ترکیه به اعضای اپوزیسیون سوریه اجازه داد تا در تبعید در خاک ترکیه فعالیت کنند و به دلیل حضور نظامی خود در دمشق، برای سال‌ها با گروه اسلام‌گرای تحریر الشام - گروه شورشی مسلط که پیشروی به سوی دمشق را رهبری می‌کرد، تماس داشت.
به گزارش سرویس بین الملل تابناک، روزنامه کریستیان سایِنس مانیتور در مقاله‌ای نوشت: پس از سال‌ها که ترکیه و قطر از گروه‌هایی که به عنوان طرف بازنده در جنگ داخلی سوریه محسوب شده بودند، حمایت کردند، این دو کشور اکنون برنده‌های ژئوپلیتیکی در خاک سوریه هستند و خلاء ناشی از فروپاشی نفوذ ایران در این کشور محوری را پر می‌کنند.
ظهور ناگهانی آنها به عنوان دلالان و پادشاهان در سوریه، چشم انداز سازماندهی مجدد در خاورمیانه عربی را افزایش می‌دهد.
به گفته تحلیلگران، ترکیه و قطر منافع خاص و جاه طلبانه خود را در سوریه دارند. در عین حال هر دو فرصتی را برای استفاده از سوریه برای احیای یک برنامه مشترک منطقه‌ای می‌بینند: حمایت از جنبش‌های مردمی دموکراتیک و احزاب سیاسی اسلام گرا.
از زمان سقوط بشار اسد، ترکیه و قطر فعال‌ترین دولت‌های خارجی در سوریه بوده‌اند: «ابراهیم کالین»، رئیس اطلاعات ترکیه روز جمعه در دمشق بود. هیئت دولت قطر روز یکشنبه از پایتخت سوریه بازدید کرد و روز سه شنبه سفارت خود را در این شهر بازگشایی کرد.
در گردهمایی هفته گذشته در دوحه با حضور وزرای خارجه ایران و روسیه، حامیان خارجی اصلی حکومت اسد، وزرای خارجه ترکیه و قطر در پشت صحنه تلاش کردند تا انتقال قدرت بدون خونریزی را تضمین کنند. در دوحه و بعداً در نشستی در عقبه اردن، این ترکیه و قطر بودند که کشور‌های عربی، ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا و سازمان ملل متحد برای تماس با دولت موقت سوریه به آنها تکیه کردند.
تنها چند هفته قبل، در حالی که کشور‌های عربی در حال حرکت برای عادی سازی روابط با سوریه بودند و درخواست‌ها در واشنگتن برای لغو تحریم‌ها علیه حکومت اسد افزایش می‌یافت، ترکیه و قطر دو کشوری بودند که از مخالفان سوری حمایت کردند. قطر تنها کشوری بود که مخالفان را به عنوان دولت قانونی سوریه به رسمیت شناخت و مخالفان یک سفارت در دوحه را اداره می‌کردند.
ترکیه به اعضای اپوزیسیون سوریه اجازه داد تا در تبعید در خاک ترکیه فعالیت کنند و به دلیل حضور نظامی خود در دمشق، برای سال‌ها با گروه اسلام‌گرای تحریر الشام - گروه شورشی مسلط که پیشروی به سوی دمشق را رهبری می‌کرد، تماس داشت.
دستاورد‌های استراتژیک
اگرچه ترکیه برنامه ریزی برای عملیات سرنگونی اسد را رد می‌کند، اما پس از آغاز آن، آنکارا به شدت با گروه تحریر الشام و سایر نیرو‌های شورشی از جمله «ارتش ملی سوریه» تحت حمایت ترکیه کار کرد تا مطمئن شود که این عملیات بدون خونریزی و بدون مشکل انجام می‌شود. به گفته هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه عملیات سقوط اسد از طریق مقرون به صرفه‌ترین راه انجام شد. واضح است که «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهور ترکیه از نظر ژئوپلیتیک یک برنده است، زیرا ترکیه تا پایان به حمایت از مخالفان سوری ادامه داد.
اردوغان در واقع قمار کرد. باز کردن مرز‌های ترکیه به روی میلیون‌ها پناهنده سوری به حزب اردوغان در پای صندوق‌های رای آسیب جدی وارد کرده بود. اکنون این انتظار وجود دارد که پناهندگان سوری بازگردند و نفوذ ترکیه از نظر سیاسی، نظامی و اقتصادی افزایش یابد.
در همین حال، قطر که تنها شش سال پیش توسط همسایگان عرب خلیج فارس منزوی و تحریم شد، اکنون یک میانجی کلیدی برای دولت موقت سوریه است و در عین حال مذاکرات آتش‌بس اسرائیل و حماس را تسهیل می‌کند. «علی باکر»، استادیار دانشگاه قطر در این ارتباط می‌گوید: با برکناری آقای اسد، قطر قرار است وضعیت خود را در هر دو صحنه منطقه‌ای و بین المللی ارتقا دهد و وجهه خود را به عنوان یک صلح طلب و بازیگری فعال در سیاست خاورمیانه تقویت کند.
«باکر» که همچنین یکی از اعضای ارشد شورای آتلانتیک است، می‌گوید: «قطر آماده ایفای نقشی حیاتی در آینده سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی سوریه است. این دخالت نه تنها نفوذ قطر را در سوریه تقویت می‌کند، بلکه شهرت آن را به عنوان یک نیروی تثبیت‌کننده در منطقه تقویت می‌کند.»
اهداف ملی و منطقه‌ای قطر و ترکیه در سوریه
انتظار می‌رود ترکیه و قطر از اهرم‌های جدید خود در سوریه برای پیگیری مجموعه‌ای از اهداف ملی و منطقه‌ای استفاده کنند. ناظران می‌گویند که هدف فوری آنکارا تضعیف عناصر کرد در سوریه، از جمله نیرو‌های کرد سوریه دموکراتیک (SDF)، متحد آمریکاست که آن را یک جنبش تروریستی متخاصم می‌داند.
پیش از این، آتش بس با میانجیگری ایالات متحده آمریکا بین ارتش ملی سوریه تحت حمایت ترکیه و نیرو‌های کرد شکست خورد. روز سه‌شنبه گزارش شد که ترکیه در حال بسیج یگان‌های نظامی در مرز سوریه است که این نگرانی از حمله گسترده قریب‌الوقوع علیه نیرو‌های دموکراتیک سوریه را افزایش داده است.
تحلیلگران می‌گویند که ترکیه به دنبال حذف نیرو‌های دموکراتیک سوریه از هرگونه سیستم سیاسی پس از جنگ و پرورش گروه‌های کرد دوست آنکارا برای اداره منطقه کردنشین در سوریه است. کلید این تلاش ها: قانونی کردن پایگاه‌های نظامی ترکیه که در سال‌های اخیر در شمال سوریه ایجاد کرده است.
به گفته منابع دیپلماتیک، ترکیه در حال مذاکره در مورد قرارداد‌های اجاره پایگاه‌های خود با گروه تحریر الشام و دولت موقت است - مشابه قرارداد‌هایی که حکومت اسد با روس‌ها انجام داد - تا از اعلام یک قدرت اشغالگر خارجی توسط دولت‌های آینده سوریه جلوگیری کند.
ناظران می‌گویند که هدف آنکارا تکرار ترتیباتی است که در سومالی دارد، جایی که حقوق انحصاری پایگاه‌های نظامی و حضور نیروی دریایی در آب‌های سرزمینی سومالی را دارد. ترکیه پس از بهار عربی تلاش کرده بود ردپای نظامی مشابهی در لیبی و تونس ایجاد کند، اما شکست خورد. اکنون با ظهور سوریه به عنوان دولت دوست ترکیه، این جاه طلبی‌ها می‌توانند محقق شوند.
قطر نیز به نوبه خود به دنبال تحکیم ثبات منطقه‌ای، جلوگیری از درگیری‌های داخلی و تسریع بازسازی در سوریه است. هم ترکیه و هم قطر به نقش بزرگی در اقتصاد سوریه چشم دوخته‌اند. از هر دو کشور انتظار می‌رود که برنامه دیگری را که آنها را متحد می‌کند دوباره فعال کنند: حمایت از جنبش‌های دموکراتیک و اسلام گرایان. در سال‌های پس از بهار عربی ۲۰۱۱، آنکارا و دوحه از اعتراضات مردمی و احزاب اسلام گرا حمایت کردند. تلاش‌های آنها باعث شد دیگر پادشاهی‌های خلیج‌فارس حمایت خود از اقتدارگرایان ضدانقلاب را دو چندان کنند و در نهایت دستاورد‌های دموکراتیک بهار عربی را معکوس کنند.
این بار تحلیلگران و آگاهان می‌گویند، ترکیه و قطر که نگران تشدید مجدد درگیری‌های نیابتی در سوریه هستند، به دنبال صدور درخواست برای دموکراسی به دیگر کشور‌های عربی نیستند. در عوض آنها تلاش خواهند کرد تا انتقال دموکراتیک سوریه را تقویت کنند تا آن را به عنوان یک الگوی منطقه‌ای حفظ کنند. سوریه آزمایش جدیدی برای حمایت از بسیج مردمی است و با به دست گرفتن رهبری جنبش مردمی‌تر در سوریه، اکنون فرصتی است برای نشان دادن گزینه عملی است.
ترکیه و قطر هم اکنون از دام ایران در سوریه دوری کرده‌اند. آنها به جای بیرون راندن دیگر قدرت ها، آنها را به داخل دعوت می‌کنند و برای تضمین موفقیت سوریه قول همکاری می‌دهند. برای رفع نگرانی ها، آنها با بازیگران منطقه‌ای مانند عربستان سعودی، امارات، مصر و اردن در بحث‌های متعدد در مورد سوریه پس از اسد همکاری می‌کنند. به نوبه خود، این کشور‌های عرب نشان داده‌اند که با نفوذ ترکیه و قطر در دمشق راحت هستند.
یکی از دیپلمات‌های ارشد عرب نزدیک به مذاکرات می‌گوید: ترکیه و قطر فراگیر بوده‌اند و نگرانی‌های کشور‌های عربی مانند مبارزه با تروریسم، اجتناب از حکومت فرقه‌ای سوریه و انهدام شبکه‌های قاچاق مواد مخدر را در نظر گرفته‌اند. اگر این راه رو به جلو باشد، برای ما مثبت است و این کاملا برعکس رویکرد حکومت سوریه و ایران است.
ترکیه تلاش کرده است تا نگرانی‌های مربوط به تسلط ترکیه در سوریه را برطرف کند. فیدان وزیر امور خارجه در مصاحبه با شبکه سعودی الحدث گفت: ما نه سلطه ایران در منطقه را می‌خواهیم و نه سلطه ترکیه یا عرب را می‌خواهیم. دولت‌ها می‌توانند برای حل مشکلات حیاتی منطقه گرد هم آیند. پیام ما روشن است. ایده سلطه و جاه طلبی‌های امپریالیستی باید کنار گذاشته شود. تلاش برای کنترل سایر کشور‌های منطقه از طریق اقدامات نیابتی یا ارائه حمایت مالی برای اهداف باطنی منجر به یک چرخه معیوب می‌شود.