تحولات سوریه در صدر خبرهای روسیه است و بسیاری از رسانه‌ها به این موضوع پرداخته‌اند که چگونه در بحبوحهٔ جنگ علیهٔ اوکراین، روسیه شریک کلیدی خود در خاورمیانه را از دست داد.

در عین حال رسانه‌های تحت کنترل کرملین به گونه‌ای سقوط بشار اسد را پوشش می‌دهند که گویا مسکو به تمام وعده‌های خود عمل کرده و اوضاع طبق برنامه پیش می‌رود.

تحلیلگران روس، حضور نظامی روسیه در سوریه را عامل نگرانی مسکو و همزمان ابزاری برای چانه‌زنی با مخالفان اسد و سایر قدرت‌های بین‌المللی می‌دانند.

«کمک به بشار اسد» از دید تلویزیون روسیه

پیشروی برق‌آسای شورشیان مسلح سوری کرملین را غافلگیر کرده است. دمیتری پسکوف سخنگوی کرملین روز ۱۹ آذر گفت: «تحولات سوریه تعجب جهانیان را برانگیخته و ما مستثنی نبوده‌ایم».

دیپلمات‌های روس که در روزهای اخیر بارها بر حمایت مسکو از دولت بشار اسد تاکید کرده و مخالفان اسد را تروریست‌ خوانده بودند، از روز یکشنبه ناچار شدند لقب «تروریست» را با «اپوزیسیون» جایگزین کنند و از آمادگی روسیه برای همکاری با رهبری گروه‌های جدید سوریه خبر دهند.

یکشنبه‌شب مشخص شد که روسیه به بشار اسد و خانواده‌اش پناهندگی داده است. همزمان «روایت صحیح» نیز برای رسانه‌های مورد نظر کرملین تعیین شده است.

بیشتر در این باره:

«چشم‌پزشک خجالتی» که به ۵۴ سال حکومت خاندان اسد پایان داد

در «خبرهای هفته با دمیتری کیسلیوف» و «یکشنبه‌شب با ولادیمیر سولویف»، مهم‌ترین برنامه‌های سیاسی تلویزیون روسیه، موضوع سوریه در صدر اخبار بود و هر دو پروپاگاندیست اصلی کرملین که تحت تحریم‌های غرب قرار دارند اعلام کردند که روسیه «به تمام تعهدات خود در قبال سوریه عمل کرده».

آن‌ها تشریح کردند: «روسیه ۹ سال پیش مانع سرنگونی بشار اسد شد و امروز به او و خانواده‌اش پناه داده است».

ولادیمیر سولویف در ادامه مدعی شد: «برخلاف آمریکایی‌ها که اغلب به کسی که وعدهٔ کمک می‌دهند سرانجام پشت می‌کنند، روسیه همواره به تعهدات خود پایبند است: به بشار اسد وعدهٔ کمک داده بودیم و به موقع این کمک رسیده است».

دمیتری کیسلف تاکید کرد که «مسکو همیشه خواهان تحولات سیاسی در سوریه بوده». او افزود: «هرچند ما نسبت به آیندهٔ سوریه بی‌اعتنا نیستیم اما امنیت روسیه در اولویت است و این مسئله در جریان عملیات نظامی ویژه علیه اوکراین حل می‌شود».

«عملیات نظامی ویژه» اصطلاحی‌ست که کرملین در تبلیغات سیاسی خود از آن به جای جنگ علیه اوکراین استفاده می‌کند.

بیشتر در این باره:

سقوط اسد؛ روزهایی سخت برای خامنه‌ای و هستهٔ سخت قدرت

«بات‌های کرملین» در شبکه‌های اجتماعی: «به سوریه نیاز نداریم»

به گزارش نشریهٔ «آگنستوو» به نقل از «بات‌نادزور» که بر فعالیت‌های کاربران روس در شبکه‌های اجتماعی نظارت می‌کند، از بعدازظهر یکشنبه تا صبح دوشنبه، بیش از ۹ هزار پیام توسط حساب‌های کاربری منتشر شد که از مدت‌های پیش به عنوان «بات‌های کرملین» شناسایی شده‌اند.

براساس این گزارش، اکثر پیام‌هایی که به سوریه مربوط است به توجیه خروج نظامیان روس از این کشور اختصاص یافته. این کامنت بیش از همه به چشم می‌خورد: «برای چه باید برای اسد بجنگیم؟ برای کمک به اسد چند پایگاه نظامی تاسیس کرده‌ایم اما او فقط از روسیه و ایران پول و نیرو طلب می‌کرد و برای کشور خود کاری انجام نمی‌داد. اگر اکنون از سوریه خارج ‌شویم، در راستای منافع خود عمل کرده‌ایم».

«بات‌های کرملین» همچنین از «انتقام‌جویی اردوغان که حامی مخالفان اسد است» و «سودجویی نتانیاهو که می‌کوشد هرچه بیشتر خاک سوریه را اشغال کند» انتقاد می‌کنند و مدعی‌اند «ناتو در سوریه و اوکراین به واسطه تروریست‌ها علیه روسیه می‌جنگد».

«کامرسانت»: روسیه متحدی کلیدی را از دست داده

پس از آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین که با سرکوب بی‌سابقه داخلی همزمان شد، هیچ رسانهٔ مستقلی در روسیه باقی نماند اما «کامرسانت» که این روزها سی‌وپنجمین سالگرد تاسیس‌اش را جشن می‌گیرد، همچنان مهم‌ترین روزنامه‌ای‌ست که تلاش می‌کند استانداردهای روزنامه‌نگاری را رعایت کند.

«شوک سوریه: روسیه متحد کلیدی خود در خاورمیانه را از دست داده» مهم‌ترین مقاله در صبح دوشنبه بود و تاکید می‌کند که «در وهلهٔ نخست مهم است پایگاه هوایی در حمیمیم و پایگاه دریایی در طرطوس حفظ شود اما مهم‌تر از آن، حفظ نفوذ روسیه در سوریه است که به زبردستی دیپلمات‌ها و آمادگی آن‌ها برای برقراری گفت‌وگوی سازنده با نیروهای بانفوذ جدید وابسته است».

از دید خبرنگاران این روزنامه، «روسیه دارای چند ورق برد است. یک، حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل که به‌ویژه در رابطه با مشروعیت بخشیدن به یک حکومت ابزاری کارآمد است. دو، دستاوردهای نظارت بر روند حل سیاسی بحران سوریه در سال‌های اخیر که طی آن روسیه با برخی عوامل بانفوذ اپوزیسیون رابطه برقرار کرده بود. و سه، روابط مثبت با کشورهای منطقه به‌ویژه ترکیه و امارت متحدهٔ عربی‌ست».

همچنین مطابق این گزارش، «بعید است نیروهای به قدرت رسیده در سوریه تمام تخم‌مرغ‌هایشان را در یک سبد بچینند و صرفاً به همکاری با غرب تمایل نشان دهند».

بیشتر در این باره:

سرنوشت سوریه بعد از بشار اسد چه خواهد شد؟

انتقاد اصلی: «میلیارد‌ها روبل بابت چه چیز؟»

دولت روسیه هیچ‌گاه هزینه‌های عملیات ۹ سالهٔ نظامی خود در سوریه را منتشر نکرده است. تنها در سال ۲۰۱۶، یک سال پس از مداخلهٔ نظامی روس در سوریه، ولادیمیر پوتین هزینهٔ این عملیات را ۳۳ میلیارد روبل (در آن زمان حدود ۵۰۰ میلیون دلار) اعلام کرده بود. همچنین از آمار گمرک روسیه برمی‌آید که طی سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶، کمک‌های بشردوستانه به ارزش ۳۶ میلیون دلار به سوریه ارسال شده.

همزمان، رسانه‌های روسی از جمله «کامرسانت» و خبرگزاری اقتصادی «ر‌ب‌ک» به کمک کارشناسان اقتصادی برآورد کردند که روسیه در سال ۲۰۱۵، حدود یک میلیارد دلار– روزانه حدود دو و نیم میلیون دلار- در سوریه هزینه کرد.

در اوایل سال ۲۰۱۸، بخش روسی رادیو آزادی/رادیو اروپای آزاد برآورد کرد که دو سال و نیم جنگ در سوریه بین ۱۷۰ تا ۲۴۵ میلیارد روبل برای روسیه آب خورده است.

مطابق آمارهای رسمی دست‌کم ۱۲۰ نظامی روس در سوریه کشته شده‌اند. همچنین هزاران مزدوران گروه «واگنر» در سوریه حضور داشتند که تلفات آن‌ها اعلام نشده است.

«گزارشگران Z»، خبرنگاران طرفدار کرملین که در عین حال مقامات بلندپایه از جمله در وزارت دفاع روسیه را مدام هدف انتقادهای تند قرار می‌دهند، یکصدا دولتمردان روس را متهم می‌کنند که «به موقع تصمیم درست نگرفته‌اند» و از «شکست در سوریه، آن هم به‌رغم هزینه‌های سنگین» ابراز انزجار می‌کنند.

«شکست راهبردی پوتین»

به گزارش «نوایا گازتا»، «حاکمی که برای نگه داشتن او در قدرت پول هنگفتی هزینه شده و نظامیان متعدد روس جان خود را از دست داده‌اند، سوریه را ترک کرد و دورهٔ نفوذ روسیه در منطقه به پایان رسیده و به برگی از کتاب درسی تاریخ تبدیل شده است».

رستم سلیمانوف خاورشناس در مصاحبه‌ای با یک روزنامه بیان کرد: «حتی اگر روسیه پایگاه‌های نظامی خود در سوریه را حفظ کند، سوریه را به عنوان پایگاه خود در منطقه از دست داده. این ضربه‌ای سنگین بود و مهم‌ترین شکست پوتین در عرصهٔ بین‌المللی که همزمان با عملیات نافرجام در اوکراین رخ داده است».

ایوان پرئوبراژنسکی تحلیلگر نشریهٔ «اینسایدر» نیز تحولات سوریه را «شکست راهبردی ولادیمیر پوتین» می‌داند و نوشته است: «کرملین با از دست دادن تعادل و توازن در روابط خود با قدرت‌های منطقه‌ای که نتیجهٔ اتکا به اتحاد نظامی با ایران شده است، هر دستاوردی که در خاورمیانه داشته را از دست می‌دهد و اگر ناچار به جمع کردن پایگاه‌های نظامی خود در سوریه شود، در آفریقا نیز نمی‌تواند اعمال نفوذ کند. این نتیجهٔ تضعیف سیاست خارجی روسیه است که به‌ویژه پس از آغاز جنگ علیه اوکراین محدود به برقراری اتحادهای تاکتیکی صرفاً با هدف مقابله با غرب بوده».

بیشتر در این باره:

نقش ترکیه در بحران جدید سوریه؛ قمارِ حساب‌شده یا ریسک پرخطر؟

انتقادها از رویکرد کرملین در سوریه محدود به رسانه‌های مخالف نیست.

روسلان پوخوف، مدیر «مرکز تحلیل راهبردها و فن‌آوری‌ها»، مهم‌ترین پژوهشکدهٔ نظامی مستقر در مسکو، در مقاله‌ای می‌نویسد: «تن دادن روسیه به جنگ طولانی‌مدت در سوریه، آن هم در حالی که حاضر نبود بودجه لازم برای دستیابی به پیروزی اختصاص دهد، شکست بشار اسد و متحدانش را به تأخیر انداخت اما اجتناب‌ناپذیر کرد».

این کارشناس نظامی می‌نویسد: «تنها شرط بقای اسد سرکوب گسترده و نابودی تمام مخالفانش بود اما روسیه نتوانست این شرایط را تضمین کند، به همین دلیل از چند سال پیش مشخص بود این عملیات به شکست راهبردی منجر می‌شود».

این کارشناس نظامی با اشاره به این‌که «نتیجه نشستن روی دو صندلی همیشه زمین خوردن است» می‌افزاید: «روسیه منابع، نیروی نظامی، نفوذ و اعتبار سیاسی ندارد تا خارج از محدودهٔ همسایگان خود از میان جماهیر پیشین اتحاد شوروی اعمال نفوذ کند؛ این اعمال نفوذ تنها تا زمانی ادامه دارد که قدرت‌های دیگر به مسکو این اجازه را می‌دهند».