شب یلدا یا شب چله به مناسبت یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی، بلندترین شب سال که مصادف با انقلاب زمستانی است توسط مردم جشن گرفته می‌شود. این شب یَلدا یا شب چلّه نام دارد، شبی که از غروب آفتاب از ۳۰ آذر شروع می‌شود و تا طلوع آفتاب در اول ماه دی ادامه دارد.
خانواده‌های ایرانی در شب یلدا گرد هم جمع می‌شوند و به تناسب فرهنگ قوم یا استانی که در آن ساکن هستند، شامی فاخر را به همراه انواع میوه‌ها از جمله هندوانه و انار تهیه و سرو می‌کنند. پس از سرو تنقلات، قصه‌گویی بزرگان خانواده برای دیگر اعضای فامیل شروع می‌شود و در خلال آن هم با دیوان حافظ فال گرفته می‌شود و مردم اغلب ساعات خوشی را در کنار هم سپری می‌کنند.
اما همان‌طور که اشاره کردیم، شب‌زنده‌داری مردم استان‌های مختلف ایران در شب یلدا با هم تفاوت‌هایی دارد. به همین خاطر روزیاتو در نظر دارد هر روز آداب و رسوم مردم استان‌های مختلف را در شب یلدا را مطالبی جداگانه معرفی کند.
«شب یلدا» که به عنوان یکی از شب‌های مقدس در ایران باستان مطرح بوده به‌صورت رسمی در تقویم ایرانیان باستان از سال ۵۰۲ قبل از میلاد در زمان داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان باستان راه یافت.
آداب و رسوم مردم استان آذربایجان شرقی در شب یلدا
از جمله خصلت‌های مردم آذربایجان می‌توان به مهمان نوازی، سلحشوری، آزادمنشی، راستگویی، مرزداری و پایبندی به اعتقادات مذهبی اشاره کرد. آنها در دوستی ثابت قدم، در برابر مشکلات شجاع و مقاوم هستند.
جشن شب یلدا در آستانه فصل زمستان در این استان با آیین‌های ویژه‌ای همراه است. از آنجا که زمستان در آذربایجان بسیار طولانی و سرد است، مردم استان آذربایجان شرقی برای زنده نگه داشتن این شب به یادماندنی برای خود آداب و رسوم ویژه ای دارند که در زیر اشاره شده است:
- اکثر مردم استان آذربایجان شرقی در شب یلدا چیلله قارپیزی (هندوانه چله) می خورند و معتقدند باخوردن هندوانه، لرز و سوز سرما به تنشان تاثیر نداشته و اصلا سرمای زمستان را حس نمی کنند.هندوانه مهمترین خوراک شب چله مردم آذربایجان شرقی است.
- اغلب مردم در این شب برنج، مرغ و آش شیر پخته و بعد از شام نیز از تنقلات موجود در منزل شامل قاورقا (گندم برشته با شاهدانه) آجیل، لبو، هویچ، حلوای گردو انواع میوه، خربزه، هندوانه و خشکبارهایی چون انگور، بادام و سنجد میل می کنند.
- در تبریز نیز در موسم یلدا «عاشیق ها» می نوازند. عاشیق ها خواننده و نوازنده محلی هستند که اشعار و موسیقی آنان برگرفته از موسیقی مردمی است. آنها حین اجرای برنامه داستان می خوانند، فی البداهه شعر می سرایند و ساز می زنند. قصه هایی که عاشیق ها در شب یلدا می گویند ریشه در افسانه های کهن ایرانی دارد. قصه هایی مثل «کوراوغلو» و قصه های مهر و محبت شبیه «قربانی و پری» از قصه های مشهور عاشیق هاست.
- شب یلدا درست زمانی که ریش سفید خانواده با چاقو هندوانه را می برد، می گوید قادا بلامیزی بو گئجه کسدوخ (بلایای خودمان را امروز بریدیم).
- در تبریز پوست های میوه و اشغال ها را درآب روان ریخته و این رفتار را خوب و خوش یمن می دانند.
- بعد از خوردن تنقلات و میوه بزرگان خانواده به نقل حکایات و داستان هایی از حماسه های ملی این سرزمین نظیر، اصلی و کرم، بایاتی خواندن و ضرب المثل پرداخته و تا پاسی از شب به صحبت و گفت و گو مشغول می شوند.
- زنان معمولا تا پایان چله کوچک خانه تکانی نمی کنند و اعتقاد دارند اگر در طول این دو چله کسی خانه تکانی کند، چله او را نفرین می کند و اگر چله کسی را نفرین کند به نکبت و بدبختی گرفتار می شود.
- «خوانچه» و یا به تلفظ آذربایجانی ها، «خونچا» به تحفه ای گفته می شود که خانواده داماد در شب یلدا برای خانواده تازه عروس می فرستد. در میان این خوانچه، علاوه بر هندوانه می توان تحفه های رنگارنگ نظیر پارچه های حریر و گرانقیمت، میوه ها و شیرینی های متنوع و آجیل را مشاهده کرد
در صورتی که شما رسم و رسوم خاصی دارید که در این مطلب به آن اشاره نشده، حتما آن را در بخش نظرات با ما و دیگر مخاطبان سایت روزیاتو در میان بگذارید.
∎