اختتامیه هجدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران، «سینما حقیقت» با حضور گسترده سینماگران، مسئولان فرهنگی و علاقه‌مندان به سینمای مستند در تالار وحدت برگزار شد. سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، رائد فریدزاده، رئیس سازمان سینمایی، محمد حمیدی‌مقدم، دبیر جشنواره سینماحقیقت، حبیب ایل‌بیگی، مدیرعامل مؤسسه سینماشهر، علی دهکردی، مدیرعامل خانه سینما و زینب سلیمانی از مهم‌ترین چهره‌های حاضر در این مراسم بودند. این دوره از جشنواره که با نمایش آثار خلاقانه و تأثیرگذار همراه بود، اهمیت ویژه‌ای به موضوعاتی همچون مقاومت، روایت‌های اجتماعی و بازتاب مسائل روز جامعه ایران و جهان اختصاص داد.
محمد حمیدی‌مقدم، دبیر جشنواره در سخنرانی خود، بر اهمیت «حقیقت» و چالش‌های کشف آن در جهان پیچیده امروز تأکید کرد. او جشنواره را فرصتی برای بازاندیشی در مفاهیم عمیق اجتماعی و فرهنگی دانست و گفت: «در جهان امروز، چگونه می‌توان به حقیقت دست یافت؟ آیا هر واقعیتی، حقیقت است؟» او همچنین به استقبال گسترده مخاطبان اشاره کرد و از افزایش تعداد تماشاگران بخش ملی خبر داد.
حمیدی‌مقدم در ادامه از چالش‌های سینمای مستند در ایران سخن گفت و خواستار حمایت بیشتر از این عرصه شد. او اظهارکرد: «سینمای مستند ایران نیازمند حمایت مادی و معنوی بیشتری است تا بتواند همچنان خلاقیت و نوآوری خود را حفظ کند.» وی خطاب به سید عباس صالحی وزیر ارشاد عنوان کرد: «امسال برای ششمین بار به‌عنوان دبیر جشنواره «سینما حقیقت» از مشکلات خانواده بزرگ سینمای مستند ایران، از کمبود بودجه، مشکلات مادی و معنوی گلایه می‌کنم. به این موضوع به‌طور ویژه نگاه کنید. سینمای مستند، بیش از هر چیز به حمایت مادی و معنوی نیازمند است تا همچنان سرمنشأ خلق آثاری بکر و نوآورانه باشد.»
جشنواره امسال شاهد رقابت آثار متنوعی بود که هر یک از زاویه‌ای خاص به مسائل روز جامعه می‌پرداختند. از جمله آثار شاخص می‌توان به «رخ» به کارگردانی سام کلانتری اشاره کرد که جایزه بهترین کارگردانی فیلم مستند بلند را از آن خود کرد. این اثر با نگاه تیزبین و کارگردانی دقیق، به روایت داستانی عمیق و انسانی پرداخته و توانست توجه داوران و مخاطبان را جلب کند.
در بخش بین‌الملل نیز فیلم‌هایی همچون «نون زنجبیلی برای پدرم» ساخته آلینا مصطفینا از قزاقستان و «کابین» به کارگردانی یاسر خیر از ایران، خوش درخشیدند. این آثار با استفاده از زبان سینما، توانستند پیام‌های فرهنگی و اجتماعی خود را به مخاطبان بین‌المللی منتقل کنند.
دیپلم افتخار بخش مسابقه غزه، فلسطین، مقاومت هجدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران به فیلم «بلوار بیروت» به کارگردانی فرح الهاشم از کشور لبنان اهدا شد. جایزه ویژه هیأت داوران در بخش مسابقه غزه، فلسطین، مقاومت، تندیس و لوح افتخار به فیلم «استرداد با تأخیر» به کارگردانی عبدالله معطان از کشور فلسطین تعلق گرفت.
جایزه بهترین فیلم این بخش به فیلم‌ «فریم‌های فلسطینی» به کارگردانی سعید فرجی از ایران و دیپلم افتخار فیلم کوتاه در بخش بین‌الملل نیز به فیلم «بروکسل در نمای نزدیک» به کارگردانی ایلیا سیرچنکو از بلژیک اهدا شد.
یکی از محورهای اصلی این دوره، نمایش آثاری مرتبط با مقاومت و مسائل اجتماعی بود. فیلم‌هایی چون «فریم‌های فلسطینی» به کارگردانی سعید فرجی و «استرداد با تأخیر» از فلسطین، توانستند نگاه‌ها را به سوی مسائل انسانی و سیاسی جلب کنند. این آثار، علاوه بر روایت داستان‌های خاص، بازتاب‌دهنده شرایط پیچیده و بحران‌های معاصر در خاورمیانه بودند.
در بخش شهید آوینی نیز تندیس برنزی شهید آوینی به همراه لوح افتخار به فیلم «خط القعر» به کارگردانی فرشاد اکتسابی اهدا شد. تندیس نقره‌ای شهید آوینی به همراه لوح افتخار به فیلم «آلبوم خانوادگی من» به کارگردانی محمدرضا نوروزبیگی اهدا شد. تندیس طلایی شهید آوینی هم به همراه لوح افتخار به فیلم «سنگر هفت تپه» به کارگردانی علی زهیری اهدا شد.
در بخش ملی، در بخش بهترین کارگردانی فیلم مستند کوتاه تندیس جشنواره و دیپلم افتخار بهترین کارگردانی به سارا طالبیان برای فیلم «آبه» تعلق گرفت. تندیس جشنواره و دیپلم افتخار بهترین کارگردانی فیلم مستند نیمه‌بلند به «سرزمین آتش» به کارگردانی سجاد ایمانی اهدا شد. تندیس جشنواره و دیپلم افتخار بهترین پژوهش فیلم مستند به فرشاد اکتسابی برای فیلم «خط القعر» اختصاص یافت.
در بخش بهترین نویسنده و گوینده گفتار متن؛ تندیس جشنواره و دیپلم افتخار بهترین گفتار متن و گویندگی به محبوبه زارعی برای نویسندگی و ابوالفضل جلیلی برای گویندگی فیلم «چمدان آبی» اهدا شد. در بخش بهترین صدا نیز تندیس جشنواره و دیپلم افتخار به گیسو آزادروش برای صداگذاری فیلم «لب شور» اهدا شد. تندیس جشنواره و دیپلم افتخار بهترین موسیقی متن، ضمن تقدیر از آرمان موسی‌پور به محمدمهدی باطنی برای موسیقی فیلم «فاطمی» اهدا شد. در بخش بهترین تدوین فیلم، ضمن تقدیر از مستانه مهاجر برای تدوین فیلم مستند «رخ»، تندیس جشنواره و دیپلم افتخار بهترین تدوین به محمد طالبی برای فیلم «سفرنامه عراق عجم» اهدا شد.
تندیس جشنواره و دیپلم افتخار بهترین تصویربرداری به محمدرضا تیموری برای فیلم‌های «اجاق نواز» و «رخ» اهدا شد. تندیس جشنواره و دیپلم افتخار جایزه ویژه هیأت داوران به حبیب علوانی برای کارگردانی فیلم «آدریانا مسافری از ایتالیا» اهدا شد. با حضور زینب سلیمانی، سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و رائد فریدزاده رئیس سازمان سینمایی، جایزه سرباز وطن به فیلم «جمال» به کارگردانی محمد منصور اختصاص یافت.
حضور گسترده فیلم‌های خارجی در جشنواره، نشان‌دهنده رشد جایگاه سینمای مستند ایران در سطح بین‌المللی است. پیام‌های ویدئویی فیلمسازانی همچون ماچی آدامک از لهستان و بیجوی چادهری از هند که از مشارکت خود در این جشنواره ابراز خوشحالی کرده بودند، بازتاب‌دهنده جذابیت این رویداد برای فیلم‌سازان خارجی بود.
رائد فریدازده، رئیس سازمان سینمایی، در این مراسم با اشاره به این‌که سینمای مستند آینه‌گردانی می‌کند، گفت: «معروف است که می‌گویند آدمی به واسطه انسان می‌تواند هستی را ببیند و وقتی ما به انسان نگاه می‌کنیم، می‌توانیم به معجزه خلقت پی ببریم. سینمای مستند آینه تمام قدم جامعه است. گاهی ممکن است این تصویر به مذاق ما خوش نیاید؛ اما می‌گویند که آینه چون نقش تو بنمود راست/ خود شکن آیینه شکستن خطاست.» رئیس سازمان سینمایی افزود: «سینمای مستند، سینمای جسور است و سینماگر مستند جسورانه در پی حل مسأله است. سینماگر مستند دغدغه‌مند، کنجکاو و پژوهشگر است و از وجه اسنادی سینما آگاه است.» وی در پایان درباره حمایت از مستند و مستندسازان گفت: «مستند حافظ تاریخ و فرهنگ ماست. به دلیل این اهمیت اگر سنگی از پیش پای سینماگران مستند برنمی‌داریم، باید حداقل مسیر را برایشان هموار کنیم».»
عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در این مراسم گفت: «سینمای مستند نجیب و متکی به روایت، خلاقیت، مسئولیت و جسارت است. خوشحالیم که در ایران عزیز ما سینمای مستند گام به گام پیش آمده است و امروز گامی را به دوش می‌کشد که بخشی از سینمای داستانی ما از آن غافل مانده است.»
وی افزود: «سینمای مستند ایران متکی به نسلی جوان، خلاق و جسور است که سوژه‌های بکری را پیدا و عرضه می‌کنند.‌ به همه عزیزانی که در این میدان برآمده و بخشی از افتخار سینمای ایران را رقم زدند، شادباش عرض می‌کنم.»
صالحی درباره گسترش سینمای مستند در استان‌های دیگر گفت: «سینمای مستند ایران امروز در جای‌جای ایران ردپا دارد. در این راستا در جشنواره هجدهم ۶۰ درصد از ورودی های مستند از شهرستان‌ها هستند. فرصت‌های گسترده‌ای که در ایران فراهم شده، بسیار مغتنم است. من‌ به سهم خود دست همه کسانی که در این عرصه فعالیت می‌کنند، می‌فشارم. سینمای مستند ایران بیش از آنچه که هست ظرفیت دارد و وظیفه ماست که این ظرفیت را بشناسیم و پرورش دهیم. این سینما با انباشتی از داشته‌ها حتما می‌تواند مخاطبان بیشتری پیدا کند و مختص به جشنواره نباشد.»
اما با وجود موفقیت‌های جشنواره، برخی مستندسازان نسبت به جهت‌گیری آن انتقاداتی مطرح کردند. سجاد ایمانی، کارگردان فیلم برگزیده «سرزمین آتش»، جشنواره را به سمت‌گیری به سوی آثار دولتی متهم کرد و گفت: «ورود بیش از حد آثار ارگانی، به ضرر فیلم‌های مستقل و خلاقیت هنری است.»
فیلم «رخ» به کارگردانی سام کلانتری، یکی از آثار برجسته این دوره توانست جایزه بهترین کارگردانی فیلم مستند بلند را کسب کند. در بخش بهترین فیلم، نشان فیروزه، تندیس جشنواره و دیپلم افتخار به محمد کارت برای تهیه‌کنندگی فیلم‌های «تورگی» و «آسانسور» اهدا شد. کارت پس از دریافت جایزه‌اش گفت: «من این جشنواره را خیلی دوست دارم، زیرا ۱۱ سال پیش وقتی برای فیلم «خون‌مردگی» جایزه گرفتم، مسیر هنری من را تغییر داد. برخلاف معمول که می‌گویند حقیقت تلخ است؛ اما به نظرم واقعیت تلخ است و برای رسیدن به حقیقت باید نگاهمان به واقعیت باشد.»
از سوی دیگر «تورگی» به کارگردانی توفیق حیدری، جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را به دست آورد و نشان داد که مخاطبان همچنان به روایت‌های صمیمی و بومی علاقه‌مند هستند.
فهرست کامل برندگان این دوره از جشنواره سینما حقیقت را مستند در بخش‌های مختلف تشکیل دادند.
جایزه فیلم‌ برگزیده شبکه مستند به مستند «‌شگرد» به کارگردانی جعفر صادقی اختصاص یافت و دیپلم افتخار بخش مسابقه غزه، فلسطین، مقاومت نیز به فیلم «بلوار بیروت» به کارگردانی فرح الهاشم از کشور لبنان رسید. جایزه ویژه هیأت داوران در بخش مسابقه غزه، فلسطین، مقاومت به «استرداد با تأخیر» به کارگردانی عبدالله معطان از کشور فلسطین اهدا شد و همچنین فیلم‌ «فریم‌های فلسطینی» به کارگردانی سعید فرجی از ایران جایزه بهترین فیلم غزه، فلسطین، مقاومت را به دست آورد.
دیپلم افتخار فیلم کوتاه در بخش بین‌الملل به «بروکسل در نمای نزدیک» اثر ایلیا سیرچنکو از بلژیک و لوح افتخار فیلم کوتاه در بخش بین‌الملل نیز به «خاطرات عمیق» به کارگردانی رافائل کیروگا از مکزیک اختصاص یافت. جایزه ویژه هیأت داوران در بخش فیلم کوتاه مسابقه بین‌الملل نیز به فیلم «با قید محرمانگی» ساخته شروین وحدت و پیام عزیزی از ایران اهدا شد. ضمن ‌اینکه جایزه بهترین فیلم کوتاه مسابقه بین‌الملل هم به «سفر با پای برهنه» اثر بیجوی چادهری از هند و لوح افتخار بخش نیمه‌بلند مسابقه بین‌الملل به «تورگی» به کارگردانی توفیق حیدری از ایران رسید. لوح افتخار بخش نیمه‌بلند مسابقه بین‌الملل را فیلم «سل» به کارگردانی زهره البودی از سوریه دریافت کرد و فیلم «ناگفته» به کارگردانی ماچی آدامک از لهستان نیز عنوان بهترین فیلم نیمه‌بلند مسابقه بین‌الملل را از آن خود کرد.
بخش بلند مسابقه بین‌الملل، لوح افتخار به فیلم «خاطرات بی‌رحم» اثر پائولا رودریگز سیکرت از آرژانتین و شیلی داده شده و جایزه ویژه هیأت داوران این بخش نیز به «کابین» به کارگردانی یاسر خیر از ایران رسید. ضمن این‌که فیلم «نون زنجبیلی برای پدرم» به کارگردانی آلینا مصطفینا از قزاقستان عنوان بهترین فیلم بلند در بخش مسابقه بین‌الملل را به خودش اختصاص داد. تندیس برنزی شهید آوینی به همراه لوح افتخار این بخش به فیلم «خط القعر» به کارگردانی فرشاد اکتسابی رسید و تندیس نقره‌ای شهید آوینی به همراه لوح افتخار نیز به «آلبوم خانوادگی من» به کارگردانی محمدرضا نوروزبیگی اهدا شد؛ اما تندیس طلایی شهید آوینی به همراه لوح افتخار به فیلم «سنگر هفت تپه» به کارگردانی علی زهیری اختصاص یافت. در این بخش،‌ جایزه ویژه دبیر جشنواره نیز به زهرا فتاحیان، شخصیت فیلم «یک وجب خاک» به کارگردانی نیما مهدیان اهدا شد.
تندیس جشنواره و دیپلم افتخار بهترین کارگردانی فیلم مستند کوتاه به فیلم «آبه» ساخته سارا طالبیان اختصاص یافت و تندیس جشنواره و دیپلم افتخار بهترین کارگردانی فیلم مستند نیمه‌بلند نیز به سجاد ایمانی برای کارگردانی فیلم «سرزمین آتش» رسید. تندیس جشنواره و دیپلم افتخار بهترین پژوهش فیلم مستند هم به فرشاد اکتسابی برای فیلم «خط القعر» اهدا شد؛ ضمن اینکه تندیس جشنواره و دیپلم افتخار بهترین نویسنده و گویندگی نیز به محبوبه زارعی برای نویسندگی و ابوالفضل جلیلی برای گویندگی فیلم «چمدان آبی» داده شد و تندیس جشنواره و دیپلم افتخار بهترین صدا به گیسو آزادروش برای صداگذاری فیلم «لب شور» رسید. در بخش بهترین موسیقی متن، تندیس جشنواره و دیپلم افتخار، ضمن تقدیر از آرمان موسی‌پور، به محمدمهدی باطنی برای موسیقی فیلم «فاطمی» اهدا شد‌ و تندیس جشنواره و دیپلم افتخار بهترین تدوین نیز به محمد طالبی برای فیلم «سفرنامه عراق» عجم اهدا شد. در بخش تصویربرداری، تندیس جشنواره و دیپلم افتخار به محمدرضا تیموری برای فیلم‌های «اجاق نواز» و «رخ» رسید و جایزه ویژه هیأت داوران هم سهم حبیب علوانی برای کارگردانی فیلم «آدریانا مسافری از ایتالیا» شد. ضمن اینکه جایزه سرباز وطن به فیلم «جمال» به کارگردانی محمد منصور اهدا شد.
در بخش جایزه بهترین کارگردانی فیلم مستند بلند، تندیس جشنواره و دیپلم افتخار به فیلم «رخ» به کارگردانی سام کلانتری اهدا شد و نشان فیروزه، تندیس جشنواره و دیپلم افتخار بهترین فیلم به محمد کارت برای تهیه‌کنندگی فیلم‌های «تورگی» و «آسانسور» اختصاص یافت. دو جایزه ویژه دبیر جشنواره در این بخش نیز به فیلم‌های «پلوره» به کارگردانی علی احمدی زرین کلایی و مصطفی حائری شخصیت فیلم «کیمیاگر» به کارگردانی مصطفی شبان اهدا شد. در نهایت، جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران به «تورگی» ساخته توفیق حیدری و تهیه‌کنندگی محمد کارت رسید. هجدهمین جشنواره سینما حقیقت، باری دیگر نشان داد که سینمای مستند ایران ظرفیت‌های بی‌نظیری برای روایتگری دارد. بااین‌حال، چالش‌های اقتصادی و کمبود حمایت‌های مالی، همچنان به‌عنوان موانعی بر سر راه این سینماگران قرار دارد.
سینمای مستند، نه‌تنها بستری برای نمایش واقعیت‌ها، بلکه ابزاری برای نقد و بازنگری در مسائل اجتماعی است. این سینما نیازمند فضایی آزادتر و امکاناتی بهتر برای تولید و نمایش آثار خود است.
اختتامیه هجدهمین جشنواره سینما حقیقت، با تمام فراز و نشیب‌هایش، نشان‌دهنده پویایی و اهمیت سینمای مستند در بازتاب حقیقت‌های جامعه بود. این جشنواره، نه فقط فرصتی برای تقدیر از آثار خلاقانه، بلکه بستری برای بحث و گفت‌وگو درباره نقش سینما در بازآفرینی حقیقت‌های اجتماعی و فرهنگی است.