میراث آریا: در استان قزوین در کنار بناهای تاریخی متنوع و متعدد اعم از امامزاده‌ها، مساجد، آب‌انبارها، موزه‌ها، خانه‌های تاریخی و... حمام‌های تاریخی نیز بخش مهمی از این میراث ارزشمند تاریخی و فرهنگی را تشکیل می‌دهند. گرمابه‌های تاریخی میرزاکریم، حاج بیگلر، حاج ملاتقی، خان، صفا، قجر، دودرب، گلشن، سردار، بلاغی، رضوی، بلور، حاج میرحسن و... از حمام‌های مهم استان به شمار می‌رود. تغییر کاربری گرمابه به موزه و یا واحدهای گردشگری در بسیاری از شهرهای ایران اتفاق افتاده و استان قزوین نیز در این خصوص عملکرد موفقی داشته است.
حمام تاریخی قجر از جمله این گرمابه‌هاست که در سال ۱۳۷۹ توسط اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان قزوین خریداری و با سرمایه‌گذاری شهرداری قزوین با مدیریت سازمان نوسازی و بهسازی مرمت و با کاربری موزه به بهره برداری رسید. بازدیدکنندگان این گرمابه زیبای تاریخی علاوه بر حضور در یک فضای تاریخی و آشنایی با ویژگی‌های معماری و تزئینات آن میتوانند طی بازدید از مجسمه‌های مردم‌شناسی مستقر در این بنا با فرهنگ و آداب ورسوم مناطق مردم مناطق مختلف قزوین آشنا شوند.
تاریخچه حمام قجر
حمام قجر به دستور شاه‌عباس دوم صفوی توسط امیر گونه‌خان، از سرداران و امرای وی، در محله عبیدزاکانی فعلی ساخته شد که در ابتدا حمام شاهی نام داشت. در دوره قاجار به‌دلیل اینکه معمار بنا از خاندان قاجار بود، نام حمام به «حمام قجر» تغییر یافت. تاریخ احداث این حمام، «صحت عافیت» معادل سال ۱۰۵۷ هجری قمری عنوان شده‌است. در دوره‌ای از تاریخ معماران بنا برای ماندگاری تاریخ ساخت بنا آن را به‌صورت رمزگونه یا به شعر نوشته و با احتساب عدد ابجد، تاریخ ساخت در دل شعر باقی می‌ماند. این روش باعث می‌شد که شعر در اذهان باقی بماند و اگر زمانی کتیبه بنا از بین می‌رفت، تاریخ ساخت آن محفوظ بود.
این بنای تاریخی در سال ۱۳۷۹ توسط اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان قزوین خریداری و با سرمایه‌گذاری شهرداری قزوین با مدیریت سازمان نوسازی و بهسازی مرمت شد. این مجموعه هم‌اکنون به‌عنوان تنها موزه مردم‌شناسی شهر قزوین فعالیت می‌کند.
نگاهی به بخش‌های مختلف حمام قجر
سربینه
سربینه قسمتی از حمام بوده که فضای بزرگ و سردی داشته و در آن افراد برای ورود به قسمت گرم حمام و شستشوی خود آماده می‌شدند. این بخش به صورت هشت ضلعی طراحی شده و دارای ۲ طاق جناغی در شرق و غرب است. در وسط سربینه حوضی بزرگ و فیروزه‌ای رنگ دیده می‌شود که در اطراف آن سکوهایی برای نشستن افراد در نظر گرفته شده است، افراد روی این سکوها می‌نشستند و به تعویض لباس، معاشرت با یکدیگر و حتی دادوستد می‌پرداختند.
میاندر
میاندر در واقع محل اتصال سربینه و گرمخانه بوده است، این قسمت که از یک راهروی طولانی و چند هشتی تشکیل شده فضای سربینه را از گرمخانه جدا می‌کرده‌است.
گرمخانه
نقشه‌ی گرمخانه‌ی حمام قجر به شکل چلیپاست و دارای بخش‌های جداگانه برای زنان و مردان است. این قسمت از بخش‌هایی همچون آب‌انبار، اعیان‌نشین، حوض آب سرد و خزینه‌ی آب گرم تشکیل شده‌است. در سقف گرمخانه‌ی حمام قجر یزدی‌بندی و رسمی‌بندی‌های تماشایی دیده می‌شود، ازاره‌ی این بخش نیز دارای کاشی‌کاری‌های دیدنی به ارتفاع یک و نیم‌متر است.. در گرمخانه سکوهایی از سنگ‌های یک تکه برای نشستن افراد وجود دارد، آب را از طریق تنبوشه‌های سفالی به این بخش انتقال می‌دادند.
تزیینات حمام قجر
کاشی‌کاری بخشی جدانشدنی از معماری ایرانی است و در کنار طاق‌های رسمی‌بندی، یکی از تزیینات اصلی حمام قجر به حساب می‌آید. همچنین، کف این حمام با سنگ مرمر پوشیده شده‌است. این حمام گنبد آجری بزرگی دارد که در بخش مرکزی آن، فضایی به‌عنوان نورگیر به چشم می‌خورد. این نورگیر نور تمام بخش‌های حمام را تامین می‌کند. در گذشته حمام‌ها نسبت به سطح خیابان پایین‌تر ساخته می‌شدند و برای تامین نور و تهویه، جام‌خانه‌هایی در سقف آن‌ها تعبیه می‌شد که علاوه بر کاربرد مفیدش، نمای زیبایی به حمام‌های ایرانی می‌داد.
آشنایی با محتوای موزه مردم شناسی گرمابه قجر
در بازدید از این بنای تاریخی احساس خواهید کرد که به زمان گذشته سفر کرده‌اید و شاهد زندگی روزمره مردم چندصد سال پیش هستید، چرا که در هر بخش مجسمه‌هایی بسیار جذاب ساخته شده‌اند که هرکدام درحال انجام دادن کاری از مشاغلی در گذشته هستند و آداب و رسوم و پوشش خاص اقوم مختلف را نشان می‌دهند.
حمام قجر که در حال حاضر با تغییر کاربری به موزه مردم‌شناسی تحت پوشش سازمان فرهنگی‌ورزشی شهرداری قزوین درحال فعالیت است از سه بخش تالار اقوام، مشاغل و آیین‌ها تشکیل شده و بازدیدکنندگان می توانند با مشاهده مجسمه‌هایی در اندازه‌های واقعی با زندگی روزمره مردم مناطق مختلفآشنا شوند. در قسمت سربینه زندگی اقوام غالب ساکن قزوین مانند تات، مراغی، کرد، لر و ترک به معرض نمایش گذاشته است.
در تالار میاندر، آیین‌های سیزده‌بدر، پنجاه‌بدر و مراسم سوگواری امام حسین (ع) و در قسمت آخر نیز ۶ شغل حجامت، مکتب‌خانه‌داری، بارفروشی، آهنگری، تعزیه‌خوانی، دعانویسی و حلاجی قابل بازدید هستند.
برای ساخت مجسمه‌های مومی موزه دقت و ظرافت بسیاری به‌کار رفته‌است، حتی مشاغل و آیین‌هایی که در این موزه به آن‌ها اشاره شده‌است، همگی کاملا موثق و معتبر هستند. برای شکل‌گیری این موزه پژوهش‌های بسیاری انجام شده است. به همین خاطر، نمی‌توان هیچ تناقض تاریخی و فرهنگی در آن یافت.
نقش‌برجسته‌ای از مراسم آیینی پنجاه بدر در قزوین، بازسازی مراسم انگورچینی، تابلوی مراسم ۱۲ محرم، زین اسب اولین شهردار قزوین (میرزا حسن شهیدی)، طایفه تات، طایفه کردها، طایفه ترک‌ها، طایفه مراغی‌ها، زین شتر مربوط به دوره قاجار، سنت شیرواره، سنت پخت شیرینی خانگی در قزوین، دست‌فروشی با چرخ‌های دستی در گذرهای شهری، نمونه کارگاه مسگری و سفیدگری ظروف مسی، لباس عروسی سنتی قزوینی، چنگ قائم الزاویه دوره اسلامی، سماور برنجی متعلق به بلدیه قزوین، ظرف مسی حمل آب، ظرف روغن مسی (مربوط به دوره قاجار) و... از جمله مواردی هستند که در این موزه به‌نمایش درآمده‌اند.
یکی از نکات جالب‌توجه درباره فرهنگ مردم قزوین سکونت اقوام مختلف در قزوین است. زمانی که شاه طهماسب صفوی در قرن دهم هجری پایتخت ایران را از تبریز به قزوین منتقل کرد، مهاجران بسیاری عازم قزوین شدند و این موضوع را می‌توان در موزه مردم‌شناسی قزوین به‌وضوح مشاهده کرد.
دسترسی به حمام قجر /حمام قجر کجاست
حمام قجر قزوین در نزدیکی سبزه میدان قرار دارد و به همین خاطر، تاکسی‌های بسیاری از این میدان عبور می‌کنند. همچنین، برخی از خطوط اتوبوس نیز در نزدیکی میدان توقف دارند. زمانی که به سبزه میدان رسیدید، باید بلوار نادری را به‌سمت شمال بروید. پس از آن، وارد خیابان عبید زاکانی شوید و مسیرتان را ادامه دهید تا به کوچه درگاهی برسید. دسترسی به حمام از طریق خیابان زرآبادی نیز وجود دارد.
تهیه گزارش : رویا خلیلی
تنظیم : فرزانه فتحی
انتهای پیام/