«قانون هدفمندی در بند الف ماده یک دولت را مکلف کرده است که تا پایان برنامه پنجم توسعه، فرآورده‌های نفتی را به قیمت روی کشتی که در خلیج فارس است، قیمت‌گذاری کند.» این را محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی سه‌شنبه مجلس و در جریان بررسی بندی از لایحه بودجه ۱۴۰۴ در خصوص منابع حاصل از فروش نفت گفت.
قالیباف: مجلس به تعیین قیمت بنزین ورود نمی‌کند
وی ادامه داد: «در حال حاضر از برنامه ششم توسعه هم گذشتیم؛ اما این اتفاق نیفتاده است، ولی اختیار تعیین قیمت بنزین هنوز در دست دولت است و مجلس همان موقع اختیار این موضوع را به دولت داده است.»
رئیس مجلس تأکید کرد: «اگر دولت همان موقع قیمت بنزین را به شکل گفته شده تعیین می‌کرد، امسال به این مشکلات گرفتار نبودیم. پس اجازه بدهید دولت کار خودش را انجام بدهد و ما دخالتی در این زمینه نداشته باشیم. الان نیز بحث تهاتر مطرح است که حتما با تهاتر مخالفیم.»
متأسفانه طی سال‌های گذشته همان‌طور که رئیس مجلس هم به آن اشاره کرده، دولت‌ها برای بحث بنزین براساس آنچه در برنامه آمده بود عمل نکردند و همین موضوع هم موجب شده تا امروز بحث افزایش قیمت بنزین به یک چالش اساسی برای مردم و کشور تبدیل شود. بااین‌حال با توجه به عملکرد نامناسب دولت ها در بحث عمل به برنامه‌‌های توسعه کشور، در برنامه هفتم توسعه برنامه جدیدی برای بنزین در نظر گرفته شد که در آن اختیاراتی به دولت داده شده است. محسن زنگنه، سخنگوی کمیسیون تلفیق لایحه برنامه هفتم در این‌باره اعلام کرده بود: «به دولت این اجازه داده شد که یارانه حامل‌های سوخت را به شخص دهد؛ اما بلافاصله گفتیم که نباید نرخ این بنزین یارانه‌ای تغییر کند و قیمت را ۳۰۰۰ تومان و ۱۵۰۰ تومان قرار دادیم.» به گفته زنگنه به دولت اجازه داده شد تا تصمیم بگیرد که سهمیه به خودرو و یا به افراد اختصاص یابد و دوم هم این موضوع که میزان سهمیه ۶۰ لیتر، ۱۰۰ لیتر یا ۳۰ لیتر باشد هم جزو اختیارات دولت است؛ اما آن بنزینی که به‌عنوان یارانه‌ای به کارت ملی فرد یا برای خودرو واریز می‌شود، باید حفظ شود. وی ادامه داده بود: «حالا ممکن است شما بگویید که دولت در این پنج سال نمی‌تواند تغییر دهد؟ این برنامه پنج ساله است، دولت می‌تواند لایحه بیاورد هر کدام از این بندها را در طول این پنج سال تغییر دهد؛ اما تغییر آن سخت می‌شود. آن وقت دیگر رأی دو سوم مجلس را می‌خواهد و اگر بخواهید بندهای برنامه را تغییر دهید باید دو سوم باشد، پس اولین ویژگی ثبات اقتصادی است».
 
اظهارات بنزینی پزشکیان در گفت‌وگو با مردم
بااین‌حال علی‌رغم اینکه مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور پیش‌تر وعده داده بود قیمت بنزین افزایش نخواهد یافت، اکنون پس از گذشت ۱۰۰ روز از آغاز دوره ریاست‌جمهوری‌اش، اعلام کرده که کشور چاره‌ای جز گران کردن بنزین ندارد. او در گذشته بارها تأکید کرده بود که هیچ تصمیمی بدون رضایت مردم اتخاذ نخواهد شد. با توجه به این موضع‌گیری، افزایش قیمت بنزین بعید به نظر می‌رسید، چراکه جلب رضایت مردم برای چنین تغییری بسیار دشوار است. بااین‌حال، رئیس‌جمهور شب گذشته در پاسخ به پرسشی درباره احتمال گرانی بنزین، مشکلات ناشی از ناترازی‌های موجود را نه فقط در حوزه بنزین، بلکه در سایر بخش‌ها نیز مطرح کرد. بعد از این سخنان بسیاری معتقد بودند اظهارات پزشکیان زمینه‌ای برای گران شدن قیمت برق، گاز، گازوئیل و آب هم هست.
البته ناترازی منابع در کشور مسأله‌ای جدی و غیرقابل انکار است و شاید افزایش قیمت بنزین به‌ویژه بنزین سوپر که یارانه دولتی برای آن توجیهی ندارد، غیرمنطقی نیست اما آنچه توجه‌ها را به خود جلب کرده، تفاوت میان وعده‌ها و عملکرد دولت است. 
 
وعده دولتمردان برای گران نشدن بنزین
جدا از رئیس‌جمهور که پیش از این وعده عدم افزایش قیمت بنزین را داده بود، دیگر مسئولان دولت هم از ابتدا اعلام کردند که دولت قصد افزایش قیمت بنزین را ندارد. بااین‌حال اما بعد از مدت کوتاهی، سخنان مسئولان دولت به‌نوعی دوپهلو شد. به گونه‌ای که با صراحت از وعده‌های خود درباره عدم افزایش قیمت بنزین دفاع نمی‌کردند.
در همین راستا فاطمه مهاجرانی مدتی پیش در یک نشست خبری اظهار کرد: «مردم غافلگیر نخواهند شد و دولت بدون آمادگی مردم چنین کاری نخواهد کرد. فشار زیادی به دولت وارد می‌شود؛ اما دولت تلاش می‌کند تا کمترین فشار به مردم تحمیل شود.»
اظهارات مبهم سخنگوی دولت انتقاداتی را حتی از سوی رسانه‌ها و گروه‌های حامی دولت در پی داشت. در همین راستا روزنامه شرق نوشت: «تأکید بر «غافلگیرنشدن مردم» اشاره به تفاوت شیوه اجرایی دولت چهاردهم با اسلاف خود دارد. دولت‌های گذشته افزایش قیمت بنزین را به‌ صورت ناگهانی انجام می‌دادند، ولی دولت حاضر اگر ناگزیر از افزایش قیمت بنزین شد، اول به مردم اطلاع خواهد داد.
به‌ راستی این تفاوت تا چه میزان اهمیت دارد؟ فرض کنیم مردم از یک ماه قبل خبردار شوند که از روز اول فلان ماه قیمت بنزین فلان میزان افزایش خواهد یافت. آیا این اطلاع‌رسانی در اصل موضوع گرانی تفاوتی ایجاد می‌کند؟»
این روزنامه اصلاح‌طلب ادامه داد: سخنگو به «آمادگی مردم» اشاره دارد. احتمالا منظورش این است که باید مردم ابتدا آمادگی ذهنی پیدا کنند تا با شنیدن خبر گران‌شدن بنزین شوکه نشوند؛ والا آمادگی مردم برای گران‌شدن بنزین را نمی‌توان با آمادگی برای زلزله مقایسه کرد. مردم با خروج از ساختمان‌ها یا پناه‌گرفتن در نقاط مقاوم ساختمان تلاش می‌کنند از آسیب‌های احتمالی زلزله در امان بمانند؛ اما آیا می‌توان با چنین ترفندی از آسیب گرانی بنزین در امان ماند؟! به‌این‌ترتیب از عبارت «آمادگی مردم» باید چنین رمزگشایی کرد که دولت مردم را قانع می‌کند که چاره‌ای جز افزایش قیمت بنزین نیست و باید بی‌هیچ چون‌وچرایی این افزایش گریزناپذیر را تحمل کرده و با آن کنار بیایند.»
بااین‌حال شاید گفته‌ شود که مراد سخنگو از عبارت «آمادگی مردم» اطلاع‌رسانی و سپس جلب رضایت آنان است؛ یعنی دولت بعد از ارائه صادقانه اطلاعات از مردم نظرخواهی می‌کند و اگر مردم گزینه افزایش قیمت بنزین را انتخاب کردند، اقدام خواهد کرد. هرچند چنین برداشتی از جملات سخنگو قدری متوهمانه است؛ اما حتی اگر این برداشت درست هم باشد، باید پرسید دولت چگونه انتظار دارد در یک نظرخواهی آزاد اقشار کم‌درآمد جامعه با انتخاب گزینه افزایش قیمت بنزین تیشه بر کمر معیشت خانوارشان بزنند؟ به‌طوری‌که ملاحظه می‌شود، تا اینجای سخنان سخنگو نشانی از یک تدبیر گره‌گشا یافت نمی‌شود.
سخنگوی دولت البته در اظهارات خود از فشار به دولت و فشار به مردم سخن گفت. با قدری جست‌وجو مشابه آنچه را که در این حوزه گفته‌ است، در سخنان مسئولان دولت‌های قبل هم می‌توان‌ یافت. درواقع اکثر دولت‌ها در سطح جهان مدعی هستند که با تحمل فشارها تلاش می‌کنند فشار کمتری به شهروندان وارد بیاید! به بیان دقیق‌تر سخنگو حرف تازه‌ای نزده‌ است.
آنچه شهروندان در قدم اول انتظار دارند در چنین شرایطی دولتمردان بر زبان بیاورند، نه عبارات کلی، بلکه گزارشی درباره اجرای برنامه مدیریت بودجه و جلوگیری سرسختانه از هزینه‌های غیرضروری و پرداخت‌هایی است که جنبه رانت دارد. سخنگوی دولت اذعان دارد که دولت از سر ناچاری بخشی از فشار را به مردم منتقل خواهد کرد. در این زمینه دو سوال کلیدی مطرح می‌شود، اول اینکه دولت می‌تواند بخشی از فشار وارده به خودش را بر دوش مردم بیندازد و خود را برهاند؛ اما آیا مردم هم می‌توانند بخشی از فشار وارده را به دولت منتقل کنند تا کمرشان زیر بار دشواری‌های معیشتی که البته فقط نصیب بخشی از جامعه می‌شود و ربطی به نورچشمی‌ها ندارد، خرد نشود؟! آیا این انتقال فشار یک‌طرفه با معیارهای عدل علوی سازگاری دارد؟ سوال دوم هم اینکه دولت چه تدبیری اندیشیده که سهم مردم از این «فشار کسری بودجه» به اقشار مرفه که توان تحمل فشار را دارند، منتقل شود و اقشار کم‌درآمد و متوسط را با بی‌رحمی تمام از هستی ساقط نکند؟ یا حداقل به طرزی عادلانه بین همه مردم اعم از فقیر و غنی تقسیم شود؟
شاید همین مسائل و انتقادات بود که باعث شد دولت به این نتیجه برسد که باید به صراحت بیشتری درباره افزایش بنزین سخن بگوید و برای همین هم شاید پزشکیان بحث افزایش قیمت بنزین را مطرح کرد که البته این سخنان پزشکیان هم انتقاداتی را در مجلس به همراه داشت.
 
 باید راهکاری برای جلوگیری از قاچاق بیندیشیم
مالک شریعتی در جلسه علنی سه‌شنبه (13 آذرماه) مجلس شورای اسلامی و در جریان بررسی یک بند از لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ درباره واردات فرآورده‌های نفتی گفت: «گران‌سازی و واردات راهکار رفع ناترازی بنزین و انرژی نیست.» وی تأکید کرد: «ما باید جلوی واردات بنزین را بگیریم و مجلس شورای اسلامی نباید اجازه دهد بنزین وارد شود.»
عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی توضیح داد: «اگر همین رویه را در زمینه واردات بنزین ادامه دهیم در چند سال آینده باید کل بودجه کشور را صرف کنیم تا بنزین و گاز وارد کنیم.»
شریعتی گفت: «در شرایطی که بنزین در کشور خودمان قاچاق می‌شود ما باید راهکاری برای جلوگیری از قاچاق بیندیشیم نه آنکه سراغ واردات برویم.»
 
 مجلس مخالف افزایش قیمت بنزین است
علی خزایی هم در جلسه مجلس گفت: «مجلس مخالف افزایش قیمت بنزین است؛ چراکه اگر بنزین گران شود ما شاهد تورم و گرانی افسارگسیخته‌ای در کشور خواهیم بود.»
وی بیان کرد: «با توجه به اینکه قاچاق بنزین در کشور انجام می‌شود از سران قوا می‌خواهم که راهکاری برای پیشگیری از قاچاق بنزین در نظر گیرند و در این زمینه اقدامات لازم انجام شود؛ چراکه گرانی بنزین راهکار رفع مشکلات این حوزه نیست و به تشدید تورم دامن می‌زند.»
 
در جلوگیری از قاچاق سوخت کوتاهی کردیم
سید مرتضی محمودی هم در جلسه مجلس گفت: «در شرایطی که برخی از افراد جامعه متمول و دارای چند خودرو هستند، ما نباید دغدغه واردات سوخت و بنزین داشته باشیم.» وی بیان کرد: «دهک‌های بالا که چندین خودرو دارند عملا حق افراد مستضعف و بی‌خودرو جامعه را در مصرف سوخت مورد استفاده قرار می‌دهند و دولت به جای آنکه عدالت را در جامعه پیاده کند، سراغ راه ساده یعنی واردات می‌خواهد برود.»
نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: «دولت مدام می‌گوید که ما ارز به اندازه کافی نداریم و در این شرایط سوال ما آن است که به چه علت و با وجود کمبود ارز، دولت به دنبال واردات بنزین است؟»
وی تأکید کرد: «متأسفانه ما در بهینه‌سازی مصرف سوخت و جلوگیری از قاچاق کوتاهی کردیم و به جای آنکه مدیریت خود را در این زمینه تقویت کنیم، می‌خواهیم سراغ واردات برویم که این کار درست نیست.»
 
مجوز مجلس به دولت برای واردات بنزین
نمایندگان مجلس در جلسه علنی نوبت دوم سه‌شنبه و در ادامه بررسی جزئیات لایحه بودجه ۱۴۰۴، جز ۱ بند (ت) تبصره ۳ این لایحه را تصویب کردند.
بر این اساس، به منظور تأمین فرآورده‌های نفتی مورد نیاز کشور، به شرکت‌های دولتی تابعه ذی‌ربط ‏وزارت نفت اجازه داده می‌شود با رعایت اصل پنجاه و سوم (۵۳) قانون اساسی ‏جمهوری اسلامی ایران ضمن به‌کارگیری راهکارهای بهینه‌سازی و کاهش مصرف نسبت به واردات، خرید و تهاتر فرآورده‌های نفتی تا سقف ردیف‌های در نظر گرفته شده اقدام کنند.
 
بنزین سال آینده گران نخواهد شد
رحیم زارع، سخنگوی کمیسیون تلفیق بودجه ۱۴۰۴ درباره مصوبات مجلس در بحث سوخت گفت: «دولت در بحث مجوز فرآورده‌های نفتی مثل بنزین برای خودش سقف مشخص کرده بود، یعنی یک ۶۵ هزار میلیارد تومان از تهاتر خارجی و یک ۶۵ هزار میلیارد تومان از تهاتر داخلی و ما دیدیم اصلا نظارتی روی این تهاتر نیست و سال به سال هم دارد گسترش پیدا می‌کند، برای همین ما سقف ۱۳۰ هزار میلیارد تومانی که دولت برای خودش آورده بود را برداشتیم.»
وی گفت: «با مصوبه مجلس الان دولت می‌تواند تا ۲۰۰ هزار میلیارد تومان بنزین وارد کند و حتی سه برابر از آن با توجه به قانون هدفمندی یارانه و هیچ ارزی از واردات بنزین را ما کاهش ندادیم و هیچ افزایش قیمتی را مصوب نکردیم، پس مردم نگرانی نداشته باشند.»
زارع تأکید کرد: «دولت خودش، خودش را محدود کرده بود و ما آن محدودیتی که در لایحه بودجه آورده بود را برداشتیم و در اختیار دولت گذاشتیم که هر میزان ارز برای بنزین نیاز دارد را خودش مشخص و تهیه کند.»
وی تأکید کرد: «ما در لایحه‌ای که دولت داده و ان‌شاءالله تبدیل به قانون می‌شود، هیچ افزایش قیمت حامل‌های انرژی را مصوب نکردیم.»
 
دو گام دولت در آزادسازی قیمت بنزین
دولت تاکنون دو گام برای آزادسازی قیمت بنزین برداشته است. دولت در اولین گام اصلاح یارانه انرژی ثروتمندان تصمیم گرفت قیمت بنزین هواپیما را به جای 600 تومان فعلی به لیتری 6600 تومان افزایش دهد.
پیش از این در نیمه آبان سال جاری حمید پورمحمدی اعلام کرده بود، ابزار قیمت یکی از ابزار‌های مهم و کارآمدی است که برای ایجاد تعادل در میزان عرضه و تقاضای انرژی (اعم از برق و آب ) و حل مشکل ناترازی باید از آن استفاده کرد. بنابراین با توجه به اظهارات رئیس سازمان برنامه از راهکارهای قیمتی در حوزه ناترازی انرژی، حذف یارانه سوخت هواپیما و همچنین حذف یارانه بنزین سوپر، تحلیل کارشناسان از این مصوبه دولت مبنی بر گام دوم آزادسازی قیمت بنزین یا اعلام نرخ سوم چندان دور از ذهن نیست، هر چند مسئولان دولت تاکنون نظری درباره این تحلیل نداشته‌اند.
البته برخی کارشناسان این اقدام دولت را چنانچه ناظر به حذف یارانه انرژی ثروتمندان باشد، مثبت ارزیابی می‌کنند و خبرهایی هم شنیده می‌شود مبنی بر اینکه دولت در حوزه انرژی اقداماتی را در این راستا در دستور کار خود دارد.
در گام دوم هیأت دولت واردات و توزیع بنزین سوپر توسط اشخاص حقوقی با قیمت غیریارانه‌ای را مصوب کرد که این مصوبه به معنی حذف بنزین سوپر 3500 تومانی و عرضه آن به قیمت به مراتب بالاتر بود.
در این مصوبه تأکید شده بود که بخش خصوصی حقوقی با مجوز دولت امکان واردات بنزین سوپر و توزیع آن به قیمت غیر یارانه‌ای را در جایگاه‌های عرضه بنزین دارد.
هر چند در حال حاضر کلا 5 درصد بنزین کشور به صورت بنزین سوپر با نرخ 3500 تومان توزیع می‌شود و در مجموع دولت سالانه 2 میلیارد لیتر بنزین سوپر عرضه می‌کند، ولی طبق برآوردها با آزادسازی واردات بنزین سوپر، مقدار مصرف آن با افزایش عرضه، رشد خواهد کرد.
از طرفی دولت حدود 20 همت یارانه برای بنزین سوپر پرداخت می‌کند که با این آزادسازی، احتمالا این 20 همت مصارف از بودجه حذف خواهد شد.
برخی کارشناسان مصوبه دولت درباره آزادسازی واردات و توزیع بنزین سوپر با قیمت غیریارانه‌ای را پس از حذف سوخت یارانه‌ای هواپیما در بودجه 1404، گام دوم دولت در راستای آزادسازی قیمت یا اعلام نرخ سوم تحلیل می‌کنند، هر چند مسئولان رسما نظری درباره این تحلیل ندارند.
در حال حاضر قیمت هر لیتر سوخت هواپیما معادل 30 هزار تومان است؛ اما با یارانه‌ای که دولت اختصاص می‌دهد، شرکت‌های هواپیمایی تنها لیتری 600 تومان بابت هر لیتر بنزین می‌پردازند. به‌طور متوسط روزانه حدود 4 تا 4.5 میلیون لیتر سوخت جت در هواپیماهای مسافربری مصرف می‌شود که سالانه معادل 1.65 میلیارد لیتر است. این به معنای یارانه قابل‌توجه یک میلیارد دلاری است که این یارانه انرژی به ثروتمندان پرداخت می‌شود که بار قابل‌توجهی بر دوش مالی دولت است.
با توجه به مصوبه دولت، این برای اولین‌بار است که در ایران امکان فروش بنزین به قیمت آزاد و بدون یارانه فراهم می‌شود. در سایر کشورهای جهان به استثنای معدود کشورهای نفت‌خیز، بنزین و سایر سوخت‌های مایع به صورت آزاد و با قیمت لحظه‌ای (مثل قیمت دلار) فروخته می‌شود. به همین دلیل در کنار پمپ بنزین‌ها تابلوهای بزرگ قیمت اکنون بنزین و … اعلام می‌شود. تصویری که احتمالا به زودی در ایران هم خواهیم دید. بااین‌حال به نظر می‌رسد دولت بهتر است برای حل مشکل فروش آزاد بنزین سوپر را پیگیری کند و در گام دوم هم تدبیری برای جلوگیری از قاچاق سوخت اندیشیده شود.