در ادامه سیر نزولی میزان سواد دانش‌آموزان ایرانی طی ۲۰ سال گذشته، حالا نتیجه آزمون‌های جهانی تیمز هم افت کیفیت سواد دانش‌آموزان ایرانی را تایید می‌کند.

به گفته جامعه‌شناسان و کارشناسان حوزه آموزش، علاوه بر گسترش فقر و تشدید مشکلات معیشتی خانواده‌ها در سال‌های اخیر، که از میزان علاقه به کسب علم می‌کاهد، کمبود کلاس‌های درس و معلمان، پایین آمدن سطح دانش فرهنگیان، تغییر عجولانه ساختار نظام آموزشی، استخدام‌های بی‌قاعده، به‌روز نبودن محتوای آموزشی، نبود امکانات آموزشی کافی در مدارس و جداسازی جنسیتی دانش‌آموزان، ازجمله اصلی‌ترین دلایل پایین آمدن سطح سواد دانش‌آموزان در نظام جمهوری اسلامی است.

اکنون براساس اعلام نتایج آزمون‌های تیمز در سال ۲۰۲۳، که دانش‌آموزان پایه چهارم ۵۸ کشور و پایه هشتم ۴۴ کشور جهان در آن شرکت کردند، عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در درس ریاضی و علوم «ضعیف» و «نامطلوب» بوده است. همچنین ضعف شدید دانش آموزان ایرانی در قدرت استدلال در قیاس با محفوظات، از دیگر نتایج این گزارش مطالعاتی است.

نمودار وضعیت ایران در ریاضی چهارم، در مقایسه با ژاپن و برخی کشورهای منطقه که در آزمون شرکت کرده‌اند، از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که عملکرد ایران در سال ۲۰۲۳ کمتر از چهار کشور آذربایجان، قزاقستان، امارات و ژاپن بوده و با عربستان سعودی برابر است، اما نکته مهم این است که به جز ژاپن، چهار کشور دیگر از سال ۲۰۱۱ به بعد در این آزمون شرکت کرده‌اند و توانسته‌اند در جایگاه مطلوب قرار گیرند و، به جز قزاقستان، مسیر رشد را طی کنند، اما ایران در همین بازه زمانی، یعنی از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۳، از نمره ۴۳۱ به ۴۲۰ افت کرده است.

در ریاضی پایه هشتم نیز ایران افت ۲۳ امتیازی را تجربه کرد. به طوری که عملکرد ایران در سال ۲۰۲۳ ضعیف‌تر از چهار کشور قزاقستان، امارات، گرجستان و ژاپن است. همچنین دانش‌آموزان ژاپنی ۱۰۴ امتیاز بالا رفتند و امتیاز گرجستان هم از ۴۱۰ به ۴۶۷ افزایش داشت، ولی ایران در بازه زمانی ۱۹۹۵ تا ۲۰۲۳ تنها پنج امتیاز رشد کرده است. در واقع نتیجه علمکرد نظام آموزشی جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۲۳ افت ۲۳ امتیازی بوده است.

از سوی دیگر عملکرد ایران در سال ۲۰۲۳ در درس علوم پایه هشتم هم ضعیف‌تر از چهار کشور قزاقستان، امارات، گرجستان و ژاپن است. عملکرد ایران در بازه زمانی مذکور از ۴۶۳ به ۴۱۹ امتیاز کاهش یافته است. نکته دیگر اینکه ایران در سال ۲۰۱۱ با امتیاز ۴۷۴ بالاتر از گرجستان و عربستان بود، ولی در سال ۲۰۲۳ پایین‌تر از گرجستان و هم‌رتبه با عربستان است.

روند بین‌المللی مطالعات علمی و ریاضیات، با نام مخفف تیمز، مجموعه ارزشیابی بین‌المللی از دانش ریاضیاتی و علمی دانش‌آموزان سراسر جهان است. در این آزمون درمورد وضعیت یادگیری ریاضیاتی و علمی دانش‌آموزان، از محصلان، معلمان، عوامل مدرسه و اولیای آنان به‌واسطه پرسش‌نامه‌های مختلف داده‌های متنی گردآوری می‌شود.

این آزمون برخلاف نظر مدیران جمهوری اسلامی ایران، در کنار آزمون جهانی پرلز چنان برای برخی از دولت‌ها اهمیت دارد که نمرات پایین‌تر از حد استاندارد در شماری از موارد به برکناری وزرای آموزش‌وپرورش این کشورها منجر شده است. غیبت، وضعیت مدارس، آزار و اذیت کودکان و میزان علاقه دانش‌آموزان به دروسی که جای آنان در ارزیابی‌های دولتی در ایران خالی است، در نتایج مطالعات تیمز تاثیرگذارند.

گزارش وزارت آموزش‌وپرورش دولت ابراهیم رئيسی از میانگین معدل دانش‌آموزان در امتحانات نهایی دی‌ماه ۱۴۰۲ هم افت شدید تحصیلی را در سراسر ایران نشان داده بود. براساس این گزارش، ۱۷ استان ایران در وضعیت هشدار قرار گرفتند و استان سیستان‌وبلوچستان نیز با میانگین معدل ۷.۷۴ در پایین‌ترین سطح قرار داشت. همچنین استان‌های هرمزگان، کهگیلویه و بویراحد، خوزستان، آذربایجان غربی، خراسان شمالی، گلستان، اردبیل، ایلام، کردستان، لرستان، کرمانشاه، فارس، کرمان، گیلان، بوشهر و چهارمحال و بختیاری نیز با میانگین معدل کمتر از ۱۰ در وضعیت بحرانی ارزیابی شدند.

رضا امیدی، جامعه‌شناس، در واکنش به این بحران گفت که توزیع افت تحصیلی دانش‌آموزان در استان‌ها «تا حد زیادی منطبق با نقشه فقر کشور است و عواملی چون بازماندگی از تحصیل، کمبود کلاس درس، کمبود معلم و استخدام افرادی که تخصص لازم را ندارند» در این نتیجه تاثیرگذار است.

اما با این حال در شهریور ۱۴۰۳ علیرضا کاظمی، وزیر آموزش‌و‌پرورش دولت پزشکیان، در مصاحبه‌ها و سخنرانی‌های مختلف، بارها خواستار توجه ويژه نظام آموزشی و مدیران این وزارتخانه به نماز شده است. او در حالی که به گفته آتش‌نشانی، نیمی از مدارس تهران ایمن نیستند، در نامه‌ای به وزیر کشور خواستار «توجه به ترویج و توسعه فرهنگ اقامه نماز در مدارس» شده و تاکید کرده بود که «مهم‌ترین ماموریت من در وزارتخانه ترویج نماز است».