شب یلدا یا شب چله یادگاری به‌جامانده از ایران باستان است که بر اساس برخی روایت‌ها، پیشینه آن به دوران داریوش بزرگ می‌رسد. آیین یلدا نماد همبستگی، مهرورزی و فرصتی برای همنشینی به دور از تاریکی‌های زندگی است. ایرانیان از دیرباز این شب آیینی را با آداب و رسوم ویژه‌ای برگزار می‌کردند اما اینک در سایه تنگناهای اقتصادی، برگزاری مراسم این شب باستانی به‌خصوص برای حداقل‌بگیران جامعه که بسیاری از آنان را سالمندان تشکیل می‌دهند، به دغدغه‌ای جدی تبدیل شده است.

بررسی‌های میدانی از قیمت‌های روز در بازار آشکار می‌کند که چیدن یک سفره ساده شب یلدا برای خانواده‌ای چهار نفره دست‌کم یک میلیون و ۷۰۰ هزار تومان تمام می‌شود و در صورتی‌ که خانواده‌ها بخواهند کیفیت اقلام شب یلدا را قدری بالاتر ببرند، باید حدود چهار میلیون تومان برای مراسم شب یلدا کنار بگذارند که حدود نصف حقوق ماهانه یک کارگر حداقل‌بگیر است.

آداب و رسوم برگزاری آیین شب یلدا در نقاط مختلف ایران شباهت‌ها و تفاوت‌هایی دارند. به عنوان مثال، اهالی سیستان و بلوچستان شب یلدا حلوای محلی درست می‌کنند. در خوزستان، فندق پای ثابت سفره شب یلدا است. بختیاری‌ها خوردن ماست و شیر در این شب را مبارک می‌دانند. در اصفهان انجیر و خرما از خوراکی‌های مهم شب یلدا به شمار می‌رود و همدانی‌ها نیز در این شب فال سوزن می‌گیرند.

به‌رغم این تفاوت‌ها، برخی آداب و رسوم و خوراکی‌های آیین یلدا تقریبا همه جای ایران یکسان است. انار، هندوانه، آجیل، لبو، کدوتنبل، خرمالو، سیب، ازگیل و شیرینی از خوراکی‌های ثابت سفره شب یلدا در بیشتر نقاط‌ ایران‌اند. در برخی خانه‌ها نیز شراب سرخ از اجزای مهم سفره یلدا به شمار می‌رود.

به گفته غلامرضا خدامی، رئیس اتحادیه صنف فروشندگان آجیل و خشکبار تهران، در حال حاضر هر کیلو آجیل مخصوص شب یلدا در بازار ۷۰۰ هزار تومان قیمت دارد. با این حال، گشت‌وگذاری در فروشگاه‌های اینترنتی نشان می‌دهد که بهای یک کیلو آجیل ممتاز شب یلدا شامل میوه‌های خشک، مغزها، پسته و بادام زمینی از یک میلیون تومان هم فراتر می‌رود.

قیمت آجیل چهارمغز درجه ۱ شامل پسته، بادام درختی، فندق و بادام هندی در عمده‌فروشی‌‌ها حدود کیلویی ۷۰۰ هزار تومان و در خرده‌فروشی‌ها از ۷۵۰ تا ۹۰۰ هزار تومان است. آجیل چهارمغز اقتصادی درجه ۲ در خرده فروشی‌ از هر کیلو ۴۵۰ تا ۵۵۰ هزار تومان به فروش می‌رسد و قیمت آجیل هفت مغز در خرده‌فروشی‌ها‌ هم از کیلویی ۹۵۰ تا یک میلیون و ۵۰ هزار تومان فروخته می‌شود.

در این میان، قیمت آجیل بسته‌بندی به‌مراتب گران‌تر از آجیل فله‌ است. برخی از بسته‌های چهار مغز یلدایی با وزن ۸۰۰ تا یک کیلوگرم به قیمت بیش از یک میلیون تومان به فروش می‌رسد و بسته‌بندی کادویی و طرحدار آجیل شب یلدا هم دست‌کم حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان قیمت دارد.

قیمت پسته اکبری درجه ۱ و پسته آقایی درجه ۱ نیز در عمده‌فروشی هر کیلو ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان و در خرده فروشی هر کیلو ۵۸۰ تا ۷۰۰ هزار تومان است.

بر اساس گزارش روزنامه دنیای اقتصاد، هزینه یک سبد یلدایی شامل اقلامی مانند هندوانه، آجیل، میوه، میوه خشک و شیرینی، بسته به انتخاب اقلام ارزان یا گران، تا مرز چهار میلیون تومان متغیر است.

هندوانه به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین اقلام شب یلدا هم بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ هزار تومان قیمت دارد و قیمت دیگر میوه‌ها نیز متنوع است: یک کیلو انار ۶۰ تا ۱۲۰ هزار تومان و یک کیلو سیب بین ۴۰ تا ۱۰۰ هزار تومان است. میوه خشک هم بین ۳۰۰ هزار تا یک میلیون تومان و شیرینی بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان قیمت دارند.

به این موارد باید هزینه‌های شام شب یلدا را نیز افزود. چنانچه کسی بخواهد برای شام شب یلدا مثلا زرشک‌پلو با مرغ تهیه کند، باید بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ هزار تومان برای مرغ و بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار تومان برای خرید برنج هزینه کنند.

در مجموع، حداقل هزینه تهیه یک سبد یلدایی با اقلام ارزان‌قیمت حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار تومان خواهد بود، در حالی که انتخاب اقلامی با کیفیت بیشتر می‌تواند این رقم را به چهار میلیون تومان برساند. این رقم معادل نصف حقوق ماهانه یک کارگر و یک بازنشسته حداقل‌بگیر و هزینه‌ پذیرایی از خانواده‌ای چهار نفره است؛ بنابراین چنانچه بازنشستگان بخواهند طبق سنت دیرینه ایرانیان در شب یلدا میزبان فرزندان و نوه‌هایشان هم باشند، باید بودجه موردنظر برای برگزاری این مراسم را دو تا سه برابر افزایش دهند.

طی روزهای اخیر، حامیان دولت چهاردهم با هدف دستاوردسازی برای مسعود پزشکیان، شایعه پرداخت یارانه شب یلدا را در شبکه‌های اجتماعی فراگیر کردند اما سازمان هدفمندی یارانه‌ها این موضوع را رد و اعلام کرد یارانه‌ای که در پایان آذرماه پرداخت می‌شود، همان یارانه معیشتی و نقدی ماهانه است که در تاریخ‌های مقرر به حساب سرپرستان خانوار واریز خواهد شد.

با این حال، مقایسه یارانه نقدی دولت به دهک‌های مختلف درآمدی با قیمت‌های روز بازار نشان می‌دهد که حتی همین یارانه ماهانه نیز برای برگزاری مراسم یلدا کافی نیست؛ زیرا چنانچه یک خانوار چهار نفره در دهک ۱ تا ۳ قرار داشته باشند، یک میلیون و ۶۰۰ هزار تومان دریافت خواهند کرد. به خانوار چهار نفره در دهک‌های ۴ تا ۹ نیز یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان پرداخت می‌شود که هر دو رقم از حداقل بودجه موردنیاز برای برگزاری مراسم شب یلدا کمتر است.

افزایش تصاعدی قیمت‌ها از یک سو و تعارض منافع جمهوری اسلامی با سنت‌های کهن و دیرین ایرانیان، برگزاری مراسم‌ شب یلدا و دیگر آیین‌های ملی را برای مردم با چالش‌های متعددی مواجه کرده است.

پاییز سال گذشته، شورای عالی انقلاب فرهنگی در اقدامی هدفمند و معنادار، نام شب یلدا و چهارشنبه‌سوری را در تقویم رسمی ایران به دو نام جعلی «روز ترویج فرهنگ مهمانی و پیوند با خویشان» و «روز تکریم همسایگان» تغییر داد. این شورای عالی نهادی حاکمیتی و زیرمجموعه علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، است که سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی در حوزه‌های فرهنگ و آموزش را تدوین می‌کند.

جمهوری اسلامی در بیش از چهار دهه گذشته پیوسته برای نابودی هویت ملی ایرانیان تلاش کرد اما نتیجه‌ای که حاصل شده، این بوده است که ایرانیان در تقابل با حکومت به میراث ملی و فرهنگی‌شان توجه بیشتری نشان داده‌اند.