مهدیه دارابی-متخصص زنان :ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)، یکی از شایع‌ترین عفونت‌های مقاربتی در جهان، در ایران نیز به عنوان یک مشکل بهداشتی رو به رشد در نظر گرفته می‌شود. این ویروس که بیش از صد نوع مختلف دارد، عمدتا از طریق تماس جنسی منتقل می‌شود و می‌تواند مشکلات جدی بهداشتی مانند زگیل تناسلی، سرطان دهانه رحم، سرطان مقعد و سرطان‌های دیگر ناحیه تناسلی و حلق را به همراه داشته باشد. درک شیوع این بیماری، اهمیت واکسیناسیون، گروه‌های هدف و مشکلاتی که HPV ایجاد می‌کند، گامی اساسی در پیشگیری و کنترل آن است.
HPV در ایران موضوعی پیچیده است که به دلایل مختلف، از جمله تابوهای اجتماعی مرتبط با عفونت‌های مقاربتی و محدودیت‌های مطالعاتی، اطلاعات جامعی درباره شیوع آن وجود ندارد. با‌این‌حال، مطالعات محدود و پراکنده نشان می‌دهد که درصد درخور توجهی از جمعیت، به‌ویژه در گروه‌های سنی جوان‌تر، با این ویروس درگیر هستند. بر‌اساس برخی گزارش‌ها، شیوع زگیل تناسلی ناشی از HPV در ایران در‌حال افزایش است و این موضوع نگرانی‌هایی درباره افزایش خطر سرطان دهانه رحم در آینده ایجاد کرده است. از آنجا که HPV می‌تواند تا سال‌ها بدون علامت باقی بماند، بسیاری از افراد ممکن است ناقل باشند و ندانند که آلوده‌اند که این مسئله انتقال آن را تسهیل می‌کند.
واکسن HPV یکی از مؤثرترین روش‌ها برای پیشگیری از عفونت‌های ناشی از این ویروس است. این واکسن در انواع مختلفی از جمله دوظرفیتی، چهارظرفیتی و 9ظرفیتی در دسترس است. واکسن دوظرفیتی (Cervarix) علیه دو نوع پرخطر 16 و 18 مؤثر است که عامل اصلی سرطان دهانه رحم هستند. واکسن چهارظرفیتی (Gardasil) علاوه‌بر انواع 16 و 18، در‌برابر دو نوع کم‌خطر 6 و 11 که عامل زگیل تناسلی هستند، محافظت ایجاد می‌کند. واکسن 9ظرفیتی (Gardasil 9) پوشش گسترده‌تری را ارائه می‌دهد و علیه انواع بیشتری از ویروس مؤثر است. در ایران، دسترسی به واکسن‌های HPV محدود است و هزینه‌های بالای آنها چالشی جدی برای اجرای گسترده برنامه‌های واکسیناسیون محسوب می‌شود. با‌این‌حال، شواهد بین‌المللی نشان داده‌اند که واکسیناسیون حتی در کشورهایی با منابع محدود نیز می‌تواند به کاهش درخور توجه عوارض ناشی از این ویروس منجر شود.
گروه‌های هدف اصلی برای واکسیناسیون HPV، دختران و پسران نوجوان پیش از شروع فعالیت جنسی هستند. سازمان جهانی بهداشت توصیه می‌کند که واکسن HPV در سنین 9 تا 14سالگی به عنوان بخشی از برنامه‌های واکسیناسیون معمول ارائه شود. این استراتژی بر‌اساس این واقعیت است که واکسن بیشترین اثربخشی را در افرادی دارد که هنوز در معرض ویروس قرار نگرفته‌اند. در ایران، واکسیناسیون HPV به صورت گسترده اجرا نمی‌شود و بیشتر محدود به افرادی است که توانایی پرداخت هزینه آن را دارند. با‌این‌حال، ارتقای آگاهی عمومی و ارائه یارانه‌های دولتی می‌تواند به افزایش پوشش واکسیناسیون کمک کند.
مسائلی که HPV به وجود می‌آورد، از زگیل تناسلی تا سرطان‌های مرتبط، نه‌تنها سلامت جسمانی، بلکه سلامت روانی افراد را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. زگیل تناسلی که به عنوان یکی از رایج‌ترین پیامدهای HPV شناخته می‌شود، اغلب موجب اضطراب، خجالت و کاهش اعتمادبه‌نفس در بیماران می‌شود. از سوی دیگر، سرطان دهانه رحم که با انواع پرخطر HPV مرتبط است، یکی از کشنده‌ترین سرطان‌ها در زنان محسوب می‌شود. این سرطان اغلب تا مراحل پیشرفته علائمی نشان نمی‌دهد و در صورت تشخیص دیرهنگام، درمان دشواری دارد. در ایران، آمار دقیقی از موارد سرطان دهانه رحم مرتبط با HPV در دست نیست، اما تخمین زده می‌شود که این سرطان یکی از شایع‌ترین علل مرگ‌ومیر زنان در سنین باروری باشد.
علاوه‌بر مشکلات مستقیم، HPV بار اقتصادی و اجتماعی درخور توجهی نیز به سیستم بهداشتی وارد می‌کند. هزینه‌های تشخیص، درمان و مدیریت پیامدهای HPV، از جمله درمان زگیل تناسلی و سرطان‌های مرتبط، فشار زیادی بر منابع بهداشتی وارد می‌کند. این هزینه‌ها شامل مراجعه‌های پزشکی، انجام تست‌های تشخیصی مانند پاپ اسمیر و HPV DNA، و درمان‌های پیچیده مانند شیمی‌درمانی و جراحی می‌شود. در ایران، نبود پوشش بیمه‌ای برای بسیاری از این خدمات، بیماران را با هزینه‌های سنگین مواجه می‌کند و دسترسی به خدمات بهداشتی را برای اقشار کم‌درآمد دشوار می‌کند.
برای مقابله با چالش‌های ناشی از HPV در ایران، اقدامات متعددی مورد نیاز است. ارتقای آگاهی عمومی درباره راه‌های انتقال و پیشگیری از HPV، اجرای برنامه‌های غربالگری منظم برای تشخیص زودهنگام سرطان دهانه رحم و گسترش دسترسی به واکسن از جمله این اقدامات هستند. استفاده از تست‌های پاپ اسمیر و HPV DNA می‌تواند به شناسایی زودهنگام عفونت و پیشگیری از پیشرفت آن به سرطان کمک کند. علاوهبراین تدوین سیاست‌های ملی برای ارائه یارانه به واکسن و اجرای برنامه‌های واکسیناسیون مدرسه‌محور می‌تواند نقش مهمی در کاهش شیوع HPV و پیامدهای آن داشته باشد.
در‌نهایت، موفقیت در کنترل HPV در ایران نیازمند همکاری نزدیک میان دولت، جامعه پزشکی و عموم مردم است. با سرمایه‌گذاری در پیشگیری و ارتقای آگاهی، می‌توان گامی بزرگ به سوی کاهش بار این بیماری و ارتقای سلامت جامعه برداشت. HPV فقط یک مسئله بهداشتی نیست، بلکه بازتابی از چالش‌های اجتماعی و اقتصادی است که می‌توان با تلاش‌های هماهنگ، تأثیر آن را کاهش داد. برای تکمیل بحث درباره ویروس HPV و وضعیت واکسیناسیون آن در ایران، باید توجه داشت که یکی از دلایل اصلی برای اجرانشدن واکسیناسیون همگانی، نبود زیرساخت‌های کافی برای غربالگری و تشخیص زودهنگام بیماری‌های مرتبط با HPV است. در کشورهای توسعه‌یافته، برنامه‌های غربالگری منظم، مانند آزمایش پاپ اسمیر و تست DNA ویروس، به طور گسترده اجرا می‌شود و این موضوع باعث می‌شود که نیاز به تشخیص زودهنگام و اقدامات پیشگیرانه مانند واکسیناسیون بیشتر مورد توجه قرار گیرد. در ایران چنین برنامه‌هایی هنوز به صورت فراگیر و سازمان‌دهی‌شده وجود ندارد و همین مسئله می‌تواند مانعی برای پیشگیری مؤثر از این بیماری باشد.
یکی دیگر از موانع مهم، هزینه بالای واکسن‌های HPV است. قیمت واکسن‌هایی مانند گارداسیل و سرواریکس برای بسیاری از خانواده‌ها در ایران قابل پرداخت نیست. درحالی‌که در کشورهای توسعه‌یافته، این واکسن‌ها به صورت رایگان یا با یارانه‌های دولتی عرضه می‌شوند. در ایران این حمایت‌ها هنوز به طور گسترده اجرائی نشده است. این موضوع به‌ویژه در مناطقی که دسترسی به خدمات درمانی محدود است، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. برای بسیاری از افراد در مناطق روستایی و کم‌درآمد، پرداخت هزینه‌های واکسن عملا غیرممکن است.
نکته دیگری که باید به آن پرداخت، نقش آگاهی عمومی در پذیرش واکسیناسیون HPV است. در بسیاری از کشورهای جهان، کمپین‌های اطلاع‌رسانی گسترده‌ای برای ارتقای آگاهی مردم درباره خطرات HPV و اهمیت واکسن برگزار می‌شود. این کمپین‌ها معمولا از طریق مدارس، مراکز بهداشتی و رسانه‌های عمومی انجام می‌شود. در ایران، نبود چنین برنامه‌های آموزشی گسترده‌ای، همراه با تابوهای اجتماعی درباره بیماری‌های مقاربتی، منجر به کمبود تقاضا برای واکسن شده است. بسیاری از خانواده‌ها ممکن است اطلاعات کافی درباره HPV نداشته باشند یا ارتباط آن را با سرطان‌های مختلف نشناسند.
آمارهای جهانی نشان می‌دهند که در کشورهایی که واکسیناسیون HPV به صورت همگانی اجرا شده است، شیوع زگیل تناسلی و سرطان دهانه رحم به طور درخورتوجهی کاهش یافته است. به‌عنوان مثال، در استرالیا، پس از اجرای برنامه واکسیناسیون همگانی برای دختران و پسران، موارد زگیل تناسلی در افراد زیر ۲۱ سال تا ۹۰ درصد کاهش یافت. همچنین نرخ ابتلا به سرطان دهانه رحم نیز به میزان درخورتوجهی کاهش پیدا کرد. این دستاوردها نشان می‌دهد که واکسیناسیون همگانی می‌تواند تأثیرات مثبتی بر سلامت عمومی داشته باشد و هزینه‌های درمانی مرتبط با بیماری‌های HPV را به‌شدت کاهش دهد. با وجود موانع و چالش‌ها، فرصت‌هایی نیز برای اجرای واکسیناسیون HPV در ایران وجود دارد. همکاری بین دولت، سازمان‌های غیردولتی و بخش خصوصی می‌تواند به افزایش دسترسی به واکسن کمک کند. علاوهبراین استفاده از تجربه‌های موفق دیگر کشورها می‌تواند راهنمایی برای طراحی و اجرای برنامه‌های مؤثر باشد. به‌عنوان مثال، می‌توان از مدل‌های موفق در کشورهایی مانند رواندا یا بوتسوانا، که با منابع محدود توانسته‌اند برنامه‌های واکسیناسیون HPV را اجرا کنند، الهام گرفت. یکی دیگر از راهکارها می‌تواند اجرای برنامه‌های واکسیناسیون مدرسه‌محور باشد. مدارس می‌توانند زمینه‌ای مناسب برای آموزش و توزیع واکسن باشند. در این روش، نه‌تنها هزینه‌های توزیع واکسن کاهش می‌یابد، بلکه آگاهی دانش‌آموزان و خانواده‌ها نیز افزایش پیدا می‌کند. این رویکرد به‌ویژه برای گروه سنی هدف، یعنی کودکان ۹ تا ۱۴ سال می‌تواند بسیار مؤثر باشد. از نظر پزشکی، واکسن‌های HPV نه‌تنها برای دختران بلکه برای پسران نیز توصیه می‌شود. واکسیناسیون پسران نه‌تنها از بیماری‌هایی مانند زگیل تناسلی و سرطان‌های مرتبط با HPV در آنها جلوگیری می‌کند، بلکه می‌تواند انتقال ویروس به دیگران را نیز کاهش دهد. در ایران، تاکنون تمرکز اصلی بر واکسیناسیون دختران بوده است، اما گسترش پوشش واکسن به پسران نیز می‌تواند نقش مهمی در کنترل شیوع HPV داشته باشد.
در نهایت برای موفقیت در پیشگیری و کنترل HPV در ایران، لازم است که سیاست‌گذاری‌های بلندمدت در سطح ملی اجرا شود. این سیاست‌ها باید شامل تأمین منابع مالی برای واکسیناسیون، اجرای برنامه‌های غربالگری منظم، و ارتقای آگاهی عمومی باشد. HPV یک تهدید بهداشتی است که می‌توان با رویکردهای پیشگیرانه مؤثر آن را کنترل کرد. همکاری و هم‌گرایی میان نهادهای مختلف، از‌جمله وزارت بهداشت، مدارس، رسانه‌ها و جامعه پزشکی، می‌تواند گامی بزرگ به سوی کاهش بار این بیماری در ایران باشد.