«در سایه سرو» انیمیشنی ساده، روان و قابل تأمل است که عمیق‌ترین مفاهیم انسانی را در برگرفته؛ فیلمی که در جشنواره‌های جهانی نقدهای مثبتی از هنرمندان و داوران بین‌المللی دریافت کرده و اغلب از آن به عنوان اثری سیال یاد می‌کنند که پیوستگی و ریتم روایت آن، توانایی‌اش در همراه کردن مخاطب و اثرگذاری عمیق از مهم‌ترین ویژگی‌هایش است.
حسین ملایمی و شیرین سوهانی هر دو طراح و کارگردان انیمیشن هستند که همکاریشان را از سال 1394 در استودیو انیمیشن برفک آغاز کردند. ملایمی پیش از این، انیمیشن‌هاى «سوسک کوچک»، «بدو رستم بدو» و... را ساخته و شیرین سوهانی نیز علاوه بر همکاری در تولید پروژه‌های متعدد، کارگردانی انیمیشن «پنکه» را بر عهده داشته که در جشنواره‌های مختلف موفقیت‌های گوناگونی کسب کرده است.
اما پویانمایی «در سایه سرو» که نخستین تجربه کارگردانی مشترک حسین ملایمى و شیرین سوهانى است به تهیه‌کنندگی کانون پرورش فکرى کودکان و نوجوانان مراحل پیش‌تولید خود را در زمستان 95 آغاز کرد اما ساخت آن تا سال گذشته به طول انجامید. این انیمیشن با تکنیک دوبعدى - دیجیتال سل ساخته شده است، تکنیکی که استودیوهای انیمیشن‌سازی جهان به دلیل سختی کار و هزینه‌های بالای تولید، کمتر سراغش می‌روند. آن طور که سازندگان در سایه سرو می‌گویند چالش‌های زیادی در زمان ساخت این انیمیشن وجود داشت و آن‌ها فیلم را از دره‌ها و گردنه‌های بسیاری عبور داده‌اند، گرچه شیوع کووید هم در کند شدن روند ساخت این اثر بی‌تقصیر نبود و سرعت تولید را نصف کرد. با این حال در سایه سرو از زیر بار مشکلات کوچک و بزرگ به سلامت بیرون آمد و سفری تازه را در جشنواره‌های مهم جهان آغاز کرد و در این مسیر توانست موفقیت‌های زیادی کسب کند تا اینکه در تازه‌ترین افتخارآفرینی‌اش به جمع ۱۵ نامزد اولیه نود و هفتمین دوره جوایز سینمایی اسکار راه یافته است.
قصه «در سایه سرو» از کجا آمد؟
انیمیشن در سایه سرو در زمان پیش‌تولید با تصمیم تیم کارگردانی با تغییراتی مواجه شد، از جمله اینکه آن زمان سازندگانش تصمیم داشتند این انیمیشن را در 10دقیقه بسازند اما با بسط داستان، زمان آن به حدود 20دقیقه رسید. ضمن اینکه ایده اولیه را با قصه یک پدر و پسر شروع کردند و آن را نوشتند اما در نهایت به داستان پدر و دختر رسیدند. حسین ملایمی درباره این اتفاق می‌گوید: «رابطه والد و فرزند برای ما خیلی اهمیت داشت و ایده ناظر ما همین مسئله بود. اول با پدر و پسر به کردستان و بعد به سمت جنوب رفتیم و جغرافیا، خودش ما را به سمت ایده‌های جدید برد». شاید برایتان جالب باشد بدانید این انیمیشن در ابتدای مسیر «دختر جنوب» نام داشت که بعدها به «در سایه سرو» تغییر نام داد که در ادامه به چرایی آن اشاره خواهیم کرد.
در سایه سرو؛ داستان پدر و دختری را روایت می‌کند که در منطقه‌ای دورافتاده و در خانه‌ای محقر کنار دریا زندگی می‌کنند. پدر در دوران جنگ ناخدا بوده و زمان حمله جنگنده‌ها دچار اختلال استرس پس از سانحه یا بیماری پی‌تی‌اس‌دی می‌شود. پدر که با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کند و هر از گاهی دچار تشنج می‌شود با تنها دخترش که مراقب او است ناخواسته بدرفتاری می‌کند تا جایی که یک روز دختر تصمیم به ترک او می‌گیرد، اما ورود میهمان ناخوانده‌ای به زندگی آن‌ها مسیرشان را تغییر می‌دهد و شرایط به گونه‌ای پیش می‌رود که باید با چالش‌های یک زندگی سخت مقابله کنند.اما چه شد که سازندگان نام فیلم را از «دختر جنوب» به «در سایه سرو» تغییر دادند. سوهانی درباره عنوان فیلم می‌گوید: «دلایل تغییر نام فیلم مقداری شخصی است و بخشی از آن از علاقه وافر خودم به این درخت می‌آید. درخت سرو نمادهای مختلفی دارد و شباهتی میان شخصیت پدر ما و درخت سرو هم وجود دارد و از طرفی در سایه سرو بودن هم نشان‌دهنده وجود امنیت است اما سرو شاید درختی باشد که نتواند به شما سایه چندانی بدهد و بضاعتش در این مورد کم است».
وقتی حس به تصویر درمی‌آید
انیمیشن در سایه سرو به عبارتی صامت و بدون دیالوگ است اما استفاده هنرمندانه از موسیقی بومی و سازهای شرقی و به کارگیری و طراحی صداهای مختلف در فیلم، جای خالی دیالوگ را پر می‌کند، علاوه بر این، دیالوگ نداشتن هم فرصتی مغتنم را در اختیار کارگردانان در سایه سرو قرار داده تا با بهره‌گیری از استعاره‌های جذاب و نگاهی انتزاعی، زیباترین مفاهیم را چه بسا قدرتمندتر از کلام به تصویر دربیاورند که نمونه‌های درخشان آن را در صحنه‌های متعددی می‌بینیم؛ همچون زمانی که دختر می‌خواهد خانه را ترک کند و پدرش با نگاهی غمگین دور او حلقه می‌زند تا مانع او شود یا جایی که دختر گریه می‌کند و از غصه آب می‌شود و در صحنه‌ای دیگر شکسته شدن پدر را می‌بینیم که شاید ده‌ها خط دیالوگ هم نمی‌توانست این گونه عمیق و خلاقانه مفهوم را به مخاطب برساند و به همین جهت به عینیت درآوردن احساسات انسانی و تبدیل یک امر سوبژکتیو به یک تصویر عینی و قابل مشاهده را می‌توان نقطه عطف در سایه سرو دانست.
اما به استعاره‌ها اشاره کردیم، فیلم علاوه بر داستان گیرا، با جذابیت‌های بصری توانسته در ارائه یک اثر مفهومی و حسی گلیم خودش را از آب بیرون بکشد و استعاره‌های متعددی که در این انیمیشن وجود دارد به جذابیت آن کمک ویژه‌ای کرده است به خصوص در صحنه‌هایی مانند بازگشت ناخدا به لنج قدیمی و یا حمله مرغ‌های دریایی به نهنگ که یادآور اتفاق‌های گذشته برای او است و با کدگشایی به مخاطب نشان می‌دهد در دوران جنگ چه اتفاقاتی برای این خانواده افتاده و همزمان گره‌های داستانی یک به یک در خلال رسیدگی به وضعیت میهمان ناخوانده گشوده می‌شود.
از دیگر نقاط مثبت و مهم در سایه سرو پایان غافلگیرکننده آن است که این داستان جذاب را در یک روایت خطی و با فراز و فرودهایی موزون به سرمنزل مقصود می‌رساند. امتیاز دیگر فیلم توجه به محیط زیست و اکوسیستم است که به خوبی در متن داستان جا خوش کرده است.
در این میان نباید از اهمیت میزانسن‌های سینمایی چشم‌پوشی کرد. هارمونی رنگ‌ها نیز چشمنواز و مطابق با روح داستان است، علاوه بر این در کلیت کار با طراحی شلوغی مواجه نیستیم و صحنه با عناصر بی‌کارکرد احاطه نشده که این هم نشأت گرفته از اتمسفر حاکم بر زندگی پدر و دختر است.
نگاهی به جوایز در سایه سرو
این انیمیشن در طول یک سال گذشته 35 جایزه را از جشنواره‌های مختلف خارجی و داخلی و در بخش‌های گوناگون به خود اختصاص داده که چهار جایزه معتبر آن، معرفی به آکادمی اسکار را نیز به همراه داشته است. این چهار جشنواره که عضوی از جشنواره‌های مورد تأیید اسکار هستند شامل جایزه بهترین انیمیشن در جشنواره‌های ترایبکا (نیویورک)، فیلم کوتاه (لس‌آنجلس)، انیمایو (اسپانیا) و اسپارک (کانادا) است. در سایه سرو همچنین جایزه بهترین انیمیشن جشنواره المپیا یونان، بهترین انیمیشن جشنواره سالمونا ایتالیا، بهترین انیمیشن کوتاه «گلدن کوکر» بلغارستان و بهترین انیمیشن جشنواره کارتون کلاب ایتالیا را نیز دریافت کرده و موفق به دریافت جایزه 2هزار دلاری هیئت داوران از هجدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کوتاه و مستند اسماعیلیه در کشور مصر شده و دو جایزه بهترین فیلم انیمیشن دوبعدی و بهترین موسیقی فیلم کوتاه انیمیشن از جشنواره بین‌المللی فیلم‌های سینمایی و انیمیشن پورتلند آمریکا و جایزه ویژه هیئت داوران از جشنواره انیمیشن شایل مونو در شیلی را بدست آورده است؛ علاوه بر جشنواره‌های خارجی سه جایزه بهترین فیلم انیمیشن و همچنین جایزه بهترین طراحی کاراکتر، بهترین انیمیت از سیزدهمین دوسالانه انیمیشن تهران و جایزه بهترین فیلم انیمیشن در بخش لی و بین الملل را از چهل و یکمین جشنواره فیلم کوتاه تهران نیز دریافت کرده است.
رقیبان اسکاری در سایه سرو کدام فیلم‌ها هستند؟
«خداحافظ دنیای من»، «خرسی به نام وُیتِک»، «مردان زیبا»، «جرج بطری»، «خرچنگی در استخر»، «آبنبات‌های جادویی»، «شاید فیل‌ها»، «من»، «اوریگامی»، «پِرسِبِس»، «۲۱»، «سرگردانی برای شگفتی»، «کلاویه وحشی‌مزاج» و «ای‌وای!» دیگر نامزدهای اولیه شاخه بهترین انیمیشن کوتاه و از رقیبان در سایه سرو هستند.
مراسم پایانی نود و هفتمین دوره جوایز سینمایی اسکار، دوم مارس (بامداد یکشنبه ۱۲ اسفند) در سالن دالبی در هالیوود برگزار می‌شود.
خبرنگار: صبا کريمي