اما در این میان آنچه بیش از همه مایه شگفتی طرفین شده است انفعال محض دمشق در برابر تل‌آویو است. ابومحمد الجولانی و اسعد الشیبانی که به‌تازگی وزیر خارجه سوریه شده و در همین دو هفته یک سفر خارجی هم رفته است، نشان داده‌اند نه تنها مانند اسد بنایی بر درگیری مستقیم با اسرائیل ندارند بلکه حتی از اسد هم جلوتر رفته‌اند. اگر بشار اسد حداقل بیانیه می‌داد و تهدید به مقابله با اسرائیل می‌کرد اما الجولانی دربرابر اشغال اراضی و انهدام زیرساخت‌های سوریه توسط رژیم صهیونیستی حتی بنایی بر صدور بیانیه هم ندارد. از آن عجیب‌تر که هم الجولانی و هم اسعد الشیبانی صراحتاً تأکید کرده‌اند گروه تحریرالشام تهدید ایران را از سر اسرائیل حذف کرده است. حالا سؤال این است با چه منطقی باید این نحوه برخورد دمشق با اسرائیل را توجیه کرد؟
پراگماتیسم با چاشنی انفعال
پاسخ کوتاه سؤال بالا در یک جمله عبارت‌است از اینکه همانند بسیاری دیگر از گروه‌های نزدیک به اخوان، تحریرالشام هم پس از آنکه از نهضت به دولت تبدیل شد، پراگمات شده و حالا بیش و پیش از هرچیز بنا دارد در قدرت بماند. ابومحمد الجولانی حالا به‌جای عمامه، کراوات می‌بندد و تمرکز خود را از رهبری معارضان مسلح به حکومت‌داری تغییر داده است. او به‌تازگی در گفت‌وگویی اعلام کرد: «ما نمی‌خواهیم با هیچ کشوری درگیری داشته باشیم، حتی با اسرائیل»! حالا اینکه اسرائیل بنا بر درگیری و اشغال سوریه گرفته است در مرحله کنونی برای دمشق اهمیتی ندارد. این اظهارات نشان‌دهنده رویکردی عمل‌گرایانه است که اولویت را به رویکردهای مدنی در سوریه به جای درگیری‌های خارجی می‌دهد، شاید بشود گفت چیزی شبیه آنچه عراق در قبال حملات ترکیه در شمال این کشور در پیش گرفته است. علاوه بر این، الجولانی اعلام کرده به توافق ۱۹۷۴ میان سوریه و اسرائیل پایبند است، هرچند اسرائیل به‌صراحت گفته این توافق را قبول ندارد و از مرز اعلام شده در توافق ۱۹۷۴ عبور کرده است.گام دیگر الجولانی و الشیبانی درباره مسئله اسرائیل، انتقاد هر دو نفر از ایران (به‌عنوان تنها دشمن ایدئولوژیک رژیم صهیونیستی در منطقه) است. این دو مقام سوریه جدید برای بدست آوردن دل اسرائیل یا برای روشن کردن مواضع خود در قبال مقاومت، چندین بار از جمهوری اسلامی ایران انتقاد داشته‌اند. الجولانی در گفت‌وگو با العربیه به‌صراحت اعلام کرد: «ما مانع تقابل مستقیم ایران با اسرائیل شدیم و در صورتی که ما در دمشق به پیروزی نمی‌رسیدیم، یک اتحاد بزرگ با محوریت ایران علیه اسرائیل شکل می‌گرفت». اسعد الشیبانی هم روز گذشته با ادامه همین خط تأکید کرد: «ما تهدید ایران علیه اسرائیل را از بین بردیم». او همچنین هشدار داده ایران باید سیاست‌هایش در قبال سوریه را تعدیل کند. این در حالی‌است که پس از سقوط بشار اسد، ایران همواره بر تعامل با نظام جدید دمشق تأکید کرده است.
همزمان الشیبانی در نخستین سفر خارجی‌اش، به عربستان سعودی سفر کرده که به نوعی رقیب ایران و رفیق اسرائیل محسوب می‌شود.
با این نگاه به نظر می‌رسد دمشق نه‌تنها بنایی بر درگیری با تل‌آویو ندارد بلکه تلاش می‌کند با اتخاذ مواضع سختگیرانه در قبال ایران و حزب‌الله و همچنین در پیش گرفتن رویکرد سکوت در قبال حماس و گروه‌های مبارز فلسطینی، دل تل‌آویو و حمایت غرب را بدست آورد. با تکیه بر این رویکرد کلی، عناصر کلیدی تغییر رویکرد دمشق در قبال تل‌آویو را می‌توان به شکل زیر تعریف کرد:
۱. پرهیز از درگیری: الجولانی به‌صراحت اعلام کرده قصد دارد از درگیری‌های نظامی با اسرائیل اجتناب کند.
۲. پایبندی به توافق‌ها: تعهد به توافق ۱۹۷۴ نشان‌دهنده تمایل به حفظ ثبات در مرزهای سوریه و سرزمین‌های اشغالی است.
۳. تمرکز بر اولویت‌های داخلی: بازسازی زیرساخت‌ها و اقتصاد جنگ‌زده سوریه اولویت بیشتری نسبت به درگیری‌های خارجی دارد. این تمرکز داخلی مستلزم کاهش تنش‌ها با اسرائیل، برای جذب نظر کشورهای غربی و دریافت کمک‌ها و سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی است.
آینده مبهم دمشق
هرچند الجولانی تلاش دارد دامنه درگیری‌ها با تل‌آویو را به‌شدت کاهش دهد تا بقای خود در قدرت را تضمین کند، اما میزان موفقیت او همچنان در هاله‌ای از ابهام است. یک ضرب‌المثل رایج در میان سوری‌ها وجود دارد که می‌گوید ما تابع حسنینیم، با آنکه با امام حسن(ع) صلح کرد در صلحیم و با آنکه با امام حسین(ع) جنگید، می‌جنگیم. اگرچه در نیم قرن گذشته نظام حاکم بر سوریه، نظامی سکولار بوده است، اما تاریخ مشترک رژیم صهیونیستی و سوریه چندان تاریخ شیرینی نبوده است. برطرف شدن این کینه تاریخی میان سوری‌ها و اسرائیل بعید است به این راحتی اتفاق بیفتد. به‌ویژه آنکه اسرائیل از دامنه حملات خود به سوریه کم نمی‌کند و اتفاقاً روز گذشته بزرگ‌ترین سد این کشور در قنیطره را هم به اشغال خود درآورد. رژیم صهیونیستی حتی دست به ترور دانشمندان سوریه زده و روز گذشته هم به تأسیسات و مراکز تحقیقاتی در حلب حمله و آن‌ها را منهدم کرد. با این دست فرمان دمشق به نظر می‌رسد «جولان» خیلی زودتر از آنچه فکر می‌کنیم به پاشنه آشیل «الجولانی» و گروهش تبدیل خواهد شد.پس از مردم سوریه، گروه‌های فلسطینی هم از عدم حمایت قابل توجه از سوی رهبری جدید سوریه ابراز ناامیدی کرده‌اند. این گروه‌ها که در ابتدا از تغییر نظام اسد خوشحال بودند پس از آنکه الجولانی دستور به خلع سلاح دفاتر حماس داد و همچنین در نتیجه مواضع دمشق در قبال اسرائیل، حالا در اندیشه تجدیدنظر درخصوص گروه تحریرالشام هستند.
جهان عرب هم که در کنار توده مردم جهان این روزها به‌شدت علیه اسرائیل به خیابان‌ها آمده است به اتخاذ مواضع منفعلانه از سوی گروه‌های حاکم در دمشق حساس شده است. خطر اسرائیل برای کشورهای عربی بیش از دیگر کشورهاست. به همین دلیل ملت عرب رویکردهای خصمانه در قبال اسرائیل را بیشتر می‌پسندند. اتخاذ رویکردهای نرم از سوی الجولانی ممکن است در ادامه، اعتبار او در مبارزه با اسد را از بین ببرد.تهران هم نگرانی‌هایی درباره فاصله‌گیری سوریه از محور مقاومت ابراز کرده است. اگرچه مقامات ایرانی به‌طور عمومی تنش‌ها را کم‌اهمیت جلوه می‌دهند، اما نگرانی‌هایی درباره نزدیکی بیشتر سوریه به کشورهای خلیج فارس هم وجود دارد که به ضرر راهبرد منطقه‌ای ایران تمام می‌شود.
خبرنگار: مهدی زارع