سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در چارچوب روابط راهبردی ایران و چین و با هدف تقویت همکاری‌های دوجانبه، به دعوت رسمی مقامات پکن، برای دیدار و گفتگو درباره مسائل اقتصادی، تجاری، برنامه همکاری ۲۵ ساله، و تحولات منطقه‌ای به چین سفر کرده است. این سفر در راستای اجرای برنامه جامع همکاری دو کشور و بررسی راه‌های تقویت مناسبات در حوزه‌های مختلف صورت گرفته است.
وزیر امور خارجه روزگذشته در نخستین سفرش به چین، دوست دوران سختی ایران وارد پکن شد، سفری که محمد کشاورززاده سفیر پیشین ایران در پکن آن را در شرایط جاری مهم می‌داند و می‌گوید تحولات غرب آسیا در هفته‌های اخیر اهمیت تبادل نظر راهبردی بین ایران و چین را بیشتر کرده است. سفری برای نخستین بار پس از تصدی وزارت امور خارجه توسط سیدعباس عراقچی و در آستانه سال نو میلادی ۲۰۲۵ و در شرایطی که منطقه و جهان با تحولات متعددی روبرو است.
وزیر امور خارجه چین در دیدار با همتای ایرانی خود بر حمایت پکن از حل مساله هسته‌ای ایران از طریق گفت‌وگوهای سیاسی، حفظ توافق هسته‌ای و بازگشت تمامی طرف‌ها به برجام و همچنین مخالفت با تحریم‌ها و فشارهای خارجی تأکید کرد. دو طرف در این دیدار بر اهمیت همکاری‌های دوجانبه و نقش این همکاری‌ها در تقویت صلح و ثبات منطقه‌ای و جهانی تأکید کردند. این دیدار در جریان سفر رسمی دو روزه عراقچی انجام شد. وانگ یی با اشاره به روابط استراتژیک جامع میان ۲ کشور، اظهار داشت: چین همواره از رویکرد گفت‌وگوهای سیاسی برای حل مساله هسته‌ای ایران حمایت کرده و بر لزوم پایبندی به توافق هسته‌ای برجام تأکید دارد.
وی افزود: تمامی طرف‌های مرتبط باید نقش سازنده‌ای در احیای مذاکرات ایفا کرده و از تحریم‌ها و فشارهای مکرر پرهیز کنند.عراقچی نیز با قدردانی از نقش مؤثر چین در تسهیل و حفظ توافق برجام، بر آمادگی ایران برای تداوم همکاری نزدیک با چین تأکید کرد و گفت: توسعه روابط استراتژیک با پکن از اولویت‌های سیاست خارجی ایران است.
۲ طرف همچنین بر ضرورت اجرای کامل برنامه جامع همکاری‌های ایران و چین و تقویت تبادلات در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و فناوری تأکید کردند.
وزرای امور خارجه ایران و چین همچنین در خصوص اهمیت تقویت همکاری‌ها برای مقابله با تروریسم، تحکیم حاکمیت قانون در سطح بین‌المللی، موضوع هسته‌ای و رفع تحریم‌ها و نیز گسترش همکاری‌ها در چارچوب نهادهایی که هر دو طرف در آن‌ها عضویت دارند از جمله بریکس و شانگهای گفت‌وگو و تبادل نظر کردند.
وانگ یی در این دیدار خاطرنشان کرد که همکاری‌های ایران و چین، ضمن تقویت منافع مشترک، به گسترش چندجانبه‌گرایی و مقابله با یکجانبه‌گرایی کمک می‌کند. عراقچی نیز از حمایت ایران از مواضع مشروع چین در موضوعاتی چون تایوان و حقوق بشر سخن گفت. وزیر امور خارجه چین در ادامه اظهار داشت: حل مساله هسته‌ای ایران تنها از طریق گفت‌وگو و در چارچوب برجام امکان‌پذیر است و پکن قاطعانه از حقوق مشروع ایران حمایت می‌کند. این دیدار در فضایی از همکاری و تأکید بر لزوم اتحاد برای تقویت چندجانبه‌گرایی و حفظ ثبات منطقه‌ای انجام شد.
سفر اخیر سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران به چین و دیدار وی با نورلان یرمکبایف، دبیرکل سازمان همکاری شانگهای، بار دیگر اهمیت این سازمان و جایگاه ایران در تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی را برجسته کرد. این دیدار در شرایطی انجام می‌شود که عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای از سال ۲۰۲۳، ظرفیت‌های جدیدی برای تعاملات سیاسی، اقتصادی و امنیتی میان اعضا به‌ویژه ایران و چین ایجاد کرده است.
اهمیت سازمان همکاری شانگهای
در تقویت چندجانبه‌گرایی
سازمان همکاری شانگهای با حضور بازیگران بزرگ اقتصادی و سیاسی مانند چین، روسیه و هند، بستری منحصربه‌فرد برای پیشبرد همکاری‌های چندجانبه میان کشورهای عضو است. تأکید عراقچی بر نقش این سازمان در تقویت چندجانبه‌گرایی نشان‌دهنده رویکرد ایران به همکاری‌های گسترده‌تر و بهره‌گیری از ظرفیت‌های جمعی برای تأمین منافع مشترک امنیتی، سیاسی و اقتصادی است.
نقش ایران در گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و جهانی
دبیرکل سازمان همکاری شانگهای در دیدار با وزیر امور خارجه ایران، ظرفیت‌های کشورمان را برای ارتقای جایگاه این سازمان به‌ویژه در حوزه‌های اقتصادی، بانکی و تجاری برجسته کرد. این نکته نشان می‌دهد که ایران می‌تواند با استفاده از موقعیت ژئوپلیتیکی و منابع طبیعی خود، نقش فعالی در پیشبرد اهداف اقتصادی و امنیتی سازمان ایفا کند.
فرصت‌های ایران و چین در چارچوب شانگهای
روابط ایران و چین که همواره از ثبات و منافع مشترک برخوردار بوده، اکنون در چارچوب سازمان همکاری شانگهای فرصت‌های جدیدی پیدا کرده است:
ایران و چین می‌توانند از این سازمان برای گسترش همکاری‌های تجاری و سرمایه‌گذاری به‌ویژه در پروژه‌هایی همچون ابتکار کمربند و جاده استفاده کنند. حضور در سازمان شانگهای بستری برای هماهنگی بیشتر میان دو کشور در موضوعات بین‌المللی فراهم می‌کند.
با توجه به تهدیدات مشترک، از جمله تروریسم و بی‌ثباتی منطقه‌ای، همکاری امنیتی میان ایران و چین در چارچوب این سازمان تقویت خواهد شد.در شرایطی که تحولات خاورمیانه و فشارهای غرب بر ایران همچنان ادامه دارد، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و همکاری نزدیک‌تر با چین می‌تواند به‌عنوان راهبردی مؤثر برای مقابله با این چالش‌ها و توسعه منافع ملی عمل کند.
همکاری اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به‌عنوان کلیدهای توسعه روابط تهران و پکن
روابط ایران و چین به‌عنوان دو کشور با سابقه تمدنی غنی و ظرفیت‌های اقتصادی و سیاسی گسترده، طی سال‌های اخیر وارد مرحله جدیدی شده است. با وجود فشارهای بین‌المللی و تحریم‌ها، هر دو کشور توانسته‌اند راه‌های نوآورانه‌ای برای همکاری در حوزه‌های مختلف پیدا کنند.
مزیت‌های استراتژیک ایران برای چین
ایران با قرارگیری در نقطه اتصال خاورمیانه و آسیای مرکزی، نقش کلیدی در ابتکار «کمربند و جاده» ایفا می‌کند. دسترسی ایران به خلیج‌فارس، منابع عظیم انرژی و بازار مصرفی قابل‌توجه، برای چین که به دنبال تأمین انرژی پایدار و افزایش صادرات خود به منطقه است، یک فرصت طلایی محسوب می‌شود.
حوزه‌های اصلی همکاری
انرژی و نفت: چین به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان انرژی جهان، از منابع نفت و گاز ایران بهره‌مند است. توافقنامه‌های بلندمدت در این حوزه می‌تواند وابستگی چین به سایر تأمین‌کنندگان را کاهش دهد.
زیرساخت‌ها و فناوری: سرمایه‌گذاری چین در زیرساخت‌های حمل‌ونقل، انرژی و فناوری اطلاعات ایران می‌تواند منجر به توسعه اقتصادی متقابل شود. پروژه‌هایی نظیر ساخت راه‌آهن، بندرها و نیروگاه‌ها از جمله فرصت‌های موجود هستند.
تجارت و سرمایه‌گذاری: کاهش تعرفه‌های تجاری و تسهیل تبادلات مالی از طریق سازوکارهای مشترک بانکی، امکان رشد تجارت دوجانبه را فراهم می‌کند.
چالش‌ها و راهکارها
در کنار فرصت‌ها، برخی موانع مانند تحریم‌های آمریکا، مشکلات بانکی و محدودیت‌های انتقال فناوری وجود دارد. ایجاد کانال‌های مالی مستقل و تقویت همکاری در سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی مانند سازمان همکاری شانگهای می‌تواند این چالش‌ها را کاهش دهد.
تحکیم روابط ایران و چین نه‌تنها فرصتی برای توسعه اقتصادی و مقابله با فشارهای خارجی است، بلکه می‌تواند الگویی از همکاری‌های جنوب-جنوب باشد که در سطح بین‌المللی نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کند.
رابطه ایران و چین، قابلیت پیشرفت دارد؟
روابط ایران و چین به دلیل مزیت‌های ژئوپلیتیکی، اقتصادی و سیاسی دو کشور، پتانسیل زیادی برای پیشرفت دارد. با وجود تحریم‌های آمریکا و فشارهای بین‌المللی، دو کشور توانسته‌اند در حوزه‌هایی نظیر انرژی، حمل‌ونقل و تجارت همکاری کنند. این روابط نه‌تنها می‌تواند از طریق افزایش سرمایه‌گذاری‌های دوجانبه توسعه یابد، بلکه از منظر سیاسی نیز به ایجاد موازنه‌ای در برابر قدرت‌های غربی کمک می‌کند.
چین چقدر تمایل دارد؟
تمایل چین به تقویت روابط با ایران، بیشتر در راستای تأمین منافع اقتصادی و راهبردی خود است. ایران یکی از بزرگ‌ترین منابع انرژی جهان است و چین به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت، به دنبال تضمین منابع پایدار و ارزان برای تأمین نیازهای رو به رشد خود است.
ایران در مسیر کمربند و جاده نقشی کلیدی دارد. توسعه زیرساخت‌های ایران برای چین به معنی دسترسی راحت‌تر به بازارهای خاورمیانه، اروپا و آفریقا است.
چین با در نظر گرفتن تنش‌های ژئوپلیتیکی به دنبال کاهش وابستگی به منابع و بازارهای غربی است. ایران می‌تواند شریکی مهم برای این هدف باشد.
بااین‌حال، تمایل چین محدودیت‌هایی نیز دارد. این کشور به دنبال همکاری‌هایی است که منافع اقتصادی خود را تأمین کند و از ورود به تنش‌های جدی با آمریکا و سایر قدرت‌های غربی پرهیز می‌کند.
چین چه ایرانی می‌خواهد؟
برای چین، ثبات سیاسی و اقتصادی ایران اهمیت بالایی دارد. بی‌ثباتی در ایران می‌تواند به پروژه‌های چینی آسیب بزند و مسیر تأمین انرژی را مختل کند. پکن ترجیح می‌دهد ایران روابط خود را به‌گونه‌ای مدیریت کند که منجر به تشدید تنش‌های منطقه‌ای نشود و چین را در موقعیت دشواری قرار ندهد. چین خواهان دسترسی به بازارهای ایران برای صادرات کالا و خدمات است و انتظار دارد سیاست‌های اقتصادی ایران، فضای سرمایه‌گذاری را برای شرکت‌های چینی تسهیل کند.
همکاری بلندمدت و قابل اعتماد: ایران باید برای چین شریکی قابل اعتماد باشد که به تعهدات خود در حوزه‌های نفت، گاز و تجارت پایبند بماند و از تغییرات ناگهانی در سیاست‌های اقتصادی و بین‌المللی خود پرهیز کند.
تأثیر آمدن ترامپ و تحولات خاورمیانه بر روابط ایران و چین
بازگشت ترامپ به قدرت یا تأثیر سیاست‌های مشابه او بر تحولات خاورمیانه، می‌تواند روابط ایران و چین را به شکل قابل‌توجهی تحت تأثیر قرار دهد. سیاست‌های ترامپ در دوره ریاست‌جمهوری قبلی او از جمله خروج از برجام، تشدید تحریم‌ها علیه ایران و تقویت روابط با اسرائیل و کشورهای حاشیه خلیج فارس، محیط ژئوپلیتیکی خاورمیانه را به شدت تغییر داد. چنین تحولاتی بر روابط ایران و چین نیز تأثیر مستقیم خواهد گذاشت.
تشدید فشارهای آمریکا و نقش چین
اگر ترامپ یا فردی با سیاست‌های مشابه به قدرت برسد، احتمالا فشارهای آمریکا بر ایران افزایش خواهد یافت. این فشارها می‌تواند به شکل تحریم‌های سخت‌تر و اقدامات دیپلماتیک علیه ایران اعمال شود. در این شرایط ایران ممکن است بیشتر به چین به‌عنوان منبع تأمین اقتصادی و سیاسی خود تکیه کند.
رقابت با آمریکا و فرصت‌طلبی چین
چین در برابر سیاست‌های فشار حداکثری ترامپ می‌تواند از فرصت استفاده کند. در صورت کاهش نفوذ آمریکا در منطقه به دلیل درگیری‌های داخلی یا سایر اولویت‌ها، چین می‌تواند حضور خود را در خاورمیانه تقویت کند.
محدودیت‌ها در سیاست چین
با وجود منافع اقتصادی و ژئوپلیتیکی چین در همکاری با ایران، پکن همواره تلاش می‌کند روابط خود را با غرب، به‌ویژه آمریکا به خطر نیندازد. چین ممکن است همکاری خود با ایران را در حوزه‌هایی که موجب تحریک مستقیم آمریکا شود محدود کند.
سیاست چین احتمالا به‌گونه‌ای خواهد بود که هم از ایران بهره‌برداری کند و هم در برابر فشارهای غرب بیش از حد مقاومت نکند. آمدن ترامپ یا تشدید تنش‌های خاورمیانه می‌تواند روابط ایران و چین را هم فرصت‌محور و هم چالش‌برانگیز کند.
ایران به دلیل محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها، به چین نزدیک‌تر خواهد شد؛ اما چین ممکن است سیاستی محتاطانه را برای حفظ موازنه بین منافع خود در خاورمیانه و روابطش با آمریکا اتخاذ کند. در این میان، توانایی ایران در تقویت همکاری‌های استراتژیک و عملیاتی با چین، نقش مهمی در تعیین آینده این روابط ایفا خواهد کرد.
اقدامات بلندتر از کلمات
در آستانه این سفر عراقچی در مقاله‌ای که در نشریه خلق People's Daily چین منتشر شد، با اشاره به تحولات منطقه و با تغییرات بی سابقه‌ای که در جهان با ان مواجه هستیم، تاکید کرد:«ایران و چین بعنوان دو تمدن کهن آسیایی دوستان دوران سختی هستند که همکاری ها را از آزمون زمانه، سربلند بیرون آورده و «تپه های جدید» را با هم برای رسیدن به «ارتفاعات بالاتر» پیموده اند تا سهم خود را به عنوان دو کشور مسئولیت پذیر در تامین صلح و توسعه جامعه بشری ایفا کنند. نیم قرن طلایی آینده روابط ایران و چین نشان خواهد داد که این سفر، شروع فصل جدیدی از همکاری های راهبردی بین دو کشور است، به ویژه وقتی به سبک خردورزان چینی: «اقدامات بلندتر از کلمات صحبت کنند.»
ایران و چین نه تنها در سطح دوجانبه و منطقه‌ای، بلکه در سطح فرامنطقه‌ای و بین‌المللی نیز منافع و دغدغه‌های مشترکی دارند و عنوان کرد: «ما با دوستان چینی در این زمینه اشتراک نظر داریم که آتش بس فوری در غزه و ارسال کمک‌های انسان دوستانه مهم‌ترین اولویت در شرایط فعلی فلسطین است. در خصوص تحولات سوریه نیز جمهوری اسلامی ایران بر احترام به وحدت، حاکمیت ملی و تمامیت سرزمینی سوریه تأکید کرده و تصمیم‌گیری در مورد آینده سوریه را تنها بر عهده مردم این کشور بدون مداخله مخرب یا تحمیل خارجی می‌داند.»