خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - محدثه جوان دلویی: یلدا را همه دوست دارند چراکه شیرینی این شب برای همه اعم از کودک، نوجوان، جوان و پیر و زن و مرد به‌یادماندنی است و یکی از لحظات شیرین وقتی است که فرزندان در شب یلدا به خانه بزرگ‌تر می‌روند این شب بسیار پربرکت است مهم‌ترین کارکرد شب یلدا آشتی دل‌ها و رفع کدورت‌ها و همبستگی اجتماعی در بین فامیل است اما متأسفانه مدت‌هاست که زرق و برق و تجمل گرایی از سادگی و صمیمیت این محفل کاسته است. اقوام مختلف در خراسان شمالی آئین‌ها و رسوم زیبایی در این شب دارند که یکی از آن‌ها بردن شب چلگی برای تازه عروس‌ها ست.

پژوهشگر فرهنگ عامه خراسان شمالی به تشریح آداب و رسوم شب یلدا می‌پردازد و می‌گوید: در بجنورد قدیم شب چله در دو نوبت برگزار می‌شد یکی چند شب مانده به شب چله که ویژه نوعروس‌ها و تازه عقد کرده‌ها بود که بقولی برایشان شب چلگی می‌برند.

قاسم مهرنیا ادامه می‌دهد: شب چلگی ها شامل گوسفند بود و شیرینی و نقل و نبات و کله قند و پارچه که در مجمع‌های کنگره دار می‌چیدند و با ساز و آواز به خانه تازه عروس‌ها می‌بردند.

وی عنوان می‌کند: مادر عروس این مجمع‌ها را خالی نمی‌گذاشت و برای خانواده داماد پارچه کت و شلوار و چادر و پیراهن در آن‌ها می‌گذاشت و به مادر داماد می‌داد.

مهرنیا با بیان اینکه شب یلدا از آئین کهن ایرانی‌ها و در رده جشن نوروز و مهرگان است، ادامه می‌دهد: آداب و رسوم گذشته بوی سادگی و صمیمیت و رفاقت می‌داد و اتفاقات قشنگی در شب چله‌های گذشته رخ می‌داد که اکنون جای این برنامه‌ها را سفره‌های پر زرق و برق و تجملات گرفته است.

وی با اشاره به اینکه در ایام قدیم محصولات کشاورزی تابستان را مادران ما طوری نگه داری می‌کردند که برای شب چله بماند، می‌گوید: تنقلات مثل امروز فراوان و در دسترس نبود، مادران دانه‌های هندوانه را نگه می‌داشتند و تفت می‌دادند و انگور کلاهداری که از چوب حصارهای کنار رودخانه‌ها آویزان می‌کردند و به همراه گلابی‌های آبدار در دورهمی های شب چله به عنوان تنقلات می‌گذاشتند.

برف و شیره خوراکی شب چله

وی به خوراکی‌های شب چله اشاره و اظهار می‌کند: در زمان‌های قدیم برف زیادی می‌بارید و یکی از خوراکی‌های این شب‌ها برف و شیره بود.

مهرنیا اضافه می‌کند: مرحوم کربلایی شیرمحمد آدینه زاده حلوا پز معروفی بود که حلوا ارده‌اش با حلوا ارده اردکان یزد برابری می‌کرد که حلواهای او هم جز تنقلات شب چله بجنوردی‌ها بود.

وی می‌افزاید: حلواهای این حلوا پز معروف بجنورد به شهرهای دیگر هم صادر می‌شد.

مهرنیا عنوان می‌کند: غذای شب چله بجنوردی‌ها قابلی (استامبولی) بود که شامل برنج و گوشت قورمه، قیسی، آب گوجه فرنگی که در تابستان تهیه می‌کردند و پلوی ۷ رنگ و خوشمزه‌ای می‌شد که در کنارش آش یار مه بجنوردی‌ها هم به راه بود.

پایه گذاری زندگی‌های مشترک در شب چله

این پژوهشگر فرهنگ عامه ادامه می‌دهد: در این شب کوچکترها به سراغ بزرگترها می‌رفتند و دور کرسی کنار هم می‌نشستند آن موقع‌ها بخاری نفتی کنده‌ای و کرسی بود.

این پژوهشگر عامه به اتفاقات شب‌های چله قدیم اشاره و خاطرنشان می‌کند: در این دورهمی های فامیلی دختران و پسران مجرد فامیل و آشنا را برای ازدواج بهم پیشنهاد می‌دادند و همان شب شالوده زندگی خیلی از زوج‌ها پایه گذاری می‌شد.

وی می‌گوید: در این دورهمی ها قصه‌های کهن برای جوان‌ها تعریف می‌شد که اغلب قصه گلم خاله، زن خیر و کدبانوی بجنوردی را تعریف می‌کردند که داستان زندگی‌اش جذاب و پندآموز بود و مزارش در انتهای شهر بود و خیلی از مردم بجنورد شب‌های جمعه سر مزارش می‌رفتند و شمع روشن می‌کردند.

پیروزی نور بر تاریکی در شب یلدا

یک دکترای ادبیات فارسی و مدرس دانشگاه‌های خراسان شمالی می‌گوید: در باور اساطیری ایرانی‌ها در شب یلدا خورشید زاده شده و سرانجام نور به تاریکی پیروز می‌شود.

حسن اسعدی به آداب و رسوم مردم تات استان خراسان شمالی در شب چله اشاره و عنوان می‌کند: مردم تات زبان جلگه چهارده سنخواست و روستاهای اطراف آن در طولانی‌ترین شب سال یعنی شب چله را کنار هم می‌گذرانند و کوچکترها به دیدن بزرگترها و پدربزرگ و مادر بزرگ‌ها می‌روند.

وی بیان می‌کند: سفره شب چله مردم این منطقه شامل میوه‌هایی مثل انار، کدو، هندوانه، بادام، گردو و کشمش است و شام مفصلی تدارک می‌بینند و بر این باورند که این شب یک نوع عید و خوش باشی است. چای و غزلیات حافظ در همه مجالس هست.

فرصت حیات بیشتر

وی تاکید می‌کند: مردم این منطقه بر این باورند که پس از یلدا روزها طولانی می‌شود و فرصت حیات و کار و تلاش در زمین و باغ برایشان بیشتر می‌شود.

اسعدی با اشاره به اینکه جوانان تازه ازدواج کرده برای نامزدشان هدایایی به اسم چلگی می‌برند، اظهار می‌کند: برخی از خانواده‌های متمول هم برای وابستگان نزدیک عروس چلگی تهیه می‌کنند و خانواده‌های عروس هم برای داماد هدیه می‌خرند.

این مدرس ادبیات فارسی اضافه می‌کند: بچه‌ها در این شب لباس نو بر تن می‌کنند و پدر بزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها برای نوه‌هایشان قصه می‌گویند و از آداب و رسوم قدیم حرف می‌زنند.

اسعدی ادامه می‌دهد: در برخی از خانواده‌های این منطقه شاهنامه خوانده می‌شود و خانواده‌ها بازی‌های بومی مثل گل با پوچ و گردو بازی می‌کنند و آن شب را در کنار هم به خوبی می‌گذرانند.

شب یلدا فقط بهانه‌ای برای زدودن کدورت‌ها و تازگی دیدارهاست و چه بهتر که در این شب به یاد محرومان و نیازمندان اقوام و دوست و آشنا هم باشیم.