به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، مراسم رونمایی از کتاب الامالی (غرر الفوائد و درر القلائد) سیدمرتضی علم‌الهدی، روز دوشنبه ۲۶ آذرماه ۱۴۰۳ در سالن جلسات پژوهشگاه قرآن و حدیث قم برگزار شد.
برنجکار: سیدمرتضی در کتاب امالی از تمامیت دین و تشیع دفاع می‌کند
حجت‌الاسلام والمسلمین رضا برنجکار رئیس پژوهشگاه قرآن و حدیث در این مراسم گفت: مجموعه کتاب‌هایی که مربوط به سیدمرتضی علم‌الهدی بوده حدود ۶۱ جلد است که ۴۱ جلد شامل آثار خود سیدمرتضی است.
وی افزود: کتاب امالی آخرین کتاب از مجموعه کتاب‌های مرحوم سیدمرتضی بوده که صرفا دو جلد از فهارس آن باقی مانده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین برنجکار با بیان اینکه آیت‌الله ری‌شهری سنگ بنای این کار را گذاشتند، گفت: کتاب امالی در ۵ مجلد منتشر شده است. کار تصحیح و تحقیق این کتاب در مرکز همایش‌های علمی و پژوهش‌های آزاد دارالحدیث انجام شد ولی مراکز دیگر از جمله عتبات مقدسه همکاری داشتند و چاپ کتاب توسط انتشارات بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی صورت گرفت.
وی با اشاره به اینکه کتاب امالی سیدمرتضی دارای ۸۰ مجلس است، گفت: محور بحث این مجالس آیات و روایات و بخصوص آیات است. لذا از یک جهت می‌توان این کتاب را یک کتاب تفسیری دانست. از سوی دیگر می‌توان گفت یک کتاب تفسیر روایات مشکله هم است. اما به نظر من روح این کتاب نه تفسیر و حدیث و ادبیات بلکه یک کتاب کلامی است.
رئیس پژوهشگاه قرآن و حدیث با تاکید بر اینکه سیدمرتضی در کتاب امالی از تمامیت دین و تشیع دفاع می‌کند، گفت: متکلمین گاهی در مقام تبیین برای پیروان مذهب خود، گاهی در مقام تبیین برای پیروان غیر مذهب خود و گاهی در مقام تبیین برای غیرمتدینین هستند. سیدمرتضی بیشتر به آن جنبه از کلام پرداخته است که می‌خواهد از دین در مقابل همه دفاع کند.
حجت‌الاسلام والمسلمین برنجکار با اشاره به اینکه سیدمرتضی در مقام دفاع از دین به ارائه دیدگاه‌های مختلف می‌پردازد گفت: ایشان در مقام دفاع از دین، از شخصیت‌های فرامذهبی و امثال ابوعلی جبایی و حسن بصری استناد می‌آورد و تلاش می‌کند مخاطب را با استفاده از همه امکانات و دیدگاه‌ها قانع کند.
طباطبایی: امالی سیدمرتضی یک کتاب فرامذهبی شیعه است
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدکاظم طباطبایی رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث نیز در سخنانی با اشاره به اینکه آیت‌الله ری‌شهری مرد کارهای بزرگ بود، گفت: ایشان برای کارهای عظیمی مثل آثار سیدمرتضی پشتیبان و مشوق بود و واقعا هزینه می‌کرد.
وی با بیان اینکه تصحیح کتاب امالی یک کار دقیق و ظریف است و نیازمند اتخاذ شیوه‌ای متفاوت از کتاب‌های احیایی دیگر است، گفت: در دارالحدیث کتاب‌های حدیثی زیادی کار شده اما کتاب امالی دشوارتر از آنها بوده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین طباطبایی به ذکر بیش از ۹۱۰ کتاب به عنوان منبع در کتاب امالی اشاره کرد و آن را نشانگر گستردگی کار دانست و گفت: از ۹۱۰ عنوان کتاب منبع حدود ۷۰ عنوان کتاب شیعی است. شاید نیمی از منابع مربوط به ادبیات عرب و دیوان شعرا باشد.
وی کتاب امالی سیدمرتضی را کتاب فرامذهبی شیعه توصیف کرد و گفت: وقتی آثار عالمان شیعی را بررسی کنیم می‌توان یک تقسیم‌بندی بر اساس مخاطب انجام داد که شامل آثار درون‌مذهبی و آثار فرامذهبی باشد.
رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث با تاکید بر اینکه بسیاری از کتاب‌های ما مانند تهذیب‌الاحکام و یا حتی بحارالانوار میراث درون مذهبی هستند، گفت: در میان کتب قدیمی ما نهج‌البلاغه کتاب درون مذهبی نیست و اهل سنت و حتی غیرمسلمانان آن را به عنوان معارف اسلامی پذیرفته‌اند.
حجت‌الاسلام والمسلمین طباطبایی گفت: برخی آثار با توجه به شیوه ورود و خروج و مباحث عقلایی و یا ادبی آنها و یا استناد به منابع کهن جزو آثار فرامذهبی هستند و به همین جهت این آثار بین غیر شیعه رواج دارند و توجه به آنها بیشتر است.
وی با بیان اینکه در آثار فرامذهبی نیاز است عقلایی‌تر بحث شود، گفت: اقبال غیرشیعیان به کتاب امالی سیدمرتضی بیشتر از شیعیان بوده است. مخاطب کتاب سیدمرتضی بیشتر از آنکه علمای شیعه باشد یک عالم مسلمان ادیب است.
رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث افزود: در هشتاد مجلس اصلی کتاب امالی سیدمرتضی در مورد ۱۱۰ آیه قرآن و ۳۰ روایت نبوی بحث شده و استناد ایشان به بیش از ۱۰۰۰ آیه و ۹۰ حدیث نبوی است. اما تنها ۳ روایت از امیرالمومنین (ع) نقل کرده است. مبنای ایشان این بوده است که کتاب امالی کتابی درون مذهبی تلقی نشود.
وی با بیان اینکه مرحوم سیدمرتضی قائل به عدم حجیت خبر واحد بوده است، گفت: با این وجود ایشان در این ۳۰ روایتی که از پیامبر (س) و ۳ روایتی که از امیرالمومنین (ع) آورده هیچ خبری را رد نکرده است، در حالی که حتی برخی از آنها سند نداشته است.
رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث با تاکید بر اینکه کتاب امالی سیدمرتضی مطابق با معتقدات شیعه نوشته شده است ولی هیچ رنگ و بوی شیعی ندارد، گفت: این کتاب یک دفاع منطقی فرامذهبی از باورهای شیعه است. لذا تبلیغ و عرضه آن در کشورهای غیرشیعه بویژه کشورهای عرب‌زبان و در بین مستشرقان بیشتر از جهان تشیع بوده است به حدی که برخی‌ها ایشان را به عنوان یک معتزلی می‌شناسند.
وی با اشاره به اینکه چاپ کنونی دارای منابع فراوان است و هم مزیت‌های چاپ پیشین را دارد و هم توانسته است گستردگی و زیبایی عرضه را رعایت کند، پیشنهاد کرد: اگر بتوان رونمایی از این کتاب را در کشورهای عربی برگزار کرد، چه در کاظمین به عنوان محل زندگی و یا کربلا به عنوان محل دفن ایشان و یا کشورهای دیگر مفید خواهد بود.
امتیازات کتاب الامالی (غرر الفوائد و درر القلائد) نسبت به چاپ‌های گذشته
حجت‌الاسلام و المسلمین محمدحسین درایتی، مصحح کتاب الامالی در این نشست گفت: بعد از ده سال فعالیت و تحقیق گروهی از محققین، با چاپ پنج جلد امالی مرحوم سید مرتضی کار تصحیح آثار ایشان به پایان رسیده است.
وی با اشاره به اینکه در سال ۱۳۹۸ آثار سیدمرتضی با عنوان مولفات الشریف المرتضی در ۳۵ جلد رونمایی و عرضه شد، گفت: کتاب امالی تنها اثر باقی‌مانده از آثار سیدمرتضی بود که به علل مختلف تحقیق آن طولانی‌تر از آثار دیگر ایشان شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین درایتی گف: در طرحی که برای آثار سیدمرتضی از ابتدا در نظر گرفته شده بود بنا بر این شد که آثار سید مرتضی در ۴۰ جلد عرضه بشود. جلد صفر شامل بررسی شرح حال سیدمرتضی و گزارش‌های مختلف از آثار ایشان بود و کتاب‌ها رسما از جلد یک شروع می‌شد و تا جلد ۳۸ ادامه می‌یافت. جلد ۳۹ و ۴۰ نیز شامل فهارس عامه آثار است که بعدا عرضه خواهد شد.
وی با تاکید بر اینکه امالی از مهم‌ترین آثار سیدمرتضی است، گفت: اگر کسی بخواهد آثار سیدمرتضی را از نظر اهمیت رده‌بندی کند قطعا این کتاب در اولویت اول آثار است. علت این امر خود کتاب است که بر خلاف اینکه برخی تصور می‌کنند امالی سید مرتضی همانند امالی شیخ صدوق و یا امالی شیخ طوسی جنبه روایی دارد، اما جنبه روایی امالی سیدمرتضی ضعیف است.
حجت‌الاسلام والمسلمین درایتی با اشاره به اهمیت جنبه تاویلی و ادبی کتاب امالی سیدمرتضی گفت: این کتاب در بین ادبای عرب و اهل سنت شناخته‌تر از بین شیعیان است.
وی گفت: کتاب امالی سیدمرتضی قبل از چاپ دارالحدیث، دو چاپ داشته که هر دو متعلق به مصر است. قبل از آنها هم یک چاپ سنگی در سال ۱۲۷۲ قمری در ایران صورت گرفته است و دیگر چاپ حروفی از آن وجود ندارد.
درایتی ادامه داد: ما برای پیدا کردن محقق برای کتاب امالی سیدمرتضی به خاطر ویژگی متنی و ادبی بودن اثر دچار مشکل بودیم. دو سال کار به تعویق افتاد برای اینکه یکی از ادبای مشهد کار را قبول کرده بود اما انصراف داد و در نهایت کار را با گروه شروع کردیم.
وی افزود: همانگونه که خود امالی مهم‌ترین اثر سیدمرتضی است می‌توان ادعا کرد که تحقیق امالی هم در بین آثار جزو ممتازترین‌ها است. اهل فن خواهند یافت که این ویژگی در این اثر رعایت شده است.
مصحح کتاب امالی به برخی از امتیازات چاپ دارالحدیث نسبت به چاپ قبلی که توسط ابوالفضل ابراهیم از مصر صورت گرفت پرداخت و به صورت اجمالی به آنها اشاره کرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین درایتی با اشاره به اینکه آقای ابوالفضل ابراهیم تحقیق خود را بر اساس چهار نسخه از کتاب امالی انجام داده است، گفت: یکی از جلوه‌های اهمیت امالی در بین فرق مسلمین تعدد نسخه‌های قدیمی آن است که نشاندهنده اهمیت این کتاب در بین جوامع مسلمان است.
وی با اشاره به اینکه تحقیق دارالحدیث کتاب امالی بر اساس بیش از ۱۷ نسخه انجام شده است که ۱۰ نسخه آن جزو نسخه‌های کهن ارزیابی می‌شود، گفت: قدیمی‌ترین نسخه مورد استفاده متعلق به سال ۴۸۲ قمری است. بعد از آن نسخه‌ای است که از برلین آلمان گرفته شده و متعلق به سال ۵۴۴ قمری. نسخه بعدی از دانشگاه تهران در سال ۵۴۴ و نسخه‌ای از ترکیه به تاریخ ۵۶۵ است. نسخه بعدی از کتابخانه اسکوریال اسپانیا است که به تاریخ ۵۶۷ قمری است. نسخه کتابخانه مجلس به تاریخ ۵۷۴ و دو نسخه از ترکیه یکی به تاریخ ۵۸۶ و دیگری به تاریخ ۶۰۳ و نسخه دیگری هم متعلق به قرن ششم قمری است.
حجت‌الاسلام والمسلمین درایتی، میزان تحقیق‌هایی که در پاورقی آمده است را امتیاز دیگر تحقیق دارالحدیث از کتاب امالی دانست و گفت: در کمتر کتابی به این حجم از شعرا و اشعار استناد شده که این اشعار مصدریابی شده باشد. ما در پاورقی‌های این کتاب ترجمه بیش از ۷۰۰ تن از علما را آورده‌ایم که از این تعداد حدود ۲۰۰ نفر از آنان شاعرند.
وی با بیان اینکه در پاورقی‌های این کتاب تمام حواشی‌های نسخه‌ها که جنبه توضیحی داشته است بازخوانی شده است، گفت: البته ابوالفضل ابراهیم هم تا حدودی آورده ولی از ما کامل است. مثلا بر خلاف تحقیق ابوالفضل ابراهیم که هیچ حدیثی را مصدریابی نکرده است، در تحقیق ما تمام احادیث به صورت کامل مصدریابی شده است.
مصحح کتاب امالی، آخرین ویژگی تحقیق دارالحدیث را تعداد فهارس آن دانست و گفت: هیچ کتاب امالی نداریم که فهارس آن به ۲۰ عدد رسیده باشد غیر از امالی سیدمرتضی. علت آن نیز تنوع موضوعاتی است که در امالی سیدمرتضی به آن پرداخته شده است.
در پایان این مراسم از مجموعه پنج جلدی کتاب الامالی (غرر الفوائد و درر القلائد) مرحوم سیدمرتضی علم‌الهدی رونمایی به عمل آمد.
تصاویر / آیین رونمایی از کتاب "الامالی (غرر الفوائد و درر القلائد)؛ سیدمرتضی" 
تصاویر / آیین رونمایی از کتاب "الامالی (غرر الفوائد و درر القلائد)؛ سیدمرتضی" 
تصاویر / آیین رونمایی از کتاب "الامالی (غرر الفوائد و درر القلائد)؛ سیدمرتضی" 
تصاویر / آیین رونمایی از کتاب "الامالی (غرر الفوائد و درر القلائد)؛ سیدمرتضی" 
تصاویر / آیین رونمایی از کتاب "الامالی (غرر الفوائد و درر القلائد)؛ سیدمرتضی" 
تصاویر / آیین رونمایی از کتاب "الامالی (غرر الفوائد و درر القلائد)؛ سیدمرتضی" تصاویر / آیین رونمایی از کتاب "الامالی (غرر الفوائد و درر القلائد)؛ سیدمرتضی" 
تصاویر / آیین رونمایی از کتاب "الامالی (غرر الفوائد و درر القلائد)؛ سیدمرتضی"