قانونگذار برای کسانی که در مشاغل سخت و زیان آور مشغول کارند، مزایایی درنظر گرفته است به نحوی که می توانند بدون شرط سنی و با داشتن ۲۰ سال سابقه مستمر بازنشسته شوند.همچنین باید روزی ۶ ساعت و هفته ای ۳۶ ساعت کار کنند و اضافه کاری درباره مشاغل سخت و زیان آور ممنوع است.
تردیدی نیست که شغل‌ها در کیفیت زندگی افراد تاثیر می‌گذارند، از این رو مشاغلی که سلامت جسم و روان انسان را به مخاطره بیاندازد، جزو مشاغل سخت و زیان آور تلقی می‌شود.
به موجب تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون بیمه تامین اجتماعی، کارهای سخت و زیان‌آور به شغل‌هایی گفته می‌شود که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی محیط کار غیر استاندارد بوده و فرد با انجام آن کار، فشار جسمی و روانی بیش از ظرفیت طبیعی را متحمل و در اثر آن به بیماری و عوارض آن مبتلا شود.
ماده یک آیین‌نامه مشاغل سخت و زیان‌آور این مشاغل را که به آنها سختی کار تعلق گرفته به دو دسته تقسیم کرده است:
الف ـ مشاغلی که صفت سخت و زیان آور با ماهیت شغلی وابستگی دارد اما می‌توان با به کارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی مناسب توسط کارفرما سختی و زیان آوری آنها را حذف کرد.
ب ـ مشاغلی که ماهیتاً سخت و زیان آور بوده و با به کارگیر تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی کارفرما، صفت سخت و زیان آوری کاهش یافته اما کماکان سخت و زیان آوری آنها حفظ می شود.در واقع برخلاف مشاغل گروه "الف" که با بکارگیری تمهیدات ایمنی و تلاش کارفرمایان سختی کار کاهش می‌یابد، مشاغل گروه "ب" ماهیتا سخت و زیان آور هستند و صفت سخت و زیان آوری در ذات آنها وجود دارد.
طبق قانون افرادی که در یک شغل سخت و زیان آور مشغول به کار هستند، باید روزی ۶ ساعت و هفته ای ۳۶ ساعت کار کنند و اضافه کاری در خصوص مشاغل سخت و زیان آور ممنوع است.
علی صادقی‌زاده - کارشناس حقوقی در یک برنامه تلویزیونی به تشریح شرایط بهره مندی از مزایای قانون مشاغل سخت و زیان آور پرداخت و گفت: کسی که ۲۰ سال در یک شغل سخت و زیان آور کار می کند،کارفرما موظف است روند سلامتی این کارگر را سالی یک بار چک کند و ببیند از نظر پزشکی چه خطراتی ممکن است این کارگر را تهدید کند.
وی افزود: کسی که در یک شغل سخت و زیان آور مشغول کار است می‌تواند با ۲۰ سال سابقه بدون شرط سنی بازنشسته شود، مهم تر اینکه کسی که در یک شغل سخت و زیان آور کار می‌کند باید روزی ۶ ساعت و هفته ای ۳۶ ساعت کار کند و اضافه کاری در خصوص مشاغل سخت و زیان آور ممنوع است.
این کارشناس حقوقی ادامه داد: در بسیاری از مواقع کارگر قبل از اینکه به ۲۰ سال یا ۲۵ سال برسد، مشکل جسمی یا روحی پیدا می کند و ما وی را به کمیسیون ماده ۹۱ قانون تامین اجتماعی هدایت می کنیم که قانون پیش بینی کرده است. پس از انجام معاینات پزشکی اگر دیدند که کارگر توان ادامه کار را ندارد حتی قبل از ۲۰ و ۲۵ سال می تواند بازنشسته شود و از مستمری استفاده و آن را به طور کامل دریافت کند و اینها همه از مزایای مشاغل سخت و زیان آور است که در قانون پیش‌بینی شده است.
صادقی زاده با اشاره به برخی کارشکنی ها در عدم اعلام عنوان دقیق شغل نیروی کار به تامین اجتماعی گفت: در برخی مواقع کارفرما برای آنکه ۴ درصد اضافه حق بیمه کارگر را پرداخت نکند علیرغم آنکه کارگر او در شغل سخت و زیان آور مشغول کار است و چه بسا کار کردن در آن شغل مخاطراتی هم داشته باشد اما شغل غیر سخت و زیان آور را به اداره بیمه اعلام می کند و عنوان شغلی او را رد نمی کند تنها برای آنکه چهار درصد اضافه را ندهد و اینجا مشکلاتی برای آن کارگر ایجاد می‌شود.
کارگر برای اصلاح عنوان شغلی خود می تواند به هیات تشخیص حل اختلاف اداره کار مراجعه کند و پس از اصلاح عنوان شغلی، به کمیته بدوی و تجدیدنظر مشاغل سخت و زیان آور مراجعه و درخواست بازنشستگی کند.
وی تصریح کرد: این کارگر اگر بخواهد اقدامی انجام دهد باید به هیات تشخیص حل اختلاف اداره کار مراجعه و از اداره کار بخواهد که عنوان شغلی او را اصلاح کند و بعد از اصلاح می تواند به کمیته بدوی و تجدیدنظر مشاغل سخت و زیان آور مراجعه و درخواست بازنشستگی کند و در آنجا چنانچه شغل او را سخت و زیان آور تشخیص دادند از مزایای بازنشستگی بهره مند شود.
در حال حاضر کار در معدن، حفر قنات و چاه، کارهای مرتبط با کوره‌های مذاب، عملیات مربوط به جمع‌آوری و دفن زباله‌ها، کار در فضاهایی که ارتعاشات صوتی حاکم بر محیط بر سیستم شنوایی آسیب‌رسان است، کارهای مرتبط با سمپاشی و ضدعفونی کردن، کار آتش نشانی، کار غواصی که تحت فشار غیرطبیعی محیط باشد و کارهایی که در معرض تشعشات رادیواکتیو هستند از جمله مشاغل سخت و زیان آور به شمار می‌روند.
علاوه بر کارهای سخت و زیان‌آور مشخص شده طبق مصوبات شورای‌عالی حفاظت فنی و موارد تأیید شده توسط کمیته‌های استانی، موارد زیر نیز سخت و زیان‌آور شناخته می‌شوند.
۱ـ مشاغلی که در ندامتگاه‌ها و زندان‌ها مستقیماً با زندانی ارتباط دارند.
۲ـ مشاغلی که مستقیماً در مراکز روان درمانی با بیماران روانی مرتبط هستند.
۳ـ خبرنگاری
تبصره ـ مصادیق خبرنگاری با تأیید کمیته بدوی موضوع ماده (۸) تعیین می‌شود.
در صورتی که آلاینده‌های محیطی بیش از حد مجاز محل کار متقاضی را تحت تاثیر قرار دهند این شغل‌ها می‌تواند جزو مشاغل سخت و زیان آور محسوب شوند.
کارفرمایان مکلفند پس از احراز شرایط بازنشستگی بیمه شده شاغل در کارگاه، معادل ۴ درصد میزان مستمری برقراری بیمه شده نسبت به سنوات اشتغال او در مشاغل سخت و زیان‌آور را که توسط سازمان تأمین اجتماعی محاسبه و مطالبه می‌شود را به سازمان پرداخت کند.
کارفرمایان کارگاه‌های مشمول قانون تامین اجتماعی نیز مکلفند قبل از آن که کارهای سخت و زیان آور را به کارگران خود محول کنند، معاینات پزشکی لازم را انجام داده و کارگران را به لحاظ قابلیت و استعداد جسمانی متناسب برای نوع کار بسنجند و به صورت دوره‌ای معاینات پزشکی را تکرار کنند.
کارفرما همچنین مکلف است پس از احراز شرایط بازنشستگی بیمه شده شاغل در کارگاه وی، طبق این آیین‌نامه معادل ۴ درصد میزان مستمری برقراری بیمه شده نسبت به سنوات اشتغال او در مشاغل سخت و زیان‌آور را که توسط سازمان تأمین اجتماعی محاسبه و مطالبه می‌شود را به سازمان پرداخت کند. چنانچه بیمه شده شرایط استفاده از بازنشستگی پیش از موعد در کارهای سخت و زیان‌آور را طبق این آیین‌نامه احراز کند، سازمان تأمین اجتماعی مکلف است نسبت به برقراری مستمری وی از تاریخ ترک کار اقدام کند.
سوابق کار در مشاغل سخت و زیان آور یک و نیم برابر محاسبه می‌شود و افرادی که در مشاغل سخت و زیان آور و طاقت فرسا ۲۰ سال سابقه کار متوالی یا ۲۵ سال سابقه کار متناوب را داشته و حق بیمه این ایام را به سازمان تامین اجتماعی واریز کرده باشند، می‌توانند تقاضای بازنشستگی خود را ارائه کنند.