گیاه گزنه که با نام علمی اورتیکا دیوئیکا (Urtica dioica) شناخته می‌شود، یکی از ۶ زیرگونه‌ی خانواده‌ی اورتیکا (Urtica) است. پراکندگی گزنه در بعضی مناطق مثل آفریقا، اروپا، آسیا و شمال آمریکا بسیار زیاد است. برگ‌ها و ریشه‌ی گیاه گزنه خواص دارویی متفاوتی دارند. ریشه‌ی گزنه را می‌توان به‌صورت قرص، چای، شربت، عصاره و کپسول استفاده کرد.
در بعضی فرهنگ‌ها، از گزنه در پخت سوپ یا تهیه‌ی پنیر استفاده می‌کنند تا وعده‌های غذایی سالم‌تری داشته باشند. برگ گزنه معمولا به‌عنوان چای دم می‌شود که بسیاری از مواد مفید ضروری را در خود جای داده است. از عصاره‌ی روغن این گیاه می‌توان برای درمان‌های موضعی استفاده کرد. اما از آنجا که روغن گزنه بسیار قوی است، آن را با روغن‌های حاملی (carrier oils) مانند روغن بادام شیرین، روغن زیتون و امثال آن ترکیب کنید تا رقیق شود.
طول این گیاه نسبتا کوتاه است و ارتفاع آن به‌ندرت از ۱ متر و ۵۰ سانتی‌متر بیشتر می‌شود. برگ و ساقه‌ی گزنه در بعضی از زیرگونه‌ها کرک‌های بلندی دارند که درصورتی که آن را لمس کنید مجموعه‌ای از مواد شیمیایی شامل هیستامین، فورمیک‌اسید، سروتونین و استیل‌کولین را به بدن‌تان منتقل می‌کنند. این مواد موجب تحریک و ایجاد حس ناراحتی در پوست می‌شوند، به همین دلیل این گونه به‌عنوان علف سوزش‌آور یا گزنه‌ی سوزش‌آور هم معروف است.
بااین‌حال اگر ساقه یا برگ‌های این گیاه را بجوشانید یا عصاره‌ی آن را استخراج کنید، مواد گزنده‌ی آن از بین می‌روند و می‌توانید از مزایای واقعی آن بهره‌مند شوید.
شاید افرادی که برگ‌های تند و گزنده‌ی این گیاه گلدار علفی را برداشت می‌کنند اذیت شوند، اما برای هزاران نفری که در سراسر دنیا از گزنه برای درمان انواع بیماری‌ها استفاده می‌کنند، بسیار پُرفایده است.
حتی شما می‌توانید از برگ گیاه گزنه در انواع دستورهای آشپزی استفاده کنید یا برگ‌های آن را مانند اسفناج و جعفری بجوشانید و مصرف کنید.
گیاه گزنه به طور خلاصه دارای خواص درمانی زیر است:
– خواص ضدالتهابی و تسکین درد
– تقویت سیستم ایمنی
– بهبود سلامت پوست و مو
– کمک به درمان آلرژی‌ها
– تنظیم قند خون
– بهبود عملکرد دستگاه گوارش
– درمان برخی بیماری‌های پوستی
– خواص ضد باکتریایی و ضد قارچی
در ادامه این متن به بررسی کامل تر و دقیق تر این گیاه خواهیم پرداخت.
خواص گیاه گزنه و چای گزنه
۱. سم‌زدایی از بدن
وجود انواع مواد مغذی مفید در گیاه گزنه سبب می‌شود تا این گیاه به یک سم‌زدای ایده‌آل برای بدن تبدیل شود و آن را به‌عنوان گیاهی بشناسند که به‌طور کامل بدن را از مواد سمی پاکسازی می‌کند. به گفته‌ی مجله‌ی اتنوفارماکولوژی (Ethnopharmacology)، گیاه گزنه به‌دلیل خاصیت ادرارآوری (مُدِر بودن) سبب می‌شود تا مواد سمی خنثی‌شده در بدن به‌سرعت دفع شوند.
این گیاه کمک می‌کند تا مواد مغذی به‌خوبی در روده جذب شوند و روند هضم به‌آرامی انجام شود، بنابراین از انباشت مواد سمی خطرناک جلوگیری می‌کند. همچنین با تحریک دستگاه لنفاوی در بدن کمک می‌کند تا بدن از شر مواد سمی موجود در کلیه خلاص شود.
۲. کمک به بارداری
اغلب به خانم‌هایی که زایمان دردناکی دارند چای گزنه پیشنهاد می‌شود. از آنجا که گزنه در انعقاد خون نقش دارد، از خونریزی زیاد در این افراد جلوگیری می‌کند. علاوه‌بر این در تحریک تولید شیر و شیردهی راحت‌تر مؤثر است. در یکی از مطالعات، از گیاه گزنه به‌عنوان گیاهی دارویی برای بارداری و زایمان نام برده شده است.
۳. افزایش سلامت زنان
یکی از مهمترین خواص گزنه کمک به سلامت زنان است. این گیاه می‌تواند علائم پیش از قاعدگیِ دردناکی مانند گرفتگی و نفخ شکم را کاهش دهد. همچنین به‌دلیل ایجاد انقباض در عروق می‌تواند خونریزی دوران قاعدگی را کم کند. این گیاه حالت‌های گذار را برای خانم‌هایی که در معرض یائسگی هستند راحت‌تر می‌کند و به‌عنوان ماده‌ای نیروبخش عمل می‌نماید، بنابراین تغییرات هورمونی در این دوره ناراحت‌کننده نخواهد بود
۴. بهبود سیستم گردش خون
ترکیب ویتامین C و آهن موجود در گزنه آن را به یک محرک مناسب برای تولید سلول‌های قرمز تبدیل کرده است. ویتامین C جذب آهن در روده را افزایش می‌دهد و آهن یکی از ترکیبات مهم هموگلوبین است. با افزایش تعداد گلبول قرمز (RBC) و افزایش گردش خون، زخم‌ها سریع‌تر بهبود می‌یابند و اندام‌های بدن اکسیژن ضروری برای تقویت سطح انرژی را راحت‌تر دریافت می‌کنند. به همین دلیل گزنه اغلب برای رفع خستگی یا نوعی کم خونی که با ضعف عمومی عضلات، خستگی، مشکلات شناختی و سردرد تشخیص داده می‌شود، توصیه می‌شود.
۵. تقویت سلامت کلیه و مجاری ادراری
گزنه به‌عنوان دارویی طبیعی برای درمان عفونت ادراری و جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه استفاده می‌شود. همچنین گیاه گزنه ماهیت کلیوی دارد، به این معنی که به شکستن سنگ کلیه و سنگ کیسه صفرا کمک می‌کند. براساس تحقیقی که در سال ۲۰۱۴ انجام شد، گیاه گزنه ساخت بلور‌های اگزالات کلسیم در کلیه‌ها را کاهش می‌دهد. این بلور‌ها در تشکیل انواع سنگ‌های کلیه نقش دارند.
این ویژگی گزنه از بدتر شدن شرایط دردناک جلوگیری می‌کند یا نیاز به دفع سنگ یا برداشتن سنگ با جراحی را از بین می‌برد. همچنین گزنه به‌عنوان ماده‌ای مُدِر به دفع سریع مواد سمی از بدن کمک می‌کند. بنابراین از عفونت مثانه و احتباس مایع اضافی (اِدِم) جلوگیری می‌کند. علاوه‌بر این، مطالعات نشان داده‌اند که گزنه مانع از التهاب مجاری ادراری می‌شود.
۶. ویژگی ضدالتهابی
ویژگی محرک گزنه سبب می‌شود که برای درمان انواع التهابات مؤثر باشد. یکی از مطالعاتی که در آلمان انجام شد، نشان داد که گیاه گزنه می‌تواند آرتریت روماتوئید و درد مزمن عضلانی را درمان کند. علاوه‌بر این چای گزنه یا مکمل گیاهی آن می‌توانند سبب درمان نقرس شوند.
۷. تقویت استخوان
چای گزنه مقدار زیادی از کلسیم، منیزیم و آهن موردنیاز استخوان را تأمین می‌کند. همچنین دارای مقدار زیادی ویتامین D و ویتامین K است که به جذب کلسیم کمک می‌کنند. همان‌طور که می‌دانید کلسیم برای حفظ تراکم و تقویت استخوان لازم است. از طرفی منیزیمی که در استخوان ذخیره شده است، از استخوان دربرابر کشش حمایت می‌کند و سبب جذب کلسیم می‌شود. کاهش منیزیم با پوکی استخوان در ارتباط است. پوکی استخوان نوعی بیماری مزمن است که سبب ضعف و شکنندگی استخوان می‌شود. همچنین کمبود آهن سبب از دست رفتن استخوان می‌شود.
شاید نام عنصر بور (boron) به گوش‌تان نخورده باشد، اما باید بدانید که یکی از مواد مهم موجود در گزنه بور است. بور سبب حفظ محتوای کلسیم موجود در استخوان می‌شود. بنابراین مصرف گزنه می‌تواند به آهسته شدن شروع پوکی استخوان (استئوپورز) کمک کند.
زمانی که این ویژگی را با ویژگی تنظیم هورمون درکنار هم قرار دهید، متوجه می‌شوید که گزنه به تنظیم سلامت استخوان و بررسی وضعیت آن کمک می‌کند. این گیاه جادویی واقعا همه‌ی این کارها را انجام می‌دهد.
۸. درمان بیماری های تنفسی
گزنه می‌تواند به درمان انواع بیماری تنفسی همچون تب یونجه، آسم و انواع حساسیت‌های فصلی کمک کند. بنابراین ترکیبات خاص موجود در عصاره‌ی گزنه می‌توانند به‌طور مشخصی واکنش حساسیتی را کاهش دهند. بررسی‌ها نشان داده‌اند که مصرف منظم چای گزنه در استرالیا برای نسل‌های پیاپی با درمان آسم مرتبط بوده است.
۹. حفظ سلامت قلب
منطقی است که این گیاه دارویی بتواند تأثیر مثبتی بر سلامت قلب داشته باشد. گزنه دارای ویتامین‌ها و انواع مواد معدنی است که عملکرد قلب را تقویت می‌کنند. این گیاه منبعی غنی از ویتامین A و C، بتاکاروتن و سایر کارتنوئیدهاست. خواص گزنه به‌دلیل محتوای بالای ویتامین C و آهن که تولید سلول‌های قرمز خون را تقویت می‌کند، می‌تواند از کم‌خونی جلوگیری کند.
همچنین گزنه دارای فلاونوئیدِ کورستین (quercetin) و کامفرول (kaempferol) است که می‌تواند به کاهش فشار خون کمک کند و خطر بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش دهد. چایی که از این گیاه فوق‌العاده تهیه می‌شود، منبعی غنی از آهن و پتاسیم است که می‌تواند به آرامش عروق خونی کمک کند و در سلامت فرایند گردش خون نقش داشته باشد.
تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف منظم چای گزنه می‌تواند به کاهش فشار خون سیستولیک کمک کند و تنش و فشار وارد بر سیستم گردش قلبی عروقی را از بین ببرد.
۱۰. بهبود سلامت پروستات
بزرگ شدن پروستات و سرطان آن از جدی‌ترین عواملی هستند که با سن مردان در ارتباطند و ثابت شده است که مصرف گزنه با جلوگیری از بزرگ شدن پروستات، در درمان این مشکل مؤثر است. هرچند ریشه‌ی این گیاه می‌تواند مانع از بزرگ شدن پروستات شود اما نمی‌تواند آن را به حالت قبل برگرداند یا کوچک کند. ترکیب نخل با ریشه‌ی گزنه می‌تواند به کاهش تکرر ادرار کمک کند، اما به یاد داشته باشید که قبل از مصرف این گیاه حتما با پزشک خود مشورت کنید.
۱۱. مراقبت از پوست و تسکین ناراحتی‌های پوستی
یکی از خواص گزنه کمک به مراقبت از پوست است. گزنه به‌دلیل خاصیت آنتی هیستامینی، ضدالتهابی، ضدمیکروبی و توانایی تسکین درد، تاریخچه‌ای موفق در درمان ناراحتی‌های پوستی مثل اگزما و جوش دارد. به نظر می‌رسد که گیاه گزنه قرمزی و تورم را کاهش می‌دهد، سبب تسکین خارش پوست، افزایش سرعت بهبودی و از بین بردن جای زخم می‌شود. برای استفاده از این خواص فوق‌العاده می‌توانید از چای گزنه استفاده کنید یا آن را دم کنید و پس از سرد شدن، مایع حاصل از آن را به‌طور مستقیم روی پوست خود بزنید.
استفاده از عصاره‌ی گزنه برای پوست می‌تواند انواع جوش‌های صورت را کاهش دهد و از عفونت باکتریایی جلوگیری کند. همچنین تظاهر زخم‌ها و لکه‌ها را کاهش دهد و با کاهش چین و چروک صورت و لکه‌های ناشی از سن، اثرات ضدپیری داشته باشد.
۱۲. تسکین حساسیت
درحالت طبیعی زمانی که پوست‌تان زواید گیاه گزنه را لمس کند، این گیاه سبب واکنش حساسیت پوستی خواهد شد. اما چای گزنه سبب تسکین حساسیت می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند که عصاره‌ی گیاه، واکنش‌هایی التهابی را که با علائم حساسیت فصلی مرتبط هستند مهار می‌کند. اغلب از گزنه به‌عنوان یک درمان طبیعی برای تب یونجه، استفاده می‌شود و افرادی که از عصاره‌ی گیاه استفاده کرده‌اند، می‌گویند که اثرات گیاه گزنه بیشتر از داروهای ضدحساسیتی بود و بیشتر علائم بیماری را کاهش داد.
۱۳ . درمان درد عضلاتی و مفاصل
گزنه به‌دلیل خاصیت ضدالتهابیِ طبیعی و ویژگی ضددردی، قرن‌هاست که برای درمان زخم‌ها و سفتی عضلات و مفاصل استفاده می‌شود. در یکی از مطالعات، برای درمان آرتریت، گزنه با داروی غیراستروئیدیِ ضدالتهابی (NSAID) ترکیب شد. این ترکیب اثرات داروی NSAID را برای از بین بردن درد آرتریت تقویت کرد. تحقیقات دیگر نشان می‌دهند که مکمل‌های حاوی گیاه گزنه، علائم آرتروز را از بین می‌برند و نیاز بیماران به داروهای NSAID را کاهش می‌دهند. رژیم غذایی ضدالتهابی می‌تواند درد را کاهش دهد و التهاب را کنترل کند.
۱۴. تقویت عملکرد ایمنی
گیاه گزنه دارای انواع ترکیبات تقویت‌کننده‌ی سیستم ایمنی مانند فلاونوئیدها، کارتنوئیدها، ویتامین A و C است. این آنتی اکسیدان ها از سلول‌های ایمنی دربرابر آسیب‌هایی که می‌توانند عملکرد سیستم ایمنی بدن را تضعیف کنند حفاظت می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهند که عصاره‌ی گیاه گزنه پاسخ ایمنی را تقویت می‌کند و فعالیت سلول‌های ایمنی را بیشتر می‌کند. همچنین گزنه سلول‌های تی (T-cells) سیستم ایمنی را تحریک می‌کند تا عفونت‌ها و سایر بیماری‌های پاتوژن را در بدن از بین ببرند.
۱۵. تقویت هاضمه
التهاب بیشازحد می‌تواند در سلامت گوارش اختلال ایجاد کند و سبب رشد باکتری‌های مضر در مجرای معده – روده شود. مصرف منظم چای گزنه که دارای ویژگی ضدالتهابی است به تنظیم هاضمه، درمان یبوست، درمان اسهال و مشکلات معده کمک می‌کند. زمانی که تعادل باکتری‌ها و سایر میکروب‌های درون روده که در مجموع به‌عنوان میکروبیوم (microbiome) شناخته می‌شوند، حفظ شود، دربرابر طیف وسیعی از بیماری‌ها همچون دیابت، سرطان و اوتیسم ایمن خواهید ماند.
۱۶. سایر خواص گزنه
مکمل عصاره‌ی گزنه برای کاهش تهوع و اسهال و همچنین اثرات قاعدگی و یائسگی توصیه می‌شود.
هشدار
بسیاری از این خواص معجزه‌آسا به نظر می‌رسند، اما به یاد داشته باشید که بعضی از این درمان‌ها می‌توانند مشکلاتی برای فشار خون بالا، قند خون بالا و قاعدگی ایجاد کنند. گیاه گزنه می‌تواند با داروهای زیادی مانند داروهای مدر، داروهای فشار خون، داروهای دیابت، رقیق‌کننده‌های خون و لیتیوم تداخل پیدا کند. قبل از شروع مصرف هر نوع مکمل یا درمان طبیعی و پیش از اینکه گیاه دارویی قدرتمندی با خواص زیاد را به رژیم غذایی خود اضافه کنید با پزشک مشورت کنید و مطمئن شوید که شرایط را بدتر نمی‌کنید.
دیگر چه افرادی در مصرف گیاه گزنه باید احتیاط کنند؟
– افرادی که به گزنه حساسیت دارند.
– زنان باردار و شیرده قبل از مصرف با پزشک مشورت کنند.
– افرادی که داروهای رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنند، باید با احتیاط از گزنه استفاده کنند و همچنین باید با پزشک خود مشورت نمایید تا با مشکلی مواجه نشوید.
روش‌های مختلف مصرف گزنه و فواید آن‌ها
گزنه، گیاهی پرخاصیت است که در طب سنتی از دیرباز برای درمان بسیاری از بیماری‌ها استفاده می‌شده است. این گیاه به روش‌های مختلفی قابل استفاده است که هر یک فواید خاص خود را دارند. در ادامه به بررسی روش‌های مختلف استفاده از گزنه و فواید هر یک می‌پردازیم:
۱. دمنوش گزنه
یکی از رایج‌ترین روش‌های استفاده از گزنه، تهیه دمنوش است. برای تهیه دمنوش گزنه، برگ‌های خشک شده این گیاه را در آب جوش ریخته و به مدت چند دقیقه دم می‌کنند. دمنوش گزنه به دلیل خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی خود، برای درمان بیماری‌هایی مانند آرتریت، رماتیسم و آلرژی مفید است. همچنین، دمنوش گزنه به بهبود هضم، کاهش قند خون و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند.
۲. عصاره گزنه
عصاره گزنه، حاوی غلظت بالایی از مواد مؤثره گیاه گزنه است. این عصاره به صورت مایع، کپسول یا قرص در دسترس است. عصاره گزنه به دلیل جذب سریع‌تر و اثرگذاری بیشتر نسبت به دمنوش، برای درمان برخی بیماری‌ها مانند مشکلات پروستات، ریزش مو و آلرژی‌ها مؤثرتر است.
۳. روغن گزنه
روغن گزنه از طریق فرآیند پرس سرد برگ‌های گزنه تهیه می‌شود. این روغن غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و اسیدهای چرب ضروری است. روغن گزنه برای تقویت مو، درمان شوره سر، کاهش ریزش مو و بهبود سلامت پوست سر بسیار مفید است. همچنین، این روغن برای تسکین دردهای مفصلی و عضلانی، درمان اگزما و پسوریازیس نیز کاربرد دارد.
۴. پودر گزنه
پودر گزنه از خشک کردن و آسیاب کردن برگ‌های گزنه تهیه می‌شود. این پودر را می‌توان به غذاها، اسموتی‌ها و سایر نوشیدنی‌ها اضافه کرد. پودر گزنه به دلیل دارا بودن فیبر بالا، برای بهبود هضم و کاهش وزن مفید است. همچنین، این پودر به عنوان مکمل غذایی برای تقویت سیستم ایمنی و تأمین مواد مغذی مورد نیاز بدن استفاده می‌شود.
مضرات گزنه برای دیابت و دیابتی‌ها چیست؟
هر چند گزنه گیاهی است که به‌طور گسترده برای کاهش قند خون در بیماران دیابتی استفاده می‌شود، اما مصرف آن بدون آگاهی و نظارت می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. در ادامه مضرات احتمالی گزنه برای افراد مبتلا به دیابت توضیح داده می‌شود:
۱. کاهش بیش از حد قند خون (هیپوگلیسمی)
یکی از اصلی‌ترین خطرات مصرف گزنه برای دیابتی‌ها، افت شدید قند خون است. گزنه با کاهش سطح گلوکز خون می‌تواند اثر داروهای کاهنده قند خون مانند انسولین یا متفورمین را تقویت کند. این موضوع ممکن است منجر به هیپوگلیسمی شود که می‌تواند علائمی مانند تعریق شدید، لرزش، گیجی، ضعف و حتی از دست دادن هوشیاری ایجاد کند. برای پیشگیری از این مشکل، بیماران دیابتی باید مصرف گزنه را با پزشک خود هماهنگ کنند.
۲. تداخل با داروهای دیابت
گزنه می‌تواند با داروهای مورد استفاده برای کنترل دیابت تداخل داشته باشد. این تداخل ممکن است اثر داروها را افزایش داده یا باعث شود که سطح قند خون به‌طور غیرمنتظره‌ای کاهش یابد. به همین دلیل، بیمارانی که از داروهای دیابت استفاده می‌کنند، باید در مصرف گزنه محتاط باشند و پیش از استفاده، با پزشک خود مشورت کنند.
۳. تأثیرات نامشخص بر افراد با شرایط خاص دیابت
گزنه ممکن است در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ یا دیابت پیشرفته، نتایج متفاوتی داشته باشد. به‌عنوان مثال، ممکن است در برخی بیماران به دلیل تغییر در عملکرد کلیه‌ها، مشکلاتی ایجاد کند. این موضوع به‌ویژه برای دیابتی‌هایی که دچار مشکلات کلیوی یا آسیب‌های کلیوی ناشی از دیابت هستند، مهم است، زیرا گزنه خاصیت ادرارآوری دارد و ممکن است فشار بیشتری به کلیه‌ها وارد کند.
۴. تأثیر بر فشار خون و مشکلات قلبی مرتبط با دیابت
افراد دیابتی اغلب با مشکلاتی مانند فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی نیز دست‌وپنجه نرم می‌کنند. گزنه به دلیل خاصیت کاهش فشار خون، ممکن است در افرادی که داروهای کاهنده فشار خون مصرف می‌کنند، باعث افت شدید فشار خون شود. این موضوع می‌تواند منجر به سرگیجه، ضعف یا حتی مشکلات جدی‌تر قلبی-عروقی شود.
۵. امکان واکنش‌های آلرژیک یا حساسیت
برخی افراد ممکن است به گزنه حساسیت داشته باشند. در بیماران دیابتی که سیستم ایمنی یا متابولیسم بدن آن‌ها ممکن است ضعیف‌تر باشد، احتمال بروز واکنش‌های آلرژیک بیشتر است. این واکنش‌ها می‌توانند شامل خارش، قرمزی پوست، یا حتی مشکلات گوارشی شوند که ممکن است وضعیت بیمار را پیچیده‌تر کند.
۶. مصرف بی‌رویه و تأثیرات منفی طولانی‌مدت
مصرف بیشازحد گزنه می‌تواند به مرور زمان باعث کاهش بیش از حد قند خون و مشکلات هورمونی شود. همچنین، مصرف بلندمدت و کنترل‌نشده گزنه ممکن است تعادل مواد معدنی بدن را مختل کند و مشکلاتی مانند کمبود پتاسیم یا سدیم ایجاد کند که برای دیابتی‌ها خطرناک است.
توصیه‌ها برای افراد دیابتی
مصرف با مشورت پزشک: اگر مبتلا به دیابت هستید و قصد دارید گزنه را برای کنترل قند خون استفاده کنید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید تا دوز مناسب و نحوه مصرف تعیین شود.
اندازه‌گیری منظم قند خون: در صورت مصرف گزنه، قند خون خود را به‌طور مرتب کنترل کنید تا از افت ناگهانی آن جلوگیری شود.
مصرف در حد اعتدال: از مصرف بیشازحد گزنه خودداری کنید، زیرا می‌تواند باعث بروز مشکلاتی مانند هیپوگلیسمی یا اختلالات الکترولیتی شود.
شناخت علائم هیپوگلیسمی: در صورتی که علائم افت قند خون مانند سرگیجه، تعریق یا ضعف را تجربه کردید، سریعاً قند خون خود را اندازه‌گیری کنید و اقدامات لازم را انجام دهید.
مضرات گزنه برای کلیه چیست؟
۱. خاصیت ادرارآوری
گزنه خاصیت ادرارآوری دارد که می‌تواند باعث افزایش فعالیت کلیه‌ها و فشار بیشتر بر آن‌ها شود. این موضوع ممکن است برای افرادی که دچار مشکلات کلیوی هستند، خطرناک باشد و به آسیب بیشتر کلیه‌ها منجر شود.
۲. افزایش بار دفع سموم
مصرف زیاد گزنه ممکن است بار دفع سموم و مواد اضافی را بر کلیه‌ها افزایش دهد، به‌ویژه در افرادی که کلیه‌های ضعیفی دارند. این امر می‌تواند به مشکلاتی مانند احتباس مایعات و فشار بیشتر بر کلیه‌ها منجر شود.
۳. اختلال در الکترولیت‌ها
مصرف گزنه در مقادیر زیاد ممکن است موجب اختلال در تعادل الکترولیت‌ها مانند پتاسیم و سدیم شود. این تغییرات می‌توانند عملکرد کلیه‌ها را مختل کرده و مشکلات جدی ایجاد کنند.
مضرات گزنه برای قلب
۱. کاهش فشار خون
گزنه خاصیت کاهنده فشار خون دارد و می‌تواند در افراد مبتلا به فشار خون پایین یا کسانی که داروهای ضد فشار خون مصرف می‌کنند، فشار خون را به‌طور بیش از حد کاهش دهد. این امر ممکن است منجر به سرگیجه، ضعف یا حتی مشکلات قلبی مانند تپش قلب شود.
۲. تداخل با داروهای قلبی
گزنه ممکن است با داروهای مصرفی برای درمان مشکلات قلبی تداخل داشته باشد. به‌ویژه داروهایی که برای کنترل فشار خون یا بیماری‌های عروقی استفاده می‌شوند، ممکن است اثرات گزنه را تشدید کنند و مشکلات بیشتری برای قلب ایجاد کنند.
۳. تأثیرات بر ضربان قلب
در برخی افراد، مصرف گزنه می‌تواند تأثیراتی بر ضربان قلب و ریتم آن بگذارد. این موضوع ممکن است برای افرادی که از داروهای مربوط به مشکلات ریتم قلب استفاده می‌کنند، خطرناک باشد.
هشدار
افرادی که مشکلات کلیوی یا قلبی دارند یا داروهای مرتبط با کلیه و قلب مصرف می‌کنند، باید قبل از استفاده از گزنه با پزشک مشورت کنند تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری شود.
سوال‌های متداول درباره خواص گزنه
۱. گزنه چیست و چه گیاهی است؟
گزنه گیاهی است از خانواده Urticaceae که به دلیل خواص دارویی‌اش از زمان‌های قدیم مورد استفاده بوده است. این گیاه دارای برگ‌ها و ساقه‌های پوشیده از کرک‌های ریز است که هنگام لمس پوست، باعث ایجاد تحریک خفیف می‌شوند. گزنه به دلیل مواد مغذی فراوان مانند ویتامین‌های A، C و K، آهن، کلسیم و منیزیم، در درمان بسیاری از مشکلات جسمی و تقویت سیستم ایمنی استفاده می‌شود. در طب سنتی ایران و بسیاری از کشورها، از برگ‌ها، دانه‌ها و ریشه آن در تهیه دمنوش، عصاره و داروهای گیاهی استفاده می‌کنند.
۲. خواص دارویی گزنه چیست؟
گزنه به عنوان یک گیاه دارویی، دارای طیف گسترده‌ای از خواص درمانی است. این گیاه به کاهش التهابات بدن کمک می‌کند و برای درمان بیماری‌های مرتبط با مفاصل مانند آرتروز و رماتیسم مؤثر است. همچنین با تنظیم قند خون، از نوسانات شدید گلوکز جلوگیری می‌کند. بهبود عملکرد کلیه‌ها و افزایش جریان ادرار، خاصیت سم‌زدایی گزنه را برجسته می‌کند. علاوه بر این، گزنه تقویت‌کننده طبیعی موهاست و می‌تواند در درمان ریزش مو و شوره مؤثر باشد. خواص ضدباکتری و ضدقارچی آن نیز برای درمان مشکلات پوستی بسیار کاربرد دارد.
۳. آیا گزنه به کاهش ریزش مو کمک می‌کند؟
بله، یکی از خواص برجسته گزنه، کمک به کاهش ریزش مو و تقویت رشد موهاست. برگ‌های گزنه سرشار از مواد معدنی نظیر آهن، سیلیس، منیزیم و پتاسیم هستند که به تغذیه فولیکول‌های مو کمک می‌کنند. همچنین، گزنه با بهبود جریان خون در پوست سر، فولیکول‌ها را تحریک می‌کند و باعث رشد بهتر موها می‌شود. از طرف دیگر، خاصیت ضدالتهابی و ضدعفونی گزنه می‌تواند به کاهش شوره سر و جلوگیری از عفونت‌های پوست سر کمک کند. برای بهره‌مندی از این خواص، می‌توانید دمنوش گزنه بنوشید یا از عصاره آن به‌صورت موضعی روی پوست سر استفاده کنید.
۴. آیا مصرف گزنه به درمان کم‌خونی کمک می‌کند؟
گزنه یکی از منابع طبیعی غنی از آهن است که می‌تواند برای افرادی که دچار کم‌خونی هستند، مفید باشد. آهن موجود در گزنه همراه با ویتامین C، که جذب آهن را بهبود می‌بخشد، به افزایش سطح هموگلوبین خون کمک می‌کند. کم‌خونی که ناشی از فقر آهن باشد، می‌تواند با مصرف دمنوش گزنه بهبود یابد. همچنین، گزنه به دلیل دارا بودن اسیدفولیک، در تولید سلول‌های قرمز خون نیز نقش مؤثری دارد. برای بهترین نتیجه، توصیه می‌شود دمنوش گزنه را روزانه به همراه وعده‌های غذایی مصرف کنید.
۵. چگونه از گزنه برای درمان التهاب مفاصل استفاده کنیم؟
گزنه به عنوان یک گیاه ضدالتهاب شناخته می‌شود و می‌تواند به کاهش درد و تورم مفاصل کمک کند. این خاصیت به دلیل وجود ترکیبات فعال مانند پلی‌فنول‌ها و فلاونوئیدها در آن است. برای استفاده از گزنه در درمان التهاب مفاصل، می‌توان از دمنوش آن بهره برد یا عصاره گزنه را به‌صورت موضعی روی محل درد بمالید. همچنین، مصرف منظم این گیاه می‌تواند تولید پروستاگلاندین‌ها (مواد شیمیایی ایجادکننده التهاب) را در بدن کاهش دهد و عملکرد حرکتی مفاصل را بهبود بخشد.
۶. آیا گزنه برای تنظیم قند خون مناسب است؟
گزنه یک گیاه طبیعی است که می‌تواند به تنظیم سطح قند خون کمک کند. ترکیبات موجود در گزنه به بهبود حساسیت سلول‌ها به انسولین و کاهش گلوکز خون کمک می‌کنند. این خاصیت گزنه به ویژه برای افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ مفید است. مصرف دمنوش گزنه یا استفاده از مکمل‌های آن می‌تواند نوسانات قند خون را کنترل کند و از مشکلات طولانی‌مدت دیابت مانند آسیب‌های کلیوی و چشمی جلوگیری کند. با این حال، قبل از مصرف گزنه برای کنترل دیابت، بهتر است با پزشک مشورت کنید.
۷. چگونه گزنه به مشکلات پروستات کمک می‌کند؟
گزنه به طور خاص در درمان هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH) مؤثر است. این بیماری معمولاً در مردان مسن‌تر دیده می‌شود و باعث بزرگ شدن غده پروستات و مشکلات ادراری می‌شود. عصاره ریشه گزنه می‌تواند علائم BPH مانند تکرر ادرار و تخلیه ناقص مثانه را کاهش دهد. ترکیبات موجود در گزنه با مهار هورمون‌های مسئول بزرگ شدن پروستات، به بهبود عملکرد دستگاه ادراری کمک می‌کنند. مصرف مکمل‌های حاوی گزنه تحت نظر پزشک می‌تواند تأثیرات مثبتی داشته باشد.
۸. آیا گزنه عوارض جانبی دارد؟
در حالی که گزنه به عنوان یک گیاه ایمن شناخته می‌شود، ممکن است در برخی افراد عوارض جانبی خفیفی ایجاد کند. این عوارض شامل تحریک معده، اسهال یا واکنش‌های آلرژیک در افرادی که به گیاهان دارویی حساسیت دارند، است. همچنین، مصرف زیاد گزنه ممکن است باعث کاهش فشار خون شود که برای افرادی که داروهای فشار خون مصرف می‌کنند، باید با احتیاط همراه باشد. بهتر است پیش از مصرف مداوم گزنه، با پزشک مشورت کنید.
۹. چگونه دمنوش گزنه تهیه کنیم؟
برای تهیه دمنوش گزنه، کافی است یک قاشق غذاخوری برگ خشک یا تازه گزنه را در یک لیوان آب جوش بریزید و بگذارید به مدت ۱۰ دقیقه دم بکشد. سپس دمنوش را صاف کرده و میل کنید. می‌توانید برای بهبود طعم، مقداری عسل یا لیمو به آن اضافه کنید. مصرف روزانه این دمنوش می‌تواند به بهبود سلامت کلی بدن کمک کند.
۱۰. آیا گزنه به کاهش وزن کمک می‌کند؟
بله، گزنه به دلیل خاصیت ادرارآوری، سم‌زدایی و کاهش التهاب، می‌تواند به کاهش وزن کمک کند. این گیاه با تحریک دفع آب اضافی از بدن، ورم‌ها و احتباس مایعات را کاهش می‌دهد. همچنین، مصرف دمنوش گزنه می‌تواند متابولیسم بدن را افزایش دهد و به چربی‌سوزی کمک کند. البته، برای کاهش وزن مؤثر، مصرف گزنه باید همراه با رژیم غذایی سالم و ورزش باشد.
۱۱. آیا گزنه برای زنان باردار بی‌خطر است؟
مصرف گزنه در دوران بارداری موضوعی است که نیاز به دقت فراوان دارد. گزنه به دلیل تأثیراتی که بر تعادل هورمونی و عملکرد رحم دارد، می‌تواند در برخی موارد باعث تحریک رحم و در نتیجه افزایش احتمال انقباضات رحمی شود. به همین دلیل، استفاده از گزنه به‌ویژه در سه‌ماهه اول بارداری توصیه نمی‌شود. با این حال، در برخی منابع ذکر شده که مصرف مقدار کم دمنوش گزنه در سه‌ماهه سوم می‌تواند به تأمین آهن و تقویت بدن برای زایمان کمک کند. در هر صورت، حتماً پیش از مصرف گزنه در دوران بارداری، با پزشک خود مشورت کنید.
۱۲. آیا می‌توان گزنه را به صورت خام مصرف کرد؟
بله، برگ‌های گزنه را می‌توان به صورت خام مصرف کرد، اما این کار باید با دقت انجام شود. برگ‌های تازه گزنه حاوی کرک‌هایی هستند که می‌توانند باعث تحریک یا خارش پوست و مخاط دهان شوند. برای کاهش این اثر، می‌توانید برگ‌های گزنه را قبل از مصرف به‌خوبی شسته و سپس در آب جوش یا سرکه بخیسانید تا کرک‌های تحریک‌کننده از بین بروند. پس از آماده‌سازی، می‌توانید برگ‌های تازه گزنه را در سالادها یا به‌عنوان سبزی پخته‌شده در غذاها استفاده کنید. این روش باعث حفظ ویتامین‌ها و مواد مغذی گزنه می‌شود.
۱۳. آیا گزنه به درمان آلرژی کمک می‌کند؟
گزنه یک گیاه ضدالتهاب طبیعی است که می‌تواند در کاهش علائم آلرژی‌های فصلی مؤثر باشد. این گیاه با مهار تولید هیستامین در بدن، به کاهش علائمی مانند آبریزش بینی، عطسه و خارش چشم کمک می‌کند. برای درمان آلرژی، می‌توانید دمنوش گزنه را روزانه مصرف کنید یا از مکمل‌های حاوی عصاره گزنه استفاده کنید. تأثیرات آن ممکن است چند روز پس از مصرف منظم قابل مشاهده باشد. با این حال، اگر علائم آلرژی شدید هستند، بهتر است علاوه بر مصرف گزنه، با یک متخصص آلرژی مشورت کنید.
۱۴. آیا گزنه فشار خون را کاهش می‌دهد؟
گزنه به دلیل خواص گشادکنندگی عروق و تنظیم فشار خون، می‌تواند برای کاهش فشار خون مفید باشد. ترکیبات موجود در گزنه با بهبود جریان خون و کاهش مقاومت عروق، به کنترل فشار خون بالا کمک می‌کنند. مصرف دمنوش گزنه به‌عنوان یک روش طبیعی می‌تواند مکملی برای داروهای فشار خون باشد. با این حال، اگر از داروهای کاهنده فشار خون استفاده می‌کنید، بهتر است مصرف گزنه را تحت نظر پزشک انجام دهید، زیرا ممکن است تأثیر مضاعف ایجاد کرده و فشار خون را بیش از حد کاهش دهد.
۱۵. چگونه از گزنه برای پوست استفاده کنیم؟
گزنه به دلیل خواص ضدباکتری و ضدالتهابی خود، برای بهبود وضعیت پوست بسیار مفید است. از برگ‌های گزنه می‌توان به‌صورت ماسک یا عصاره استفاده کرد. برای تهیه ماسک گزنه، می‌توانید برگ‌های خشک یا تازه گزنه را خرد کرده و با مقدار کمی عسل یا ماست ترکیب کنید. این ماسک را روی پوست بگذارید و پس از ۱۵ دقیقه با آب ولرم بشویید. استفاده منظم از این ماسک می‌تواند به کاهش آکنه، التهاب‌های پوستی و روشن‌تر شدن پوست کمک کند. همچنین، شستن صورت با دمنوش سرد گزنه می‌تواند منافذ پوست را تمیز و چربی اضافی را کاهش دهد.