به گزارش سلامت نیوز توزیع متادون، داروی کلیدی در درمان اعتیاد، به یکی از موضوعات داغ در نظام سلامت ایران تبدیل شده است. در حالی که سازمان غذا و دارو قصد دارد توزیع این دارو را به داروخانه‌های منتخب واگذار کند، این تصمیم با انتقادات و نگرانی‌های زیادی از سوی متخصصان و فعالان حوزه اعتیاد روبرو شده است.
متادون عمدتاً برای درمان اعتیاد به مواد مخدر، به‌ویژه هرویین، استفاده می‌شود. با این حال، این دارو در برخی موارد دیگر نیز کاربرد دارد که ممکن است نیاز به توزیع محتاطانه آن را توجیه کند:
مدیریت درد مزمن: متادون در برخی موارد برای درمان درد مزمن استفاده می‌شود، به‌ویژه در مواردی که درد به‌طور مزمن و شدید ادامه دارد و داروهای مسکن معمولی مؤثر نیستند. این دارو به دلیل ویژگی‌های اپیوئیدی خود می‌تواند خطر وابستگی و سوءاستفاده را افزایش دهد.
جایگزینی مواد مخدر غیرقانونی: یکی از کاربردهای اصلی متادون در درمان اعتیاد به مواد مخدر است، به‌ویژه در قالب برنامه‌های درمان جایگزین مواد مخدر (MAT) که به افراد کمک می‌کند از مواد مخدر غیرقانونی مانند هرویین خارج شوند. در این زمینه، متادون به‌عنوان دارویی با اثر طولانی‌مدت و با دوز کنترل‌شده عمل می‌کند.
خطرات سوءاستفاده: متادون در صورت مصرف نادرست یا بدون نظارت می‌تواند به راحتی به ماده‌ای اعتیادآور تبدیل شود. مصرف بیش از حد این دارو می‌تواند به مسمومیت و حتی مرگ منجر شود. به همین دلیل است که توزیع آن در داروخانه‌ها باید با احتیاط و تحت نظارت دقیق انجام شود تا از سوءاستفاده جلوگیری شود.
نظارت و مدیریت دقیق: متادون، اگرچه در درمان اعتیاد مفید است، اما باید تحت نظارت پزشکی دقیق مصرف شود. این دارو می‌تواند اثرات جدی مانند مشکلات تنفسی و قلبی ایجاد کند، به‌ویژه در صورت مصرف زیاد یا با ترکیب با سایر مواد. برای جلوگیری از این خطرات، توزیع متادون باید بر اساس دستور پزشک و در شرایط کنترل‌شده انجام گیرد.
به طور کلی، از آنجا که متادون یک داروی اپیوئیدی است، نیاز به احتیاط در توزیع آن به دلیل خطرات سوءاستفاده، وابستگی و عوارض جانبی آن وجود دارد. نظارت دقیق و مدیریت اصولی توزیع می‌تواند از این خطرات جلوگیری کند و فواید درمانی آن را برای افرادی که به آن نیاز دارند، به حداکثر برساند.
تلاش برای شفافیت در توزیع دارو
سازمان غذا و دارو معتقد است که انتقال توزیع متادون به داروخانه‌های منتخب می‌تواند راهکاری برای شفافیت بیشتر و کاهش نشت دارو به بازار سیاه باشد. مسوولین سازمان غذا و دارو ، تأکید دارد که این فرآیند به ثبت دقیق اطلاعات بیماران و تجویز پزشکان در سامانه‌های نظارتی کمک می‌کند. با ثبت کد ملی بیمار و مشخص کردن دوز تجویزی، امکان پایش دقیق مصرف دارو فراهم شده و از سوءمصرف و تخلفات احتمالی جلوگیری خواهد شد.
چالش‌ها و انتقادات توزیع متادون در داروخانه ها
محتاطانه بودن در توزیع: یکی از نگرانی‌ها درباره توزیع متادون در داروخانه‌ها این است که ممکن است برخی افراد سوءاستفاده کرده و از آن برای مقاصد غیرقانونی استفاده کنند. نظارت دقیق و سیستم‌های کنترلی برای اطمینان از مصرف صحیح این دارو ضروری است.
احساس وابستگی به متادون: برخی معتقدند که استفاده از متادون خود به‌نوعی می‌تواند به ایجاد وابستگی جدیدی در افراد منجر شود. این موضوع باعث شده تا بعضی از متخصصان به دنبال روش‌های جایگزین و بدون عوارض طولانی‌مدت برای درمان اعتیاد باشند.
محدودیت در دسترسی: اگرچه توزیع متادون در داروخانه‌ها می‌تواند دسترسی به درمان را برای بسیاری از معتادان آسان‌تر کند، اما در مناطق دورافتاده و حاشیه‌ای، دسترسی به این خدمات همچنان محدود است.
- اختلال در روند درمان اعتیاد : منتقدان این طرح همچنین بر این باورند که توزیع متادون در داروخانه‌ها ممکن است روند درمان اعتیاد را مختل کند. اگر پزشکان عمومی بدون داشتن تخصص در این حوزه اجازه تجویز متادون داشته باشند، احتمال تجویزهای نادرست و افزایش سوءمصرف بالا می‌رود.
دلایل مثبت توزیع متادون در داروخانه‌ها
کاهش خطرات بهداشتی: توزیع متادون در داروخانه‌ها می‌تواند به کاهش خطرات بهداشتی مرتبط با مصرف مواد مخدر غیرقانونی، از جمله مصرف مشترک سرنگ و ابتلا به بیماری‌هایی مانند HIV و هپاتیت کمک کند. متادون، که یک اپیوئید طولانی‌اثر است، علائم ترک را کاهش می‌دهد و افراد را از مصرف مواد مخدر غیرقانونی بی‌نیاز می‌کند.
مدیریت بهتر درمان: دسترسی به متادون در داروخانه‌ها باعث می‌شود که افراد بتوانند درمان خود را به صورت منظم و تحت نظارت پزشک و داروساز ادامه دهند. این موضوع نظارت بهتری را برای جلوگیری از سوءمصرف دارو و بهبود روند درمان فراهم می‌آورد.
کاهش مصرف مواد مخدر غیرقانونی: با توزیع متادون به‌طور قانونی در داروخانه‌ها، بسیاری از افراد معتاد که در معرض خطرات مصرف مواد مخدر هستند، می‌توانند درمان خود را با استفاده از یک روش قانونی و کنترل‌شده انجام دهند. این می‌تواند به کاهش تعداد معتادان به هرویین و سایر مواد مخدر غیرقانونی منجر شود.
نمونه‌های بین‌المللی موفق: در کشورهای مختلف، مانند کانادا، سوئیس و برخی کشورهای اروپایی، توزیع متادون به‌عنوان بخشی از برنامه‌های درمان اعتیاد به‌شکل موفقیت‌آمیزی پیاده‌سازی شده است. به‌ویژه در سوئیس، برنامه‌های توزیع متادون در داروخانه‌ها به کاهش مرگ‌های ناشی از مصرف مواد مخدر، کاهش جرم و جنایت مرتبط با اعتیاد و بهبود کیفیت زندگی افراد معتاد کمک کرده است. این نمونه‌ها نشان‌دهنده اثربخشی این روش در بهبود شرایط اجتماعی و بهداشتی معتادان است.
نگرانی از افزایش دسترسی آسان به متادون
در مقابل، بسیاری از کارشناسان حوزه اعتیاد این تصمیم را نگران‌کننده می‌دانند. علی غلامی، رئیس کانون کشوری پزشکان درمانگر اعتیاد، توزیع متادون در داروخانه‌ها را با کنوانسیون جهانی 1961 مغایر می‌داند. وی می‌گوید: «طبق این کنوانسیون، داروهای تحت کنترل باید در محیط‌هایی با حضور پزشک، پرستار و تجهیزات لازم توزیع شوند. داروخانه‌ها از چنین زیرساخت‌هایی برخوردار نیستند و این تغییر می‌تواند سلامت بیماران را تهدید کند.»
غلامی همچنین هشدار می‌دهد که دسترسی آسان‌تر به متادون ممکن است به افزایش سوءمصرف و حتی آغاز اعتیاد در میان جوانان منجر شود. او یادآوری می‌کند که تجربه اعتیاد بسیاری از افراد با داروهای مشابه مانند ترامادول آغاز شده است و متادون نیز می‌تواند در این مسیر قرار گیرد.
نگرانی‌ها درباره ایجاد رانت در نظام توزیع
یکی دیگر از انتقادهای مطرح‌شده، احتمال ایجاد رانت در سیستم توزیع دارو است. غلامی اشاره می‌کند که اختصاص سه هزار میلیارد تومان از گردش مالی فروش متادون به تنها 400 داروخانه منتخب، شبهاتی درباره عدالت در توزیع منابع ایجاد می‌کند. وی معتقد است نظارت بر 18 هزار داروخانه موجود در کشور دشوارتر از نظارت بر مراکز تحت مدیریت معاونت‌های غذا و دارو است.
تصمیم به واگذاری توزیع متادون به داروخانه‌های منتخب، یک دوگانگی میان شفافیت و افزایش دسترسی ایجاد کرده است. از یک سو، سازمان غذا و دارو تلاش می‌کند با نظارت دقیق و شفاف‌سازی فرایند توزیع، مشکلات فعلی را حل کند. از سوی دیگر، کارشناسان نگران پیامدهای اجتماعی و بهداشتی این تصمیم هستند و معتقدند چنین تغییری ممکن است به گسترش سوءمصرف دارو و افزایش اعتیاد در جامعه منجر شود.
تا زمان تصمیم نهایی در روند مدیریتی جدید ، این چالش همچنان باید در مرکز توجه نظام سلامت و جامعه قرار بگیرد.