به نظرم می‌رسد که حتی علی‌اصغر پورمحمدی که در آن زمان مدیر گروه اجتماعی شبکه اول بود و مجتبی مشیری که مدیریت شبکه یک سیما را برعهده داشت و هردوی آنها نقش پررنگی در دیده شدن این برنامه ایفا کردند هم به ذهن‌شان خطور نمی‌کرد این برنامه، بیش از سه دهه ادامه داشته باشد اما سیمای خانواده همچنان بر طبق استانداردی که از گذشته داشته، هر هفته از شنبه تا پنجشنبه، از شبکه یک سیما پخش میشود. نمی‌دانم خاطرتان هست یا نه؛ اما در آن سال‌ها، آن‌قدر سیمای خانواده برای مردم جذاب شده بود که برخی از قسمت‌های نمایشی این برنامه را شب‌ها هم بازپخش می‌کردند تا هم مخاطبان صبحِ برنامه بتوانند دوباره ببینند و هم کسانی که احتمالا صبح‌ها درگیر اشتغال روزمره هستند، بتوانند آن را مشاهده کنند.
برنامه هر خانواده ایرانی
اما چرا این برنامه، تا این اندازه دیده شد و تا این زمان ادامه پیدا کرد؟ شاید کوتاه‌ترین و کلی‌ترین پاسخ، تعریفی باشد که درتارنمای شبکه یک سیما در ذیل این برنامه آمده است:«سیمای خانواده برنامه هرخانواده ایرانی است که به موضوعات ومسائل مختلف مرتبط با نظام خانواده می‌پردازد». برای دریافت پاسخ دقیق‌تر و موشکافانه‌تر این سوال،نیاز است که کمی به تشریح این برنامه بپردازیم.
جزئی‌نگری و ترکیبی بودن
سیمای خانواده،ازهمان ابتدای کار،برخلاف رویه مرسوم برنامه‌های آن زمان که تماما خطی حرکت می‌کردندوهمه برنامه،حول خلاقیت مجری وجذابیت مهمان اداره می‌شد،رویه تازه‌ای را نصب‌العین خود قراردادو ازبخش‌هاواصطلاحا آیتم‌های مختلف نمایشی و ترکیبی در این برنامه بهره‌گرفت. این امر، طراوت وتازگی خاصی به برنامه بخشیدودرنهایت استقبال پرشورمخاطبان رادرپی‌داشت.
تیتراژ و نماهنگ‌های مرغوب
هنوز هم تیتراژهای قدیمی این برنامه به عنوان بخشی از نوستالژی تصویری، در شبکه‌های اجتماعی دست به دست میشود و مردم با آن خاطره‌بازی می‌کنند.تیتراژ آغازین، پایانی و همین‌طور نماهنگ‌هایی که در سیمای خانواده پخش میشود، همیشه فوق‌العاده و جذاب بوده و بوی طبیعت و زندگی طبیعی و خانواده ایرانی در آن جریان دارد. تیتراژها و نماهنگ‌های این برنامه، دارای اصالت است و اصیل بودن را تبلیغ می‌کند. هم‌نوایی اصالت با زندگی امروزی و اصطلاحا مدرن، نقطه و نکته برجسته‌ای است که این تصاویر به‌خوبی توانسته آن را به نمایش بگذارد. حتی ترانه‌های پخش شده در میان بخش‌های مختلف این برنامه، به‌گونه‌ای انتخاب و دستچین شده که احساس آرامش خاصی به انسان می‌دهد.
انتخاب هوشمندانه زمان پخش
ساعت پخش برنامه سیمای خانواده، بسیار هوشمندانه انتخاب شده است.زمانی که تمام التهابات و هیجان‌های آغازین روز فروکش کرده و بستری آرام پدید آمده که بانوی خانه، به عنوان محور خانواده ومخاطب اصلی این برنامه باخیال راحت و به دور از نگرانی، پای تلوزیون بنشیند و به مشاهده برنامه موردعلاقه خود بپردازد. این کار به قدری به صورت روتین و رویه درآمده که بسیاری از زنان خانه‌دار، ساعت روشن کردن تلویزیون خود را با برنامه سیمای خانواده تنظیم می‌کنند و همزمان با پخش برنامه با صدای بلند تلوزیون(!) به انجام کارهای روزمره خود در خانه می‌پردازند.
محتوای متناسب با مخاطب
همان‌طور که پیشتر توضیح داده شد، زمان پخش برنامه سیمای خانواده به گونه‌ای است که بیشتر مخاطبان آن را بانوان و خصوصا بانوان خانه‌دار شکل می‌دهند. محتوای این برنامه، به‌خوبی توانسته در خدمت مخاطب خودقرار گرفته و با شناخت درست از نیازهای مخاطب، پاسخی متناسب با آن تولید کند. سیمای خانواده، با محتوای غنی خود، بستری مناسب برای ایجاد آرامش در زنان ایجاد کرده و با تقویت نقش و احساس زنانه و مادرانه، به آنها در گرم کردن فضای خانه و خانواده کمک می‌کند. در نگاه این برنامه؛ زنان، گرمی خانه و خانواده هستند و به دیگر اعضای خانواده دلگرمی می‌بخشند. از این منظر؛ زنان، پناه خانواده و قهرمان خانه و خانواده به‌شمار می‌روند. علاوه‌بر این، در بخش‌های مختلف این برنامه، توصیه‌های خوبی برای زنان تلاشگر در بستر خانه و خانواده مطرح میشود که علاوه‌بر وجه آموزشی، حس کفایت و رضایت را در آنها تقویت می‌کند.در سیمای خانواده، سوای زنان که به طور خاص به آنها پرداخته میشود؛ ماهیت «زندگی»، اهمیت ویژه‌ای دارد. حتی در میان‌برنامه‌های تصویری هم، زندگی‌های ساده و بی‌پیرایه به صورت مستند به تصویر درمی‌آید؛ چراکه اصالت را با خانواده و زندگی درست می‌داند.در کل می‌توان گفت که سیمای خانواده، یک برنامه لوکس شهری‌زده نیست که جذابیتش را بخواهد صرفا در نمایش زرق و برق ظاهری برخی زندگی‌ها از یک قشر خاص جست‌وجو کند؛ بلکه به جست‌وجوی زندگی‌های واقعی و زیبا در هر شهر و روستا و محله می‌پردازد.
روایت رویدادهای مرتبط با بانوان
بررسی اخبار و رویدادهای مربوط به خانواده و زنان، یکی از بخش‌های اصلی برنامه سیمای خانواده است که در آن عناوین خبری مرتبط با حوزه زنان و خانواده مطرح‌شده ومورد تشریح و تبیین قرارمی‌گیرد.این عناوین، عموما اخبار امیدبخش درخصوص فعالیت زنان سرپرست خانوار، مادران شاغل، فعالیت اقتصادی عموم بانوان، افتخارآفرینی دختران و بانوان در عرصه‌های مختلف علمی، اجتماعی، فرهنگی و ورزشی را شامل میشود. همچنین در این بخش، کالای فرهنگی همچون کتاب‌ها یا فیلم‌های جدید که برای خانواده مفید و کاربردی باشد، نیز معرفی میشود.
گفت‌وگو با محوریت خانواده
یکی دیگر از بخش‌های اصلی سیمای خانواده، بخش گفت‌وگو است که در آن،مجری برنامه به گفت‌وگو بایک کارشناس، روانشناس یا مشاور در حوزه خانواده می‌پردازد و با طرح پرسش‌های مختلف، سوالات و مجهولات بیان‌شده ارسالی از سوی مخاطبان برنامه را با کارشناس درمیان می‌گذارد. در بخش گفت‌وگو، تمام این موارد، به بحث و چالش گذاشته‌شده وراه‌حل‌های مقتضی برای مخاطبان بیان میشود.در این بین، یک میان‌برنامه نمایشی هم در موقعیت اتاق درمان صورت می‌گیرد و مشکلات و اختلافات مختلف یک زوج به صورت نمایش در برابر یک درمانگر واقعی مطرح شده و پاسخ‌های متناسب داده میشود. با این کار، خانواده‌هایی که دچار مسائل مشابهی هستند، به‌خوبی می‌توانند علت و طریقه ایجاد مشکلات خود را یافته و با پاسخ‌های داده‌شده، آنها را مرتفع کنند.
دعوت از خانواده‌های موفق
سوای مطرح کردن مشکلات و ناکامی‌ها،یکی ازبهترین شیوه‌هایی که می‌توان برای یادگیری مسیردرست زندگی مطرح کرد؛ معرفی الگوهای موفق در زندگی است تا با دیده شدن آنها، روال درستی که منتهی به نتیجه مطلوب‌شده را بتوان الگوبرداری کرد. دعوت و گفت‌وگوی حضوری با خانواده‌های موفق درعرصه‌های مختلف، نمونه‌ای ازهمین شیوه است که سیمای خانواده، بخشی ازبرنامه خود را به آن اختصاص داده است. در این بخش، یک گپ‌وگفت ساده و صمیمی میان مجری و اعضای خانواده صورت می‌گیرد و برخی از جزئیات زندگی آن خانواده که منجر به موفقیت آنها شده، از زبان تک‌تک اعضای خانواده، در اختیار مخاطب قرار داده میشود.
حال خوب خانواده
به عنوان سخن انتهایی باید بگوییم که «سیمای خانواده» تلاش دارد تا تمام آنچه به زندگی مرتبط است و سبب بهبود انگیزه زندگی و حال و هوای خانواده میشود را گرد هم آورد. در یک کلام، «حالِ خوبِ خانواده» را می‌توان دال مرکزی این برنامه دانست. بی‌تردید سیمای خانواده به‌خوبی توانسته رسالت صداوسیمای ملی را به انجام رسانده و حقیقتا مانند یک دانشگاه عمل کند. اکنون که سیمای خانواده بیش از سه دهه از عمر خود را به عنوان عضوی از خانواده ایرانی در کنار ما رقم زده است، برایش آرزوی طول عمر و موفقیت بیشتر داریم و امیدواریم که دهه‌های آینده هم سیمای آن را در کنار خانواده ایرانی ببینیم.
بهره‌وری از ظرفیت مجریان کاربلد
اگر مخاطب سیمای خانواده باشید، حتما صحبت‌های گرم و دلنشین «هرمز شجاعی‌مهر» را به خاطر دارید. مجری توانمندی که اتفاقا گوینده حرفه‌ای هم هست و کلامی نافذ و گرمابخش دارد. این خاصیت، همچنان هم ادامه دارد و مجریان مختلفی که در این برنامه حضور داشته یا دارند، به همان میزان از جذابیت و گرمابخشی برخوردارند.مجریان این برنامه به‌خوبی توانسته‌اند فلسفه این برنامه و استانداردهای آن را به نمایش بگذارند و با کلام دلگرم‌کننده و آرامش‌بخش خود، ناخودآگاه حس خانه و خانواده گرم ایرانی را برای مخاطبان به ارمغان بیاورند.
محمدمهدی ادیبی - گروه رسانه
برنامه هر خانواده ایرانی
اما چرا این برنامه، تا این اندازه دیده شد و تا این زمان ادامه پیدا کرد؟ شاید کوتاه‌ترین و کلی‌ترین پاسخ، تعریفی باشد که درتارنمای شبکه یک سیما در ذیل این برنامه آمده است:«سیمای خانواده برنامه هرخانواده ایرانی است که به موضوعات ومسائل مختلف مرتبط با نظام خانواده می‌پردازد». برای دریافت پاسخ دقیق‌تر و موشکافانه‌تر این سوال،نیاز است که کمی به تشریح این برنامه بپردازیم.
جزئی‌نگری و ترکیبی بودن
سیمای خانواده،ازهمان ابتدای کار،برخلاف رویه مرسوم برنامه‌های آن زمان که تماما خطی حرکت می‌کردندوهمه برنامه،حول خلاقیت مجری وجذابیت مهمان اداره می‌شد،رویه تازه‌ای را نصب‌العین خود قراردادو ازبخش‌هاواصطلاحا آیتم‌های مختلف نمایشی و ترکیبی در این برنامه بهره‌گرفت. این امر، طراوت وتازگی خاصی به برنامه بخشیدودرنهایت استقبال پرشورمخاطبان رادرپی‌داشت.
تیتراژ و نماهنگ‌های مرغوب
هنوز هم تیتراژهای قدیمی این برنامه به عنوان بخشی از نوستالژی تصویری، در شبکه‌های اجتماعی دست به دست میشود و مردم با آن خاطره‌بازی می‌کنند.تیتراژ آغازین، پایانی و همین‌طور نماهنگ‌هایی که در سیمای خانواده پخش میشود، همیشه فوق‌العاده و جذاب بوده و بوی طبیعت و زندگی طبیعی و خانواده ایرانی در آن جریان دارد. تیتراژها و نماهنگ‌های این برنامه، دارای اصالت است و اصیل بودن را تبلیغ می‌کند. هم‌نوایی اصالت با زندگی امروزی و اصطلاحا مدرن، نقطه و نکته برجسته‌ای است که این تصاویر به‌خوبی توانسته آن را به نمایش بگذارد. حتی ترانه‌های پخش شده در میان بخش‌های مختلف این برنامه، به‌گونه‌ای انتخاب و دستچین شده که احساس آرامش خاصی به انسان می‌دهد.
انتخاب هوشمندانه زمان پخش
ساعت پخش برنامه سیمای خانواده، بسیار هوشمندانه انتخاب شده است.زمانی که تمام التهابات و هیجان‌های آغازین روز فروکش کرده و بستری آرام پدید آمده که بانوی خانه، به عنوان محور خانواده ومخاطب اصلی این برنامه باخیال راحت و به دور از نگرانی، پای تلوزیون بنشیند و به مشاهده برنامه موردعلاقه خود بپردازد. این کار به قدری به صورت روتین و رویه درآمده که بسیاری از زنان خانه‌دار، ساعت روشن کردن تلویزیون خود را با برنامه سیمای خانواده تنظیم می‌کنند و همزمان با پخش برنامه با صدای بلند تلوزیون(!) به انجام کارهای روزمره خود در خانه می‌پردازند.
محتوای متناسب با مخاطب
همان‌طور که پیشتر توضیح داده شد، زمان پخش برنامه سیمای خانواده به گونه‌ای است که بیشتر مخاطبان آن را بانوان و خصوصا بانوان خانه‌دار شکل می‌دهند. محتوای این برنامه، به‌خوبی توانسته در خدمت مخاطب خودقرار گرفته و با شناخت درست از نیازهای مخاطب، پاسخی متناسب با آن تولید کند. سیمای خانواده، با محتوای غنی خود، بستری مناسب برای ایجاد آرامش در زنان ایجاد کرده و با تقویت نقش و احساس زنانه و مادرانه، به آنها در گرم کردن فضای خانه و خانواده کمک می‌کند. در نگاه این برنامه؛ زنان، گرمی خانه و خانواده هستند و به دیگر اعضای خانواده دلگرمی می‌بخشند. از این منظر؛ زنان، پناه خانواده و قهرمان خانه و خانواده به‌شمار می‌روند. علاوه‌بر این، در بخش‌های مختلف این برنامه، توصیه‌های خوبی برای زنان تلاشگر در بستر خانه و خانواده مطرح میشود که علاوه‌بر وجه آموزشی، حس کفایت و رضایت را در آنها تقویت می‌کند.در سیمای خانواده، سوای زنان که به طور خاص به آنها پرداخته میشود؛ ماهیت «زندگی»، اهمیت ویژه‌ای دارد. حتی در میان‌برنامه‌های تصویری هم، زندگی‌های ساده و بی‌پیرایه به صورت مستند به تصویر درمی‌آید؛ چراکه اصالت را با خانواده و زندگی درست می‌داند.در کل می‌توان گفت که سیمای خانواده، یک برنامه لوکس شهری‌زده نیست که جذابیتش را بخواهد صرفا در نمایش زرق و برق ظاهری برخی زندگی‌ها از یک قشر خاص جست‌وجو کند؛ بلکه به جست‌وجوی زندگی‌های واقعی و زیبا در هر شهر و روستا و محله می‌پردازد.
روایت رویدادهای مرتبط با بانوان
بررسی اخبار و رویدادهای مربوط به خانواده و زنان، یکی از بخش‌های اصلی برنامه سیمای خانواده است که در آن عناوین خبری مرتبط با حوزه زنان و خانواده مطرح‌شده ومورد تشریح و تبیین قرارمی‌گیرد.این عناوین، عموما اخبار امیدبخش درخصوص فعالیت زنان سرپرست خانوار، مادران شاغل، فعالیت اقتصادی عموم بانوان، افتخارآفرینی دختران و بانوان در عرصه‌های مختلف علمی، اجتماعی، فرهنگی و ورزشی را شامل میشود. همچنین در این بخش، کالای فرهنگی همچون کتاب‌ها یا فیلم‌های جدید که برای خانواده مفید و کاربردی باشد، نیز معرفی میشود.
گفت‌وگو با محوریت خانواده
یکی دیگر از بخش‌های اصلی سیمای خانواده، بخش گفت‌وگو است که در آن،مجری برنامه به گفت‌وگو بایک کارشناس، روانشناس یا مشاور در حوزه خانواده می‌پردازد و با طرح پرسش‌های مختلف، سوالات و مجهولات بیان‌شده ارسالی از سوی مخاطبان برنامه را با کارشناس درمیان می‌گذارد. در بخش گفت‌وگو، تمام این موارد، به بحث و چالش گذاشته‌شده وراه‌حل‌های مقتضی برای مخاطبان بیان میشود.در این بین، یک میان‌برنامه نمایشی هم در موقعیت اتاق درمان صورت می‌گیرد و مشکلات و اختلافات مختلف یک زوج به صورت نمایش در برابر یک درمانگر واقعی مطرح شده و پاسخ‌های متناسب داده میشود. با این کار، خانواده‌هایی که دچار مسائل مشابهی هستند، به‌خوبی می‌توانند علت و طریقه ایجاد مشکلات خود را یافته و با پاسخ‌های داده‌شده، آنها را مرتفع کنند.
دعوت از خانواده‌های موفق
سوای مطرح کردن مشکلات و ناکامی‌ها،یکی ازبهترین شیوه‌هایی که می‌توان برای یادگیری مسیردرست زندگی مطرح کرد؛ معرفی الگوهای موفق در زندگی است تا با دیده شدن آنها، روال درستی که منتهی به نتیجه مطلوب‌شده را بتوان الگوبرداری کرد. دعوت و گفت‌وگوی حضوری با خانواده‌های موفق درعرصه‌های مختلف، نمونه‌ای ازهمین شیوه است که سیمای خانواده، بخشی ازبرنامه خود را به آن اختصاص داده است. در این بخش، یک گپ‌وگفت ساده و صمیمی میان مجری و اعضای خانواده صورت می‌گیرد و برخی از جزئیات زندگی آن خانواده که منجر به موفقیت آنها شده، از زبان تک‌تک اعضای خانواده، در اختیار مخاطب قرار داده میشود.
حال خوب خانواده
به عنوان سخن انتهایی باید بگوییم که «سیمای خانواده» تلاش دارد تا تمام آنچه به زندگی مرتبط است و سبب بهبود انگیزه زندگی و حال و هوای خانواده میشود را گرد هم آورد. در یک کلام، «حالِ خوبِ خانواده» را می‌توان دال مرکزی این برنامه دانست. بی‌تردید سیمای خانواده به‌خوبی توانسته رسالت صداوسیمای ملی را به انجام رسانده و حقیقتا مانند یک دانشگاه عمل کند. اکنون که سیمای خانواده بیش از سه دهه از عمر خود را به عنوان عضوی از خانواده ایرانی در کنار ما رقم زده است، برایش آرزوی طول عمر و موفقیت بیشتر داریم و امیدواریم که دهه‌های آینده هم سیمای آن را در کنار خانواده ایرانی ببینیم.
بهره‌وری از ظرفیت مجریان کاربلد
اگر مخاطب سیمای خانواده باشید، حتما صحبت‌های گرم و دلنشین «هرمز شجاعی‌مهر» را به خاطر دارید. مجری توانمندی که اتفاقا گوینده حرفه‌ای هم هست و کلامی نافذ و گرمابخش دارد. این خاصیت، همچنان هم ادامه دارد و مجریان مختلفی که در این برنامه حضور داشته یا دارند، به همان میزان از جذابیت و گرمابخشی برخوردارند.مجریان این برنامه به‌خوبی توانسته‌اند فلسفه این برنامه و استانداردهای آن را به نمایش بگذارند و با کلام دلگرم‌کننده و آرامش‌بخش خود، ناخودآگاه حس خانه و خانواده گرم ایرانی را برای مخاطبان به ارمغان بیاورند.
محمدمهدی ادیبی - گروه رسانه