خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و ناکامی اروپا در اجرای تعهدات خود، نقطه آغاز مجموعه‌ای از اقدامات جبرانی ایرانی در راستای تامین حقوق و منافع ملی‌اش بود، و از سوی دیگر، کشورهای اروپایی و آمریکا با اتهامات مکرر و تهدید به بازگرداندن تحریم‌ها، فشارهای خود را افزایش داده‌اند. با این حال، همکاری ایران با آژانس همواره ادامه داشته، حتی در شرایط فشارهای خارجی نظیر تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و عدم اقدام سه کشور که چالش‌های بی‌سابقه‌ای ایجاد کرده است. بنابراین، ادعای «عدم پایبندی» ایران در حالی که از ناکامی‌های خود سه کشور در عمل به تعهداتشان چشم‌پوشی می‌کنند، ریاکارانه و یک بهانه سیاسی است.اگر اروپا مکانیسم ماشه را فعال کند، ایران احتمالاً از NPT خارج خواهد شد.
دراین میان روزگذشته نامه اخیر امیرسعید ایروانی، سفیر و نماینده دائم ایران نزد سازمان ملل متحد، به دبیرکل و شورای امنیت سازمان ملل، پاسخی قاطعانه به اتهامات سه کشور اروپایی در خصوص قطعنامه ۲۲۳۱ بود. این نامه تأکید دارد که تحریم‌های جدید اروپا در سال ۲۰۲۴ و تهدید به اجرای مکانیسم ماشه، نقض آشکار تعهدات ذیل برجام و قطعنامه‌های مرتبط است.
پاسخ ایران به ادعاهای سه کشور اروپایی
نامه ایروانی به وضوح به اتهامات سه کشور اروپایی پاسخ می‌دهد و بر ریشه مشکلات کنونی تأکید می‌کند: خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام و ناکامی اروپا در اجرای تعهدات. در این نامه آمده است که ایران با وجود تمامی فشارها، همچنان به تعهدات خود پایبند بوده و اقدامات جبرانی‌اش برگشت‌پذیر هستند. این اقدامات در چارچوب بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، پاسخی مشروع به نقض تعهدات طرف‌های مقابل بوده‌اند.
وی همچنین اشاره کرده است که تحریم‌های جدید اروپا، که با بهانه‌های نامرتبط اعمال شده‌اند، نه تنها با اهداف برجام مغایرت دارند، بلکه به پیچیده‌تر شدن وضعیت کمک کرده‌اند.
تغییرات در دکترین هسته ای ایران: از بازدارندگی تا تهدید
اظهارات اخیر کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی ایران، درباره احتمال تغییر دکترین نظامی ایران، چشم‌انداز جدیدی را در سیاست خارجی و دفاعی ایران ایجاد کرده است. خرازی تصریح کرده است که اگر ایران با تهدید «موجودیتی» روبه‌رو شود، ممکن است بازنگری در دکترین نظامی و حتی فتوای مذهبی کشور صورت گیرد.
ایران در سال‌های اخیر نشان داده است که در صورت تشدید تهدیدات، آماده افزایش توان بازدارندگی خود است. برنامه‌های موشکی پیشرفته و پیشرفت‌های فناوری هسته‌ای، ابزارهایی کلیدی در این راستا هستند. این پیام روشنی به کشورهای منطقه و جهان است: ایران در برابر هرگونه اقدام خصمانه، واکنشی قاطع و پیش‌بینی‌ناپذیر نشان خواهد داد.
نقش مکانیسم ماشه در تشدید بحران‌ها
بریتانیا، فرانسه و آلمان در واکنش به اقدامات جبرانی ایران، بار دیگر تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه کرده‌اند. این سازوکار، ابزاری قانونی در برجام است که به طرف‌های اروپایی اجازه می‌دهد در صورت نقض توافق، تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را بازگردانند.
ایران در نامه خود به سازمان ملل تأکید کرده است که هرگونه استفاده از مکانیسم ماشه، اقدامی غیرمنطقی و غیرقابل قبول خواهد بود. فعال‌سازی این مکانیسم نه تنها روابط ایران و اروپا را تیره‌تر می‌کند، بلکه پیامدهای جدی برای امنیت منطقه و جهان خواهد داشت.
اسرائیل و نقش آن در تنش‌های بین‌المللی
اسرائیل در سال‌های اخیر نقش فعالی در تشدید تنش‌ها میان ایران و غرب ایفا کرده است. از حملات سایبری و ترور دانشمندان هسته‌ای گرفته تا فشارهای سیاسی در مجامع بین‌المللی، تمامی اقدامات اسرائیل به دنبال محدود کردن نفوذ و توانمندی‌های ایران بوده است.
ایران بارها تأکید کرده است که در برابر این اقدامات بی‌تفاوت نخواهد بود و توان موشکی پیشرفته‌اش، ابزاری برای بازدارندگی و مقابله با تهدیدات اسرائیل است وعده هایی که صادق شدند و صهیونیست ها را با عواقب جنایت هایش روبرو کرد.
آینده روابط ایران و غرب
با توجه به تحولات اخیر، روابط ایران و غرب در مسیری پیچیده و غیرقابل پیش‌بینی قرار دارد. اروپا با تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه، به دنبال افزایش فشارها بر ایران است، اما این اقدام می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای امنیت منطقه و منافع اقتصادی اروپا داشته باشد.
ایران در برابر این تهدیدات، بر تقویت توان بازدارندگی خود تأکید کرده و نشان داده است که آماده است در صورت لزوم، اقدامات جبرانی بیشتری انجام دهد. با این حال، ایران همچنان بر تعاملات دیپلماتیک و یافتن راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز تأکید دارد.
مکانیسم ماشه و اقدامات اروپا همچنان شمشیری دو لبه باقی می‌مانند. هرگونه اشتباه محاسباتی از سوی طرف‌های غربی می‌تواند به تنش‌های جدی‌تر و پیامدهای پیش‌بینی‌ناپذیری منجر شود. اروپا و آمریکا باید به جای افزایش فشارها، به دنبال راه‌حل‌های دیپلماتیک برای جلوگیری از گسترش بحران باشند. ایران نیز در این میان، همواره بر حق حاکمیت و امنیت ملی خود تأکید داشته و آماده مقابله با هرگونه تهدید است.
نقش روسیه و چین در تقابل ایران و غرب
در بحبوحه تنش‌های ایران و غرب، روسیه و چین به عنوان شرکای استراتژیک ایران، نقش مهمی در شکل‌دهی به موازنه قدرت ایفا می‌کنند. این دو کشور با حمایت از مواضع ایران در مجامع بین‌المللی و تعمیق همکاری‌های اقتصادی و نظامی، تلاش می‌کنند فشارهای غرب بر تهران را کاهش دهند. روسیه، به ویژه در زمینه هسته‌ای، همکاری‌های فناوری با ایران را حفظ کرده و چین نیز با سرمایه‌گذاری‌های گسترده در پروژه‌های زیرساختی ایران، نقش مهمی در کاهش اثرات تحریم‌های غرب داشته است.
تأثیر بحران‌های منطقه‌ای بر تصمیمات ایران
بحران‌های جاری در منطقه خاورمیانه بر سیاست‌های راهبردی ایران تأثیرگذار بوده‌اند. ایران با در نظر گرفتن این مسائل، تلاش کرده است تا سیاست خارجی خود را بر مبنای حفظ امنیت ملی و تقویت محور مقاومت تنظیم کند. این تحولات می‌تواند زمینه‌ساز تصمیمات مهمی در تغییر دکترین نظامی ایران باشد.
اهمیت افکار عمومی در داخل ایران
افزایش فشارهای اقتصادی و سیاسی بر ایران باعث شده است که بخشی از افکار عمومی داخلی به سمت حمایت از مواضع بازدارنده قوی‌تر متمایل شود. این عوامل می‌توانند در آینده بر سیاست‌های کلان کشور تأثیرگذار باشند.
پیامدهای اقتصادی تنش‌ها برای غرب
فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها ممکن است برای اروپا هزینه‌های اقتصادی گسترده‌ای داشته باشد. اروپا که برای تأمین انرژی و تجارت با ایران اهمیت زیادی قائل است، با از دست دادن این فرصت‌ها ممکن است به دنبال جایگزین‌هایی باشد که هزینه‌های اقتصادی بیشتری برای کشورهای عضو اتحادیه اروپا ایجاد کند. علاوه بر این، تشدید تنش‌ها می‌تواند بر بازار جهانی نفت و گاز نیز تأثیر منفی بگذارد.
احتمال تغییرات ساختاری در برجام
با افزایش تنش‌ها میان ایران و غرب، احتمال بازنگری یا حتی تدوین توافقنامه‌ای جدید به جای برجام مطرح شده است. اما ایران بارها تأکید کرده است که هرگونه توافق جدید باید بر مبنای احترام به حقوق ملی و منافع ایران باشد. چنین تغییری می‌تواند نظم موجود در توافقات بین‌المللی را به چالش بکشد.