استانبول/ تحلیلی/ خلیل سلحشور/ خبرگزاری آنادولو

در روزهای اخیر درگیری‌ها در مناطق مرزی افغانستان و پاکستان با حملات هوایی پاکستان به ولایت پکتیکا و حمله طالبان علیه سربازان پاکستانی شعله ور شده است. به گزارش رسانه های محلی افغانستان، طالبان از خط دیورند که مرز دوفاکتو میان افغانستان و پاکستان محسوب می‌شود عبور کرده و چندین پاسگاه نظامی در پاکستان را تصرف کرده‌اند. گزارش‌ها حاکی از آن است که در نتیجه این حملات دست‌کم 19 سرباز پاکستانی جان خود را از دست داده‌اند.

این اقدامات طالبان در پاسخ به حمله هوایی پاکستان به ولایت پکتیکا در 24 دسامبر 2024 انجام شده است. در این حمله 46 شهروند افغانستان که اکثراً زن و کودک بودند جان خود را از دست دادند. وزارت دفاع افغانستان با انتشار پستی در شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرد که این اهداف، نقاطی فراتر از خط فرضی هستند که «عناصر بدخواه» در افغانستان در آن مخفی شده‌اند و حامیان آنها در آنجا سازماندهی می‌کنند.

عنایت الله خوارزمی، سخنگوی وزارت دفاع اداره طالبان در افغانستان اعلام کرد که این حملات تهدیدی برای کشورهای همسایه نیست، بلکه در آن سوی خط فرضی بوده است. این بیانیه خوارزمی همچنین بحث‌هایی را در مورد چگونگی تفسیر حقوق بین الملل در منطقه مطرح کرد.

به گفته منابع دولتی افغانستان، نه تنها سربازان پاکستانی بلکه پنج غیرنظامی افغان نیز در این درگیری‌ها کشته شده‌اند. دولت پاکستان این موضوع را تکذیب کرد و گزارش داد که تنها یک سرباز کشته و 11 سرباز دیگر زخمی شده‌اند. بر اساس اظهارات پاکستان، نیروهای افغان به چندین پاسگاه در شهرستان کرم علیا تیراندازی کرده‌اند که منجر به کشته شدن یک نیروی پلیس مرزی پاکستان شده است.

خط دیورند: پیشینه تاریخی

خط دیورند، مرزی است که در سال 1893 بین بریتانیا و افغانستان ایجاد شد و از سال 1947 به عنوان مرز دوفاکتو بین پاکستان و افغانستان شناخته شده است. اما افغانستان در هر فرصتی اعلام کرده که این خط را به رسمیت نمی‌شناسد و این وضعیت یک میراث تاریخی استعماری است.

مناطق پشتون‌نشین که مرز از آن می‌گذرد، مناطقی هستند که پیوندهای فرهنگی و اجتماعی در آن‌ها قوی است. جوامع پشتون در دو سوی مرز دارای پیوندهای خانوادگی و مذهبی با یکدیگر هستند و این بدان معناست که وجود مرز دیگر عاملی نیست که بر زندگی آن‌ها تأثیر بگذارد. اما در سال‌های اخیر، حصارکشی مرز پاکستان زخم‌های عمیقی بر این جوامع بر جای گذاشته و خانواده‌ها را از هم جدا کرده است.

مسائل امنیتی در منطقه

روابط بین افغانستان و پاکستان به عنوان دو کشور همسایه، به دلیل نزدیکی جغرافیایی و تاریخی، به شدت تحت تأثیر مسائل امنیتی و تروریسم قرار دارد. این ارتباطات نه‌تنها بر امنیت ملی این دو کشور تأثیرگذار است، بلکه بر ثبات و امنیت منطقه جنوب آسیا نیز اثر قابل توجهی دارد.

گروه‌هایی مانند تحریک طالبان پاکستان (TTP) درگیر مقاومت مسلحانه علیه دولت پاکستان هستند که نتیجه آن به وقوع درگیری مداوم بین طالبان در افغانستان و ارتش پاکستان منجر شده است.

پاکستان گهگاهی برای جلوگیری از ستیزه جویان فرامرزی حملات هوایی انجام می‌دهد و می‌گوید که این اقدامی مؤثر علیه طالبان و سایر گروه‌ها است. با این حال، بدیهی است که این حملات و انتقام‌جویی‌های متقابل، روابط دو کشور را در درازمدت بیشتر تیره خواهد کرد.

حملات اخیر بین افغانستان و پاکستان وضعیت امنیتی منطقه را پیچیده تر کرده است. در حالی که پاکستان به دنبال توجیه اقدامات خود در جامعه بین‌المللی به عنوان پاسخی ضروری به ستیزه جویی فرامرزی است، چنین حملاتی نه تنها روابط دو کشور را در درازمدت تیره می‌کند، بلکه بی‌ثباتی کلی در منطقه را نیز افزایش می‌دهد.

اثرات اجتماعی و اقتصادی

این گونه درگیری‌ها نه تنها پیامدهای نظامی و سیاسی به همراه دارد، بلکه بر ساختار اجتماعی و وضعیت اقتصادی منطقه نیز تأثیر منفی می‌گذارد. غیرنظامیان ساکن در مناطق نزدیک به مرز در معرض تهدید دائمی زندگی می‌کنند و این امر زندگی روزمره آن‌ها را دشوار کرده است. کندی فعالیت اقتصادی مانع بزرگی برای جوامع محلی است که سال‌ها تلاش کرده‌اند تا رشد کنند.

در فضایی که امنیت تضمین شود، توسعه تجارت در مناطق مرزی برای تقویت روابط اقتصادی بین دو کشور حیاتی خواهد بود. همکاری اقتصادی می‌تواند با افزایش وابستگی متقابل کشورها، محیط صلح و اعتماد را تقویت کند.

حملات هوایی پاکستان در افغانستان و واکنش طالبان به آنها نشان دهنده یک بحران پیچیده و چند وجهی در ژئوپلیتیک جنوب آسیا است. پیامدهای سیاست‌های تلافی جویانه هر دو طرف می‌تواند روابط بین‌المللی و وضعیت امنیتی منطقه را پیچیده تر کند. آینده مرز افغانستان و پاکستان برای ثبات نه تنها این دو کشور بلکه سایر کشورهای منطقه نیز حیاتی است. راه حل مسالمت آمیز و درک همکاری می‌تواند آینده‌ای امن‌تر، صلح آمیزتر و مرفه‌تر را برای مردم افغانستان و پاکستان بسازد.

وضعیت مرز افغانستان و پاکستان را نه تنها به دلیل پیوندهای پیچیده تاریخی و فرهنگی، بلکه به عنوان یک معضل چندبعدی با ابعاد اجتماعی و اقتصادی، باید یک مسئله نظامی دانست. مشکلات مرزی که در طول قرن‌ها ایجاد شده است، امروز نیز مؤثر است و این وضعیت منجر به تنش در روابط دو کشور می‌شود.

حل مشکلات امنیتی در منطقه نه تنها افغانستان و پاکستان بلکه کل منطقه جنوب آسیا را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اتخاذ رویکردی مبتنی بر ثبات، صلح و همکاری، محیط امن تری را در آینده فراهم می‌کند و همچنین به توسعه هر دو کشور کمک خواهد کرد. جامعه بین المللی با در نظر گرفتن روابط تاریخی و مشکلات کنونی دو کشور، راه حل‌های مسالمت آمیز را توسعه داده و طرفین را به سمت این راه حل هدایت کند، و این اهمیت حیاتی دارد. پذیرش مفهوم همزیستی مسالمت آمیز برای رفاه نه تنها دو کشور بلکه برای منطقه ضروری است. هر گامی که برای این منظور برداشته شود می‌تواند از درگیری‌های آینده جلوگیری کند و راه را برای صلح پایدار هموار کند.