شمار می‌روند. مهارت‌های زندگی از آن دست آثاری است که می‌توانیم در هر مبحثی به آن پرداخته و وارد شویم. لازم به ذکر است که تکنیک ساخت این برنامه در طول این سال‌ها تغییر نکرده و همان تیم تولید با همان روش اولیه به کار خود ادامه می‌دهد. این تصمیم به دلیل استقبال مخاطبان از این مجموعه است که به وضوح نشان می‌دهد آنها این سبک را می‌پسندند و به دنبال آن هستند. از بازخوردهای مثبتی که در این زمینه دریافت کرده‌ایم، مربوط به سازمان‌های آموزش و پرورش است. در دوران کرونا، بسیاری از این سازمان‌ها از ما درخواست کردند این محتوا را در اختیارشان قرار دهیم. ما این مجموعه را به آنها ارائه دادیم و معلمان توانستند از دل این مجموعه، کلیپ‌های یک دقیقه‌ای یا ۳۰ ثانیه‌ای تولید کنند. بسیاری از معلمانی که در این فرآیند مشارکت داشتند، مورد تقدیر و تشویق قرار گرفتند. همچنین در حال ساخت 52 قسمت جدید از این مجموعه به سفارش شبکه قرآن هستیم. تمام آموزش‌های ارائه شده در این مجموعه به صورت غیرمستقیم انجام می‌شود که این خود کار دشواری است. تیم ما شامل چهار یا پنج روان‌شناس است که به ما کمک می‌کنند محتوای باکیفیتی تولید کنیم. با این‌که تکنیک‌های این کار مربوط به 17 تا 18 سال پیش است، اما هنوز هم مخاطبان از آن لذت می‌برند.
در دوره مدیریت شما چه تحولاتی در گروه کودک مرکز صبا اتفاق افتاده است؟
سازگار: اززمان راه‌اندازی گروه کودک،تولیدات مابه طورچشمگیری افزایش یافته وحدود۲۰تا۳۰برابر شده است.ما روی تخصصی کردن محتوا و بهبود کیفیت آن تمرکز کرده‌ایم و اکنون تولیدات مابه حدی رسیده که ۲۰برابرافزایش یافته است.درحال‌حاضرنیز روی ارتقای کیفیت این تولیدات تمرکزداریم.درحوزه محتواهم هدفمند شدن و جهت‌داربودن تولیدات ازدیگردستاوردهای این دوره است.
گروه خردسال مرکز پویا با چه چالش‌هایی روبه‌رو بوده و چه تمهیداتی برای مدیریت این چالش‌ها داشته‌اید؟
حسین محمودی، مدیر گروه خردسال مرکز صبا: تولیدات پویانمایی در حوزه خردسال با چالش‌های خاصی مواجه است. این حوزه به ما اجازه می‌دهد برای خردسالان تا شش سال برنامه‌سازی کنیم وپس ازآن به مرزکودک می‌رسد.رعایت این مرزوتولید برنامه‌های مناسب با ادبیات خردسالان از اهمیت بالایی برخوردار است. برنامه‌ها باید علاوه بر سرگرمی، جذابیت طراحی‌های گرافیکی را هم داشته باشند و موضوعات آموزشی را به خوبی منتقل کنند. چالش اصلی در این زمینه، تولید برنامه‌ای است که با زبان و ادبیات خردسالان سازگار باشد و این نکات را رعایت کند. در گروه خردسال، 11 عنوان مجموعه برنامه در حال تولید داریم و همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، چهار برنامه در حال نگارش است. یکی از این مجموعه‌ها «لیلیالونا» نام دارد که بر اساس آثار خانم کلر ژبرت و با موضوعاتی مانند حجاب و شناخت خدا با ادبیات خردسال تولید می‌شود. شاعر این اثر آقای مصطفی رحماندوست است. باید توجه کرد، نکته کلیدی در گروه ما رعایت مرز بین گروه‌های سنی و ادبیات خاص خردسالان است تا بتوانیم این مفاهیم را به خوبی به مخاطبان منتقل کنیم.
محمدرحیم لیوانی
دستاورد مرکز صبا
رئیس مرکز پویانمایی صبا: درسال‌های اخیر، به ویژه درسه سال گذشته، تحولات مثبتی در محتوا داشته‌ایم و در فرم نیز تغییراتی را وعده داده‌ایم که درچند ماه اخیر به وقوع پیوسته است. تولیدکنندگان ما جوان‌تر وتیم‌های جدیدی به جمع تولیدکنندگان حرفه‌ای اضافه شده‌اند.ما به تمرکززدایی توجه داریم و علاوه برحفظ تولیدکنندگان مرکز، تعدادی از تولیدکنندگان شهرستانی نیز به جمع حرفه‌ای‌ها پیوسته‌اند که برای ما افتخارآمیز است. ما درسه حوزه تحول را آغاز کرده‌ایم و نتایج آن را مشاهده می‌کنیم. به همین دلیل، با امید به آینده تلاش می‌کنیم که این ارتقا رادرهمه زمینه‌ها به نتایج خوبی برسانیم. مخاطبان ما را با بهترین تولیدات روز دنیا مقایسه می‌کنند و ما به این مقایسه احترام می‌گذاریم و در تلاشیم خودرا در همه زمینه‌ها تقویت کنیم. فاصله سرمایه‌گذاری ما با جهان بسیار زیاد است، اما فاصله تکنیکی‌مان به آن اندازه نیست. البته مجلس محترم توجه خوبی به حوزه پویانمایی داشته واین نگاه توسعه‌ای را مورد تقدیر قرار می‌دهیم که به ما کمک کرده تا به نتایج بهتری دست یابیم. امیدوارم فاصله‌مان با انیمیشن‌های روز دنیا هرچه بیشتر کاهش یابد.
زهرا مفاخر
مرکز صبا در بازار بین‌الملل
مدیرطرح و برنامه و اطلاعات و برنامه ریزی مرکز صبا: هدف اصلی ما تأمین و پوشش بازار داخلی است و در حال حاضر به حوزه بین‌الملل توجهی نداریم. بخش عمده‌ای از فروش تولیدات رسانه و صداوسیما به انیمیشن‌ها مربوط می‌شود. آمار دقیقی از جوایز جشنواره‌ها ندارم، اما می‌توانم بگویم تولیدات مرکز صبا در هر جشنواره داخلی که پویانمایی می‌تواند حضور داشته باشد، جوایزی کسب کرده‌اند. به عنوان مثال، اثر «روبی و جوجه‌ها» موفق به دریافت جوایزی در جشنواره‌ها شده است. تولیدات ما با محتوای سالم و متناسب با سبک زندگی ایرانی ساخته شده‌اند و از نظر بصری و محتوایی در کشورهای دیگر نیز قابل استفاده هستند. برای نمونه، در برنامه «چیا»، المان‌های تصویری به گونه‌ای طراحی شده‌اند که برای خانواده‌های ایرانی مفهوم دارد، اما به اندازه‌ای جذاب و فانتزی است که در کشورهای دیگر نیز مورد توجه قرار می‌گیرد و فرهنگ ما را منتقل می‌کند. به این ترتیب، ما واقعا در بازار بین‌الملل حضور داریم. همچنین، لازم به ذکر است که بسیاری از آثار در حال تولید موظف‌اند یکی یا دو قسمت از مجموعه‌ها را متناسب با شرایط جشنواره‌ای تولید کنند.
حسین محمودی
بازخورد مخاطبان گروه خردسال
مدیر گروه خردسال مرکز صبا: ما نمی‌توانیم به‌طور مستقیم با بازخورد مخاطبان خود مواجه شویم، اما تجربه‌هایی داریم که نشان می‌دهد برنامه‌های ما در برخی مهدکودک‌ها پخش شده و در این موارد، بازخوردهای عینی از مخاطبان دریافت کرده‌ایم. همچنین، همان‌طور که اشاره کردید، نظرات خانواده‌ها نیز مد نظرقرارمی‌گیرد.به عنوان مثال، برنامه‌ای به نام چی شدکه این رنگی شدم داریم که به احساسات کودکان، از جمله شادی و غم، می‌پردازد و به والدین نیز آموزش می‌دهد چگونه با این احساسات برخورد کنند. درحوزه خردسال، به‌طور مداوم ازروان‌شناس آشناباخصوصیات خردسالان بهره می‌بریم که محتواهای تولیدشده رابا این خصوصیات تطبیق می‌دهد. همچنین، شبکه‌های پخش‌کننده مانند شبکه پویا ارتباط نزدیکی با مخاطبان دارند و بازخوردهایی که از آنها دریافت می‌کنیم، به ما کمک می‌کند درک بهتری از جذابیت برنامه‌ها برای مخاطبان داشته باشیم. حضور کارشناسان در این فرآیند تأثیر زیادی دارد و باعث می‌شود محتوا با ادبیات و فضای پذیرش خردسالان همخوانی داشته باشد.
پوریا سازگار
چالش محتوای سرگرم‌کننده
مدیر گروه کودک مرکز صبا: گروه کودک شامل دو رده سنی ۶ تا ۹ و ۹ تا ۱۲ سال است. یکی از چالش‌های ما در این گروه، مرز بین رده سنی ۶ تا ۹ سال و گروه خردسال است. این گروه به نسبت رده سنی ۹ تا ۱۲ سال، دایره لغات کمتری دارد و این موضوع حساسیت بیشتری را در انتخاب ادبیات مناسب برای آنها به وجود می‌آورد. در رده سنی ۹ تا ۱۲ سال، تمایل به سمت نوجوانی وجود دارد و یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های ما در تولید محتوا برای این گروه، ارائه محتوای سرگرم‌کننده‌ای است که در عین حال آموزش‌های لازم را در لایه‌های پنهان خود داشته باشد و رویکردهای مدنظر سازمان را در برنامه‌ها لحاظ کند. در زمینه تولیداتی که به آنها اشاره کردید، ما با تشکیل اتاق‌های فکر در کنار تیم‌های تولید، موفق به بهبود محتوا شده‌ایم. همچنین، حضور یک روان‌شناس کودک در این تیم‌ها به ما کمک کرده تا مشکلات را در مرحله پیش از تولید شناسایی و حل کنیم. در گذشته، این چالش‌ها به‌قدری بزرگ بودند که گاهی برنامه‌هایی که پخش می‌شد نه فقط برای کودکان جذاب نبود، بلکه والدین و حتی پدربزرگ‌ها نیز به محتوای ما انتقاد می‌کردند. خوشبختانه این مشکلات تا حدود زیادی برطرف شده است.
علیرضا قانع اسماعیل‌پور
فرهنگ؛ هزینه‌زا یا فرصت‌ساز
مدیر گروه نوجوان مرکز صبا: نکته‌ای که درخصوص انیمیشن باید مورد توجه قرارگیرد، پیوستگی این فرآیند است. تولید مجموعه پهلوانان در طول ۱۸ سال، کار ساده‌ای نبوده و حفظ این تولیدات در شرایط اقتصادی کنونی یک مهارت است. در ایران، کار تیمی قوی وجود ندارد و این یکی از دلایل کوتاه بودن عمر شرکت‌هاست. اما ما توانسته‌ایم «پهلوانان» را با تیم ثابتی پیش ببریم. بخشی از موفقیت ما به این دلیل است که محتوا را با توجه به مخاطبان فعلی تولید می‌کنیم. کودکان امروز به انیمیشن‌های رنگارنگ هالیوودی دسترسی دارند و انیمیشن‌های ما را با آنها مقایسه می‌کنند، درحالی که تولید یک انیمیشن خارجی ممکن است برابر کل بودجه ما باشد. این رقابت سخت است. در حال حاضر، انیماتورهای شرکت‌های خصوصی بدون حمایت مرکزصبا ممکن است دچار مشکل شوند، زیرا در جاهای دیگر تولیدات به صورت تک قسمت یا ۱۰ تا۲۰ قسمت انجام می‌شود. عده‌ای معتقدند امور فرهنگی هزینه‌زاست، درحالی که تولیدفرهنگی زیرساخت فرهنگی آینده را بنا می‌کندونشان‌دهنده ضرورت رسیدگی به فرهنگ است. بینندگان تلویزیون به طور کلی درسطح جهانی محدود شده‌اند و بیشتر به سه مقوله توجه دارند:ورزش،مسائل سیاسی روزو کودکان.
زهرا عباسی - گروه رسانه
از سال 96 به مدیریت مرکز پویانمایی صبا منصوب شده‌اید. آن زمان مرکز پویانمایی صبا به چه شکل بود و در مسیر مدیریت شما به کجا رسیده است؟
محمدرحیم لیوانی، رئیس مرکز پویانمایی صبا: مرکز صبا سال 74 افتتاح شد و اکنون تقریبا ۲۹ سال از عمر آن می‌گذرد. این مدت یک سوم عمر صد ساله صنعت انیمیشن در دنیا را شامل می‌شود. در این سال‌ها، انیمیشن کشور پیشرفت خوبی داشته و بخش عمده‌ای از این تجربه در مرکز صبا شکل گرفته است. بسیاری از فعالان صنعت انیمیشن ایران در دوره‌ای با مرکز صبا همکاری کرده‌اند و در پروژه‌های مختلف رشد کرده و به سینما و انیمیشن کشور کمک کرده‌اند. در حال حاضر، مرکز صبا بزرگ‌ترین تولیدکننده انیمیشن برای کودکان و نوجوانان در تلویزیون است و امسال نزدیک به ۲۰۰ ساعت انیمیشن تولید خواهد کرد. ما برندها و شخصیت‌های شناخته‌شده‌ای داریم که مخاطبان با آنها آشنا هستند و متناسب با آن از ما انتظار تولید محتوای سالم دارند. مأموریت‌های تلویزیون و نیازهای جامعه ما را ملزم می‌کند بخش عمده‌ای از تولیدات خود را به خواسته‌های والدین و نیازهای کودکان و نوجوانان اختصاص دهیم. همچنین، فرهنگ‌سازی برای عموم مردم از اهداف ماست و انیمیشن در این زمینه نقش مهمی ایفا می‌کند. از اواسط سال ۹۶ که به مرکز پویانمایی صبا پیوستم، مسیری طولانی را طی کرده‌ایم. البته قبل از این مسئولیت، به عنوان مدیر گروه در همین مرکز فعالیت می‌کردم. پس از آن، توسعه تولیدات به لحاظ کمی و کیفی مطرح و برنامه‌ای تدوین شد تا نیاز شبکه‌ها را برطرف کنیم. برای این منظور، ابتدا نیاز بود در حوزه توسعه محتوا اقداماتی انجام دهیم. پس گروه‌ها و تیم‌های نویسندگی شکل گرفت و تیم‌های فیلمنامه‌نویسی در گروه‌های تولید ایجاد شد و هدایت و برنامه‌ریزی این گروه‌ها در مرکز انجام شد. ابتدایی‌ترین راهکار ما برای توسعه، آغاز تولید مجموعه‌های ۱۰۰ قسمتی بود که در حوزه تجاری‌سازی و کیفی‌سازی ظرفیت داشته باشند. هدف ما گسترش مجموعه‌های برند و کارهای شاخص بود تا به موفقیت بیشتری دست یابیم. پیش از این، تولید یک مجموعه معمولا به ۱۳ یا ۲۶ قسمت محدود می‌شد و مخاطب در حالی که علاقه‌مند به ادامه داستان بود، فقط در فصل اول با آن آشنا می‌شد. برنامه‌ریزی اولیه ما این بود که با انتخاب تعدادی از این کارها به سمت انبوه‌سازی و عمق تولید آنها حرکت کنیم. هدف ما تولید نیمه‌صنعتی و حتی صنعتی بود و یکی از راهبردهای اصلی ما توسعه محتوا بود تا بتوانیم برنامه‌های ۱۰۰ قسمتی را پوشش دهیم. سعی کردیم محتوایی را توسعه دهیم که برای مخاطب شناخته شده است و او از ما انتظار ادامه آن را دارد و اولویت‌های سیما را هم پوشش دهد.در شروع، تولیدات را با سری‌های کوتاه آغاز کردیم و سپس به تولیدات نیمه‌صنعتی تجاری روی آوردیم. تکرار تولیدات در حوزه پویانمایی باعث افزایش مهارت تولیدکنندگان و بهبود کیفیت تولیدات می‌شود، به شرطی که نظارت مناسبی بر روند تولید وجودداشته باشد.اکنون،پس ازشش تاهفت سال،ده‌هامجموعه بابیش از۱۰۰قسمت تولید شده داریم.به‌عنوان مثال،مجموعه «مهارت‌های زندگی» با بیش از ۵۰۰ قسمت همچنان مورد انتظار مخاطبان است. این وابستگی مخاطب به برنامه‌های ما واقعا غیرمنتظره بود. در نظرسنجی‌های زمستان گذشته، این برنامه جزو برنامه‌های شاخص گروه کودک بود و بیش از ۵۶ درصد مخاطبان آن را تأیید کردند. مجموعه‌هایی مانند «پهلوانان»، «مثل‌نامه» و «چیا» نیز در بیش از 200 قسمت تولید شده است. «شکرستان» هم بیش از ۳۰۰ قسمت دارد و هنوز مخاطبان و شبکه‌ها پیگیر فصل‌های جدید این برنامه‌ها هستند. صنعت پویانمایی ایران در مسیر صنعتی شدن قرار دارد و ما سال‌هاست که در حال صادرات انیمیشن هستیم که یکی از منابع درآمد سازمان است. هرچند حجم این صادرات ممکن است زیاد نباشد، اما هدف ما از صنعتی شدن، توسعه محتوای مداوم، به‌صرفه و با‌کیفیت است. تولیدات ما باید به گونه‌ای باشد که بتوانیم برنامه‌های شاخصی مانند پهلوانان و شکرستان را که نزدیک به ۱۷ و ۱۸ سال است در حال تولید هستند، ادامه دهیم. نگه‌داشتن تیم تولید برای چنین مدت طولانی نشان‌دهنده موفقیت ما در این مسیر است.
پویانمایی ایران در کدام مرحله از صنعتی شدن قرار دارد و آیا توانایی صادرات محصولات ایرانی را داریم؟
لیوانی: صنعت پویانمایی ایران در مسیر صنعتی شدن قرار دارد و ما سال‌هاست که در حال صادرات انیمیشن هستیم. برای موفقیت تجاری، باید سرمایه‌گذاری و محتوای خود را به‌روز کنیم، زیرا نیازهای مخاطب تغییر کرده است. ۳۰ درصد چرخه تجاری به تولید پویانمایی و ۷۰ درصد به تولیدات جانبی مانند فضای مجازی، چاپ و اسباب‌بازی و ... مربوط می‌شود. ما ظرفیت تولید خود را از ۵۰ یا ۱۰۰ ساعت در سال به بالای ۳۰۰ یا ۴۰۰ ساعت افزایش داده‌ایم و اکنون آمادگی تولید ۳۰۰ تا ۵۰۰ ساعت انیمیشن در سال را داریم، در حالی که به دلیل محدودیت منابع در حال حاضر فقط ۲۰۰ ساعت انیمیشن تولید می‌کنیم.
آیا در حوزه تجاری‌سازی پویانمایی ایران، شرکت یا مجموعه‌های مستقل دیگری نیز وجود دارند؟
لیوانی: در حوزه تجاری‌سازی، شرکت‌های دیگری نیز فعال هستند که تأثیر قابل توجهی بر بازار دارند و تحت کنترل ما نیستند. بخشی از تجاری‌سازی به بازار و تولیدکنندگان آن مربوط می‌شود و شرایط حاکم بر بازار نقش مهمی ایفا می‌کند. به عنوان مثال، در حوزه انتشارات می‌توانیم کتاب‌هایی از تولیدات پویانمایی تهیه کنیم که شامل خلاصه قسمت‌ها و تصاویری از شخصیت‌ها باشد. این امر به نوعی به تبلیغ آثار ما نیز کمک می‌کند. همچنین، تولید نوشت‌افزار با استفاده از شخصیت‌هایی که مخاطب با آنها آشناست، می‌تواند به افزایش شناخت و محبوبیت آثار ما کمک کند. در این زمینه فعالیت‌های خوبی برای واگذاری حقوق در سازمان در جریان است که امید است نتیجه‌بخش باشد.
متولی بخش بازار و تولیدات جانبی پویانمایی در کشور کیست؟
لیوانی: پس از رسیدن به یک انسجام و چارچوب مشخص در حوزه تولید، تلاش کردیم تا بخش‌های جانبی را نیز فعال کنیم. در این راستا، محتوایی تولید کرده‌ایم که می‌تواند به محصولات جانبی مرتبط منجر شود. با این حال، ما دیگر بازیگر اصلی در این زمینه نیستیم و فقط محتوایی تولید کرده‌ایم که شامل تصاویر و داستان‌هایی است که می‌تواند به کاراکترهای جذاب برای کودکان و نوجوانان تبدیل شود. این کاراکترها می‌توانند در زندگی روزمره مخاطبان حضور داشته باشند. برای این منظور، باید به حوزه‌هایی مانند انتشارات ورود کنیم. از آنجا که خودمان کار تولید یا انتشار کتاب را انجام نمی‌دهیم، نیاز داریم حقوق مربوط به این محتوا را واگذار کنیم و با شرکای مناسب همکاری کنیم. این شرکا باید در زمینه پویانمایی فعال باشند و بر روی تجاری‌سازی آثار خود کار کنند.
آیا در زمینه تولیدات جانبی از ظرفیت‌های خارج از مرکز صبا استفاده می‌شود؟
لیوانی: بازار کشور ما تجربه کافی در زمینه تولیدات جانبی ندارد و باید این تجربه ایجاد شود. در پنج سال گذشته، به ویژه در دوره جدید، سازمان صداوسیما به‌طور جدی‌تری به این مسائل پرداخته است. آقای جبلی به شدت پیگیر فعال‌سازی بخش تولیدات جانبی هستند و یکی از خواسته‌های ایشان این است که این بخش باید در این دوره فعال شود. زیرساخت‌های لازم در حال ایجاد است و هدف ما این است که بخش خصوصی را فعال کنیم و از ورود به تولیداتی که کار سازمان نیست، خودداری کنیم. ما در مرکز صبا نباید به چاپ کتاب یا تولید اسباب‌بازی بپردازیم. هدف ما ایجاد چارچوب و فرآیندی است که بخش خصوصی به آن علاقه‌مند شود و ایده‌های تجاری جذابی ارائه دهد. به‌عنوان مثال، به جای این‌که در بازار با تم تولد انیمیشن‌های خارجی و کاراکترهای نامناسب فرهنگی مواجه شویم، می‌توانیم تم تولد و قهرمان‌های انیمیشن‌های ایرانی را معرفی کنیم. این کار چندان پیچیده نیست اما تجربه کافی در این زمینه وجود ندارد. یکی از چالش‌ها این است که تولیدکنندگان ما عادت دارند بدون پرداخت حق کپی‌رایت از تصاویر خارجی استفاده کنند و نظارتی بر این موضوع وجود ندارد. اکنون در تلاش هستیم چارچوب جدیدی ایجاد کنیم تا تولیدکنندگان برای تولید محصولات خود، تولیدات ایرانی با‌کیفیت و منافع شراکت رادرنظرداشته باشند.این فرآیند زمان‌براست وما درحال ایجاد چارچوب‌های لازم هستیم. خوشبختانه شورای واگذاری آثار درسازمان شکل گرفته وحوزه‌های مختلف درحال فعالیت هستند. ما نیز طرح‌ها و ایده‌های خوبی آماده کرده‌ایم که به تدریج در حال شکل‌گیری هستند، به‌ویژه در زمینه عروسک‌های معروف و کاراکترهای انیمیشن. امیدواریم به زودی شاهد فعال‌سازی آن بخش ۷۰ درصدی تجاری‌سازی شخصیت‌های ایرانی در بازار فرهنگی کشور باشیم، چه در عرصه انتشار، چه در پوشاک، اسباب‌بازی و فضای مجازی مانند بازی‌های رایانه‌ای.
چه آثار جدیدی در واحد طرح و برنامه مرکز پویانمایی صبا در حال تولید است و به‌زودی روی آنتن می‌روند؟
زهرا مفاخر، مدیرطرح و برنامه و اطلاعات و برنامه‌ریزی مرکز صبا: دردوسال گذشته،مرکزصبا به تولید اسپین‌آف از مجموعه‌های موفق و بازیابی شخصیت‌های شناخته‌شده گذشته پرداخته است. پروژه «نابغه‌های کوچک» با استفاده از شخصیت‌های قدیمی در داستان‌های جدید درباره پیشرفت تکنولوژی و ربات‌ها در حال تولید است. همچنین، برنامه «چیا» برای خردسالان با محوریت شخصیت زنبورک در مراحل نگارش قرار دارد. برنامه «مهد کودک حیوانات» یا «فینگیلیا» نیز به محیط کار خانواده و مشاغل خانگی می‌پردازد. برای نوجوانان، برنامه ورزشی «کشتی‌گیران» با نظارت کارشناسان در حال تولید است.همچنین، دو برنامه جدید دیگر بامحوریت معرفی مشاغل درحال طراحی هستند که به کودکان کمک می‌کندبامشاغل مختلف آشناشوند.برنامه «نئاندرتال‌ها» نیز با رویکرد اجتماعی و طنز در حال تولید است و توسط تیم «دیرین دیرین» ساخته می‌شود. برنامه «گردان مشکل‌گشا» به خاطرات طنز رزمندگان می‌پردازد و با فضایی جدید در حال تولید است. همچنین سری جدید مجموعه‌ای بر اساس فیلم سینمایی «بازمانده» در حال نگارش است. مرکز صبا در حال حاضر ۴۶ تا ۵۰ اثر در دست تولید دارد که برخی از آنها در مراحل نگارش یا پیش‌تولید هستند. این تولیدات به‌طور کامل برونسپاری شده و شرکت‌های خصوصی در این زمینه فعالیت می‌کنند. برنامه «سه برادر» نیز با نگاهی تاریخی و اسلامی به حکومت آل بویه می‌پردازد. در زمینه ناو‌گروه ۸۶ برنامه «ماجرای لیکو» درباره فرصت‌ها و ظرفیت‌های دریا در حال تولید است و طرحی به نام «پارتیسان» نیز در حال نگارش است که سفر این ناو به قطب جنوب را روایت می‌کند. علاوه بر این، انیمیشنی درباره «شهر سوخته» داریم که فصل اول آن ساخته شده و به وقایع تاریخی و اکتشافات فرهنگی 4۰۰۰ سال پیش می‌پردازد.
همه گروه‌های سنی به‌خصوص نوجوانان به دیدن انیمیشن‌های قهرمان‌محور تمایل دارند. خصوصا اگر آن قهرمان ایرانی باشد. در گروه نوجوان مرکز صبا در این راستا چه آثاری در دست تولید است؟
علیرضا قانع اسماعیل‌پور، مدیر گروه نوجوان مرکز صبا: درگروه نوجوان، مرکز صبا پروژه‌های متعددی در زمینه قهرمان‌پروری در حال تولید دارد. مثلا مجموعه «کشتی‌گیران» قهرمانان ملی را بدون نام بردن از فرد خاصی به تصویر می‌کشد و الگوهای ورزشی را معرفی می‌کند. این انیمیشن به مباحث پهلوانی و ورزشی می‌پردازد و امیدواریم بتواند نوجوانان را به ورزش کشتی علاقه‌مند کند. پروژه «سه برادر» داستانی تاریخی را روایت می‌کند که در آن سه برادر با همکاری یکدیگر پیش می‌روند. این انیمیشن به دلیل پیچیدگی تولید، نیاز به دقت و تلاش زیادی دارد. مرکز صبا پیش از این مجموعه پهلوانان را روی آنتن داشته و در حال حاضر به دنبال تولید اثر سینمایی این مجموعه است. فصل آخر این مجموعه نیز برای ایام نوروز در حال تولید است. همچنین، ادامه مجموعه «جوانمردان» در حال آماده‌سازی برای نوروز امسال است. یک انیمیشن کوتاه به نام «گذشته نگذشته» نیز در حال تولید است که به وقایع تاریخی با نگاهی طنزآمیز می‌پردازد. از پروژه‌های جدید، کار دیگری درباره فوتسال با عنوان «گل کوچیک» در دست اقدام است. در مورد انیمیشن «بازمانده» با توجه به تحولات سال گذشته در حوزه غزه و محور مقاومت، فیلمنامه آن بازنویسی می‌شود تا با واقعیت‌های جدید همخوانی داشته باشد. با توجه به صحبت‌های مقام معظم رهبری درباره پیاده‌سازی عملیات‌های دفاع‌مقدس در قالب بازی‌های رایانه‌ای، ۷۰ درصد عملیات‌هایی که در «سلام بر ابراهیم» انجام شده، برای ساخت بازی کامپیوتری آماده است و مجموعه نرم‌افزار آریل نیز برای این کار آماده همکاری است.
بنابراین، سلام بر ابراهیم ممکن است ادامه یابد.
قانع اسماعیل‌پور: تغییراتی در زمینه فیلمنامه‌نویسی در سازمان صورت گرفت که به تأسیس مرکز فیلمنامه‌نویسی منجر شد. ادامه سلام بر ابراهیم به این مرکز واگذار شده و اخیرا قرارداد فصل جدید «سلام بر ابراهیم ۲» امضا شده است. در فصل اول، شاهد شهادت ابراهیم و دوستانش بودیم، اما در فصل جدید به کودکی و نوجوانی ابراهیم و شکل‌گیری شخصیت او خواهیم پرداخت. پژوهش فیلمنامه این پروژه به پایان رسیده و سیناپس‌ها نوشته شده و در حال حاضر در مرحله نگارش قرار دارد. ان‌شاءا... پیش‌تولید کل مجموعه تغییر خواهد کرد و ما روایت کودکی و نوجوانی ابراهیم هادی را با همان گروه سازنده خواهیم داشت.
در خاطرم هست که «روایت معیار» هم با همین گروه ساخته شده است.
قانع اسماعیل‌پور: این روایت در سالگرد عملیات طریق‌القدس هفته گذشته به مدت ۳۰ دقیقه پخش شد. پروژه «روایت معیار» ترکیب جدیدی از مستند و انیمیشن است که برای اولین بار اجرا می‌شود و امیدواریم منابع لازم برای آن تأمین شود. حدود ۶۰ عملیات دیگر نیز وجود دارد که می‌توانیم به همین شکل پیاده‌سازی کنیم. هدف ما این است که این کار به‌عنوان یک دستنامه تاریخی باقی بماند تا افرادی که قصد دارند کتاب، فیلم یا سریالی بسازند، بتوانند از این مجموعه بهره‌برداری کنند. این مجموعه شامل تمام عملیات‌ها با نام‌ها، موقعیت‌های جغرافیایی و آمار واقعی نیروهای شرکت‌کننده، از جمله نیروهای ایرانی و نیروهای بعثی و تجهیزات موجود در آن زمان است. این تاریخ‌نگاری به‌عنوان یک روایت معیار می‌تواند در آینده مورد استفاده قرار گیرد. همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند تا زمانی که رزمندگانی که در این عملیات‌ها شرکت داشته‌اند، زنده‌اند و می‌توانند روایت کنند، باید این روایت‌ها را ثبت کنیم تا به هنرمندانی که می‌خواهند بر اساس مسائل هنری کار کنند، یک روایت معیاری ارائه دهیم.
از دیگر شاخصه‌های گروه تحت مدیریت شما، ضرورت پرداخت به مباحث علمی و تکنولوژی روز است. چه آثاری در این راستا تهیه و تولید کرده‌اید؟
قانع‌اسماعیل‌پور: درزمینه تولیدات علمی و تکنولوژی‌محور، مجموعه‌ای به نام«فرآیند»داریم که نگاهی علمی به موضوعات مختلف دارد و مسیر تولید یک علم یا پدیده علمی را ازابتدا تاانتها به تصویرمی‌کشد.درگذشته، این مجموعه به تمام مباحث علمی می‌پرداخت، اما در سری جدید بر تولیدات علمی داخل کشور متمرکز است. از این مجموعه، پنج تا شش قسمت به صنایع نظامی و دو تا سه قسمت به صنایع هسته‌ای اختصاص یافته است. همچنین، در گروه‌های سنی دیگر مرکز صبا نیز به این مباحث پرداخته شده است، مانند «نابغه‌های کوچک» که نگاهی علمی دارد، اما ویژگی برنامه فرآیند کاملا علمی است.
در آثار ذکر شده، امر آموزش هم اتفاق می‌افتد؟
قانع اسماعیل‌پور: در این تولیدات، تمرکز بیشتری بر آشنایی با علم وجود دارد. در فرآیند آموزش، تکرار و نکات دیگر باید مد نظر قرار گیرد، اما در این برنامه‌ها، مثلاً فقط تاریخ تولید سینما مورد بررسی قرارمی‌گیرد و به بیننده توضیح می‌دهد که سینما از کجا آغاز شد وبه کجا رسیده و وضعیت آن در ایران چگونه بوده است.درتولید دیگری نیز به معرفی موشک‌ها و کاربردهای آنها پرداخته می‌شود و آموزش‌هایی در این زمینه ارائه می‌شود. مباحث کلی در مدت ۱۰ تا ۱۲ دقیقه ارائه می‌شوند.
زهرا مفاخر: در ادامه صحبت‌های آقای قانع، باید اشاره کنم که بسیاری از تولیدات مرکز صبا ممکن است به ظاهر شکل و محتوای مشابهی با فرآیند نداشته باشند. به عنوان مثال، مجموعه‌ای مانند «ماهی بادکنکی» که در گروه کودک تولید می‌شود، در سری جدید خود بر مهارت‌های غیر درسی و مباحث سواد تأکید دارد. به این معنا که کودکان با مفاهیمی مانند نوشتن، کارهای درسی و حتی بازیگری در تئاتر آشنا می‌شوند. از این منظر، این مباحث نیز به علم توجه دارند، هرچند علم لزوما به معنای فناوری نیست.
گروه کودک مرکز صبا برنامه‌ای داشته که بتواند مقبولبت آثار دهه 60 را بین مخاطبان کسب کند؟
سازگار، مدیر گروه کودک مرکز صبا: «مهارت‌های زندگی» یکی از برنامه‌هایی است که سال‌هاست درحال تولید آن هستیم. تاکنون 526 قسمت از این مجموعه ساخته شده و همچنان در حال تولید است. شخصیت‌های این مجموعه از محبوب‌ترین شخصیت‌ها در حوزه کودک و پویانمایی به شمار می‌روند. مهارت‌های زندگی از آن دست آثاری است که می‌توانیم در هر مبحثی به آن پرداخته و وارد شویم. لازم به ذکر است که تکنیک ساخت این برنامه در طول این سال‌ها تغییر نکرده و همان تیم تولید با همان روش اولیه به کار خود ادامه می‌دهد. این تصمیم به دلیل استقبال مخاطبان از این مجموعه است که به وضوح نشان می‌دهد آنها این سبک را می‌پسندند و به دنبال آن هستند. از بازخوردهای مثبتی که در این زمینه دریافت کرده‌ایم، مربوط به سازمان‌های آموزش و پرورش است. در دوران کرونا، بسیاری از این سازمان‌ها از ما درخواست کردند این محتوا را در اختیارشان قرار دهیم. ما این مجموعه را به آنها ارائه دادیم و معلمان توانستند از دل این مجموعه، کلیپ‌های یک دقیقه‌ای یا ۳۰ ثانیه‌ای تولید کنند. بسیاری از معلمانی که در این فرآیند مشارکت داشتند، مورد تقدیر و تشویق قرار گرفتند. همچنین در حال ساخت 52 قسمت جدید از این مجموعه به سفارش شبکه قرآن هستیم. تمام آموزش‌های ارائه شده در این مجموعه به صورت غیرمستقیم انجام می‌شود که این خود کار دشواری است. تیم ما شامل چهار یا پنج روان‌شناس است که به ما کمک می‌کنند محتوای باکیفیتی تولید کنیم. با این‌که تکنیک‌های این کار مربوط به 17 تا 18 سال پیش است، اما هنوز هم مخاطبان از آن لذت می‌برند.
در دوره مدیریت شما چه تحولاتی در گروه کودک مرکز صبا اتفاق افتاده است؟
سازگار: اززمان راه‌اندازی گروه کودک،تولیدات مابه طورچشمگیری افزایش یافته وحدود۲۰تا۳۰برابر شده است.ما روی تخصصی کردن محتوا و بهبود کیفیت آن تمرکز کرده‌ایم و اکنون تولیدات مابه حدی رسیده که ۲۰برابرافزایش یافته است.درحال‌حاضرنیز روی ارتقای کیفیت این تولیدات تمرکزداریم.درحوزه محتواهم هدفمند شدن و جهت‌داربودن تولیدات ازدیگردستاوردهای این دوره است.
گروه خردسال مرکز پویا با چه چالش‌هایی روبه‌رو بوده و چه تمهیداتی برای مدیریت این چالش‌ها داشته‌اید؟
حسین محمودی، مدیر گروه خردسال مرکز صبا: تولیدات پویانمایی در حوزه خردسال با چالش‌های خاصی مواجه است. این حوزه به ما اجازه می‌دهد برای خردسالان تا شش سال برنامه‌سازی کنیم وپس ازآن به مرزکودک می‌رسد.رعایت این مرزوتولید برنامه‌های مناسب با ادبیات خردسالان از اهمیت بالایی برخوردار است. برنامه‌ها باید علاوه بر سرگرمی، جذابیت طراحی‌های گرافیکی را هم داشته باشند و موضوعات آموزشی را به خوبی منتقل کنند. چالش اصلی در این زمینه، تولید برنامه‌ای است که با زبان و ادبیات خردسالان سازگار باشد و این نکات را رعایت کند. در گروه خردسال، 11 عنوان مجموعه برنامه در حال تولید داریم و همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، چهار برنامه در حال نگارش است. یکی از این مجموعه‌ها «لیلیالونا» نام دارد که بر اساس آثار خانم کلر ژبرت و با موضوعاتی مانند حجاب و شناخت خدا با ادبیات خردسال تولید می‌شود. شاعر این اثر آقای مصطفی رحماندوست است. باید توجه کرد، نکته کلیدی در گروه ما رعایت مرز بین گروه‌های سنی و ادبیات خاص خردسالان است تا بتوانیم این مفاهیم را به خوبی به مخاطبان منتقل کنیم.
محمدرحیم لیوانی
دستاورد مرکز صبا
رئیس مرکز پویانمایی صبا: درسال‌های اخیر، به ویژه درسه سال گذشته، تحولات مثبتی در محتوا داشته‌ایم و در فرم نیز تغییراتی را وعده داده‌ایم که درچند ماه اخیر به وقوع پیوسته است. تولیدکنندگان ما جوان‌تر وتیم‌های جدیدی به جمع تولیدکنندگان حرفه‌ای اضافه شده‌اند.ما به تمرکززدایی توجه داریم و علاوه برحفظ تولیدکنندگان مرکز، تعدادی از تولیدکنندگان شهرستانی نیز به جمع حرفه‌ای‌ها پیوسته‌اند که برای ما افتخارآمیز است. ما درسه حوزه تحول را آغاز کرده‌ایم و نتایج آن را مشاهده می‌کنیم. به همین دلیل، با امید به آینده تلاش می‌کنیم که این ارتقا رادرهمه زمینه‌ها به نتایج خوبی برسانیم. مخاطبان ما را با بهترین تولیدات روز دنیا مقایسه می‌کنند و ما به این مقایسه احترام می‌گذاریم و در تلاشیم خودرا در همه زمینه‌ها تقویت کنیم. فاصله سرمایه‌گذاری ما با جهان بسیار زیاد است، اما فاصله تکنیکی‌مان به آن اندازه نیست. البته مجلس محترم توجه خوبی به حوزه پویانمایی داشته واین نگاه توسعه‌ای را مورد تقدیر قرار می‌دهیم که به ما کمک کرده تا به نتایج بهتری دست یابیم. امیدوارم فاصله‌مان با انیمیشن‌های روز دنیا هرچه بیشتر کاهش یابد.
زهرا مفاخر
مرکز صبا در بازار بین‌الملل
مدیرطرح و برنامه و اطلاعات و برنامه ریزی مرکز صبا: هدف اصلی ما تأمین و پوشش بازار داخلی است و در حال حاضر به حوزه بین‌الملل توجهی نداریم. بخش عمده‌ای از فروش تولیدات رسانه و صداوسیما به انیمیشن‌ها مربوط می‌شود. آمار دقیقی از جوایز جشنواره‌ها ندارم، اما می‌توانم بگویم تولیدات مرکز صبا در هر جشنواره داخلی که پویانمایی می‌تواند حضور داشته باشد، جوایزی کسب کرده‌اند. به عنوان مثال، اثر «روبی و جوجه‌ها» موفق به دریافت جوایزی در جشنواره‌ها شده است. تولیدات ما با محتوای سالم و متناسب با سبک زندگی ایرانی ساخته شده‌اند و از نظر بصری و محتوایی در کشورهای دیگر نیز قابل استفاده هستند. برای نمونه، در برنامه «چیا»، المان‌های تصویری به گونه‌ای طراحی شده‌اند که برای خانواده‌های ایرانی مفهوم دارد، اما به اندازه‌ای جذاب و فانتزی است که در کشورهای دیگر نیز مورد توجه قرار می‌گیرد و فرهنگ ما را منتقل می‌کند. به این ترتیب، ما واقعا در بازار بین‌الملل حضور داریم. همچنین، لازم به ذکر است که بسیاری از آثار در حال تولید موظف‌اند یکی یا دو قسمت از مجموعه‌ها را متناسب با شرایط جشنواره‌ای تولید کنند.
حسین محمودی
بازخورد مخاطبان گروه خردسال
مدیر گروه خردسال مرکز صبا: ما نمی‌توانیم به‌طور مستقیم با بازخورد مخاطبان خود مواجه شویم، اما تجربه‌هایی داریم که نشان می‌دهد برنامه‌های ما در برخی مهدکودک‌ها پخش شده و در این موارد، بازخوردهای عینی از مخاطبان دریافت کرده‌ایم. همچنین، همان‌طور که اشاره کردید، نظرات خانواده‌ها نیز مد نظرقرارمی‌گیرد.به عنوان مثال، برنامه‌ای به نام چی شدکه این رنگی شدم داریم که به احساسات کودکان، از جمله شادی و غم، می‌پردازد و به والدین نیز آموزش می‌دهد چگونه با این احساسات برخورد کنند. درحوزه خردسال، به‌طور مداوم ازروان‌شناس آشناباخصوصیات خردسالان بهره می‌بریم که محتواهای تولیدشده رابا این خصوصیات تطبیق می‌دهد. همچنین، شبکه‌های پخش‌کننده مانند شبکه پویا ارتباط نزدیکی با مخاطبان دارند و بازخوردهایی که از آنها دریافت می‌کنیم، به ما کمک می‌کند درک بهتری از جذابیت برنامه‌ها برای مخاطبان داشته باشیم. حضور کارشناسان در این فرآیند تأثیر زیادی دارد و باعث می‌شود محتوا با ادبیات و فضای پذیرش خردسالان همخوانی داشته باشد.
پوریا سازگار
چالش محتوای سرگرم‌کننده
مدیر گروه کودک مرکز صبا: گروه کودک شامل دو رده سنی ۶ تا ۹ و ۹ تا ۱۲ سال است. یکی از چالش‌های ما در این گروه، مرز بین رده سنی ۶ تا ۹ سال و گروه خردسال است. این گروه به نسبت رده سنی ۹ تا ۱۲ سال، دایره لغات کمتری دارد و این موضوع حساسیت بیشتری را در انتخاب ادبیات مناسب برای آنها به وجود می‌آورد. در رده سنی ۹ تا ۱۲ سال، تمایل به سمت نوجوانی وجود دارد و یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های ما در تولید محتوا برای این گروه، ارائه محتوای سرگرم‌کننده‌ای است که در عین حال آموزش‌های لازم را در لایه‌های پنهان خود داشته باشد و رویکردهای مدنظر سازمان را در برنامه‌ها لحاظ کند. در زمینه تولیداتی که به آنها اشاره کردید، ما با تشکیل اتاق‌های فکر در کنار تیم‌های تولید، موفق به بهبود محتوا شده‌ایم. همچنین، حضور یک روان‌شناس کودک در این تیم‌ها به ما کمک کرده تا مشکلات را در مرحله پیش از تولید شناسایی و حل کنیم. در گذشته، این چالش‌ها به‌قدری بزرگ بودند که گاهی برنامه‌هایی که پخش می‌شد نه فقط برای کودکان جذاب نبود، بلکه والدین و حتی پدربزرگ‌ها نیز به محتوای ما انتقاد می‌کردند. خوشبختانه این مشکلات تا حدود زیادی برطرف شده است.
علیرضا قانع اسماعیل‌پور
فرهنگ؛ هزینه‌زا یا فرصت‌ساز
مدیر گروه نوجوان مرکز صبا: نکته‌ای که درخصوص انیمیشن باید مورد توجه قرارگیرد، پیوستگی این فرآیند است. تولید مجموعه پهلوانان در طول ۱۸ سال، کار ساده‌ای نبوده و حفظ این تولیدات در شرایط اقتصادی کنونی یک مهارت است. در ایران، کار تیمی قوی وجود ندارد و این یکی از دلایل کوتاه بودن عمر شرکت‌هاست. اما ما توانسته‌ایم «پهلوانان» را با تیم ثابتی پیش ببریم. بخشی از موفقیت ما به این دلیل است که محتوا را با توجه به مخاطبان فعلی تولید می‌کنیم. کودکان امروز به انیمیشن‌های رنگارنگ هالیوودی دسترسی دارند و انیمیشن‌های ما را با آنها مقایسه می‌کنند، درحالی که تولید یک انیمیشن خارجی ممکن است برابر کل بودجه ما باشد. این رقابت سخت است. در حال حاضر، انیماتورهای شرکت‌های خصوصی بدون حمایت مرکزصبا ممکن است دچار مشکل شوند، زیرا در جاهای دیگر تولیدات به صورت تک قسمت یا ۱۰ تا۲۰ قسمت انجام می‌شود. عده‌ای معتقدند امور فرهنگی هزینه‌زاست، درحالی که تولیدفرهنگی زیرساخت فرهنگی آینده را بنا می‌کندونشان‌دهنده ضرورت رسیدگی به فرهنگ است. بینندگان تلویزیون به طور کلی درسطح جهانی محدود شده‌اند و بیشتر به سه مقوله توجه دارند:ورزش،مسائل سیاسی روزو کودکان.
زهرا عباسی - گروه رسانه