شما لطفاً درگیر نویسنده نشوید، دنبال هدف پشت پرده و چرایی و چگونگی و هیچ چیز دیگری نباشید. چرا که هیچ یک را راهی در این گزارش نیست. من به شما اطمینان می دهم.
به گزارش خبرنگار فرهنگی تابناک، فاصله ما با دوران جدید و ساکنانش به اندازه‌ای نزدیک و دور است که با خواندن این متن، به عمق آن پی خواهید برد.
ذهنم در حین نوشتن این گزارش به نظرات و واکنش‌های مخاطبان و اهل فن مشغول بود. آیا ممکن است برخی بر این باور باشند که در پس این کلمات، هدفی نهفته است؟ شاید بپرسند چرا در زمانی که موضوع رفع فیلترینگ اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در صدر اخبار است، به این موضوع پرداخته‌ام. آیا این گزارش هدفمند است یا به نوعی در خدمت این حزب و آن گرایش قرار دارد؟
اما باید بگویم، همان‌قدر که رفع فیلترینگ حق همه شهروندان است، و به همان اندازه که تاریخ برای تکرار مکرر، متنوع و شکست خورده فیلترینگ _از زمان ویدئو و دیش ماهواره، تا روزگار اینترنتی_ به ما خواهد خندید، به همان اندازه و بیش از آن، نگرانی من از اتفاقاتی است که در همین نزدیکی و در دل خانه‌هایمان در حال وقوع است؛ مسائلی که بسیاری از ما هنوز از آن بی‌خبر هستیم، آن هم با همین اینترنت نصف و نیمه و همین مقدار دسترسی محدود به فضا‌های مجازی.
من برای نوشتن این گزارش چند هفته صبر کردم تا از احساسات اولیه فاصله بگیرم و روایتی منطقی‌تر ارائه دهم. از همه پسران و دختران، پدران و مادران و خانواده‌ها عذرخواهی می‌کنم؛ اما باید این مسئله را به سادگی مطرح کنم.
گزارش دقیقا با شما مرتبط است
مخاطب این مطلب، دقیقاً خود تو هستی. تویی که همین لحظه این مطلب را می‌خوانی و کلمات از برابر چشمانت در عبور‌ها و مرورهایشان معنا پیدا می‌کنند. این اتفاقی که روایت می‌کنم، احتمالاً درست در کنار تو و در درون خانواده‌ات رخ می‌دهد و تو هرگز فکرت به این سو قد نداده است. یا اصلاً چه بسا در دنیای خودت رخ داده و خانواده‌ات اصلاً فکرش را هم نمی‌کنند.
گفت و گوهای ناشناس و آزادی مطلق
روایت این گزارش از داستان رباتهای چت ناشناس است. یعنی بررسی اثرات و خطرات رباتهای چت ناشناس بر زندگی واقعی ما. اینجا آزادترین نقطه ایران است؛ حواستان باشد... مبادا اسیرش شوید.
چت‌های ناشناس در پلتفرم‌هایی مانند تلگرام و سایر شبکه‌های اجتماعی، به مکانی برای گفتگو‌های آزاد تبدیل شده اند. چت‌هایی آزاد که فرد را اسیر می‌کند... گرفتار و درگیر هم نکند، اما یک اتفاق مهم را رقم زده است؛ یکی دو هفته که بگذرد، شما با خود امروزتان بسیار فاصله پیدا کرده‌اید.
رباتهای چت ناشناس در تلگرام از حدود سال ۲۰۱۷ به محبوبیت رسیدند. هدف اصلی این ربات‌ها ایجاد فضایی برای ارتباطات غیررسمی و ناشناس، به ویژه برای افرادی است که به دنبال دوستان جدید یا تبادل نظر درباره موضوعات مختلف هستند. اما از آنجا که تکنولوژی جدید، زودتر از نیاز واقعی بدان، به دست ما می رسند، هزاران مساله و بحران درست می کنیم؛ تا مگر روزی دریابیم فرهنگ استفاده از این ابزار چه بوده است.
جایی برای هر حرفی...
رباتهای چت ناشناس در تلگرام به کاربران این امکان را می‌دهند که با هویت ناشناس با یکدیگر گفتگو کنند. این ربات‌ها معمولاً به صورت تصادفی کاربران را به هم متصل می‌کنند.
تله‌ای که چیده شده است در نهایت برای پول است. اما مسیری که پیش رو دارید، می‌تواند منجر به اتفاق دیگری نیز بشود.
در این فضا، هر حرفی که نباید و باید زده می‌شود.
گاهی عده‌ای آن‌قدر در این فضا تجربه اندوخته‌اند که خیلی راحت و در همان لحظه اول چت، خواست اصلی‌شان را با شما در میان می‌گذارند. خواسته‌هایی همانند این که «به دلیل نیاز مالی... چت تصویری و... چت با تخفیف ویژه، حضوری نیستم، یا...»
دخترخانمی در این میان، دوربینش را روشن کرده و از جمع خانواده‌اش برای طرف مقابلش فیلم می‌فرستد و خانواده، درگیر حرف‌های عادی خودشان است. بی‌آنکه خبری از اتفاق در کنارش داشته باشد. اما دختر خانم قول و قرار هم گذاشته است و در چند دقیقه آن‌چنان اعتمادی به طرف ناشناس مقابل کرده است که فیلم آنلاین از خانواده‌اش می‌فرستد.
همه شواهد و قرائن نشان می دهد که خانواده مقبولی دارد و او نیز دختر خوب خانواده است، اما مدت هاست آب از سر رد شده است؛ به همین راحتی! اعضای دیگر خانواده تا زمانی که این گزارش را نخوانند، هیچ گاه در معصومیت دخترشان تردیدی به خود راه نخواهند داد.
پسری که عنوان می کند از همه استفاده کنندگان از این چت ها حالش به همی خورد، مدتهاست درگیر اینت فضاست و چه بسا در چندین جا در مذمت این ربات ها، سخنرانی و ارائه علمی نیز داشته است.
خانم ۵۱ ساله و آقای ۴۸ سالهای که در این فضا آمده اند و خود را شوگر معرفی می‌کنند، در نهایت برایم تعریف می‌کنند که خودشان دقیقا نوجوان‌های ۱۶ و ۱۷ ساله در خانواده دارند.
سکه بخرید!
داستان در سمت دیگر به سویی دیگر جریان دارد. رباتهای چت ناشناس ابتدا ۵ سکه رایگان به مخاطبش هدیه می‌دهند تا بتوانند او را وارد تله خود کنند. بعد از آن باید برای ارتباط جدیدتر، سکه بخرید و اینجاست که درآمد هنگفتی به سمت شماره کارت‌های صاحبان ربات‌ها روان می‌شود. اگر سکه نداشته باشید و نخواهید پولی هم پرداخت کنید، باز هم وسوسه‌ها تمام نمی‌شود. بعد از چند روز با پیام‌های تازه‌ای از سوی ربات‌ها مواجه می‌شوید؛ «چند وقت است به ما سر نزدی، چندتا سکه رایگان بهت می‌دهم تا...»
برای این چت‌ها شما باید از طراح ربات که لینکی در اختیار شما گذاشته است، سکه مجازی بخرید. سکه‌ها تقریباً در این رنج قیمت قرار دارند: ۱۵۰ سکه ۷۵ هزار تومان، ۲۰۰ سکه ۹۰ هزار تومان و هر چه اعداد سکه بالاتر برود، قیمت نیز رشد می‌کند، اما با شیب ملایم‌تر. اگر یک نفر را با دعوت و لینک شما وارد ربات شود، تعداد ۲۰ سکه رایگان دریافت می‌کنید؛ و این هم راهی برای وسوسه دیگران در جهت ورود به چنین دنیایی.
مرکز مدیریت مشترک
عجیب‌تر این که بررسی عملکرد مهم‌ترین ربات‌ها نشان می‌دهد که با وجود داشتن اسامی متعدد، اکثریت آنها از یک منبع مدیریت می‌شوند. تازه هر از گاهی در چت با یک فرد، او یک ربات دیگر به شما پیشنهاد می‌کند. اینجا قطعاً شما با یک ربات چت می‌کنید و لازم نیست او را آدم فرض کنید. یعنی شرکت یا فرد مدیر، ربات جدیدی طراحی کرده و با روش‌های متعدد در صدد تبلیغ ربات جدیدش است، آن هم با پیام‌هایی مثل «همه شوگر دیدی‌ها و مامی‌ها را اینجا پیدا کنید» یا «جمع همه دختر و پسر‌ها برای پیدا کردن پارتنر و...».
ربات چت‌ناشناس در واقعیت برعکس است؛ به این معنا که ربات برای شما ناشناس است اما شما برای ربات ناشناس نیستید. ربات و سرور سرویس‌دهنده کاملا پروفایل تلگرام شما را می‌بینند. برخی از ربات‌ها هستند که با دریافت هزینه‌ای پروفایل کاربر را به طرف مقابل نمایش می‌دهند. این هم صرفا یکی از ناامنی هاست.
آشنایی با انواع گرایش ها از جنسی تا اعتقادی
چت‌ها معمولاً شامل موضوعات مختلفی هستند که گفتگو‌های عادی و سرگرم‌کننده تا بحث‌های جنسی و روابط عاطفی از پربحث ترین هاست.. بسیاری از کاربران در این فضا‌ها به دنبال برقراری ارتباط با دیگران هستند، اما به دلیل ناشناختگی، به راحتی به سمت محتوای جنسی و بحث‌های غیرمناسب گرایش پیدا می‌کنند.
مثلا کافی است یک مرد بخواهد با مرد دیگری چت کند، با چنان سئوالهایی از سمت طرف مقابل خود مواجه می شود که لایه های درونی دردها و زخم های اجتماعی ما را نشان می دهد: فازت چیه؟ بی غیرت هستی؟ و.... این سئوالات تعارف یا فحش نیستند. سئوالات کاملا واقعی هستند که هر پاسخ شما در گرایش آن فرد به تداوم یا عدم تداوم ارتباط با شما موثر خواهد بود.
درخواست شارژ اعتباری برای خط همراه نیز از همان درخواست های آغازین است که به راحتی رمی تواند مسیری انحرافی در پیش روی فرد قرار دهد. انبوهی از این درخواست ها، در چت های ناشناس دیده می شوند. چهره های معصومی که گاه با شنیدن حرفی موثر، از مسیر برمی گردند و گاهی نه. تازه برای آن هم که از این راه برگشته، تضمینی همیشگی جود ندارد که برای شارژ خط اعتباری اش، به جاده انحرافی نزند.
عمده متخصصان معتقدند چت‌های ناشناس می‌توانند به شدت بر گرایش‌های جنسی و سلامت روانی نوجوانان تأثیر بگذارند. به عنوان مثال، برخی از نوجوانان ممکن است در این فضا‌ها به سکس‌چت بپردازند که می‌تواند به بروز اختلالات جنسی و مشکلات روانی منجر شود. تحقیقات نشان می‌دهد که این نوع چت‌ها می‌توانند به افزایش اضطراب، افسردگی و حتی اختلالات هویتی منجر شوند.
همچنین با مفاهیم عجیب و تازه از انواع گرایش‌های جنسی مواجه می‌شوند که برایشان تازگی دارد و چه بسا تبدیل به مسأله‌شان شود. افراد در این چت‌ها گاه چیز‌هایی می‌گویند که در دنیای واقعی نه می‌توانند مطرح کنند و نه می‌خواهند. یکی از دلایل اصلی این امر، ناشناختگی و عدم شناخت از طرف مقابل است. افراد در این فضا‌ها احساس می‌کنند که می‌توانند بدون هیچ‌گونه قضاوتی صحبت کنند و این احساس آزادی باعث می‌شود که آنها به راحتی به بیان افکار و احساسات خود بپردازند.
این در حالی است کارشناسان معتقدند که تأثیر سکس‌چت‌ها بر روی کاربران می‌تواند بسیار منفی باشد. این نوع چت‌ها ممکن است به ایجاد توقعات غیرواقعی از روابط جنسی و عاطفی منجر شوند و در نهایت به بروز مشکلاتی در روابط واقعی کمک کنند. همچنین، کاربران ممکن است با احساس گناه و شرم مواجه شوند که می‌تواند به مشکلات روانی بیشتری دامن بزند.
احتمالاً مخاطبان این چت‌ها هیچ‌گاه متوجه نخواهند شد که بعضی از اکانت‌ها که با آن چت می‌کنند، اصلاً ربات‌اند و وجود خارجی ندارند. اما عمده اکانت‌ها هر چند اسامی فیک دارند، اما بالاخره یک آدم در پشت آنها قرار دارد.
تعداد کاربران؛ انبوه جمعیت ۱۵ تا ۱۷ ساله
بر اساس گزارش‌های اخیر، استفاده از رباتهای چت در پلتفرم‌هایی مانند تلگرام به شدت افزایش یافته است. طبق آمار دیتاک، حدود ۵۸ میلیون کاربر ایرانی از پلتفرم تلگرام استفاده می‌کنند و تخمین زده می‌شود که حدود ۳۰ درصد از این کاربران حداقل یک بار از رباتهای ناشناس یا چت‌بات‌ها استفاده کرده‌اند. این آمار نشان‌دهنده محبوبیت بالای این ربات‌ها در بین کاربران است.
در این میان هر چند از سنین 13 سال به بالا و تا میانسال و حتی بالاتر از آن در این ربات ها حضور دارند، اما با انبوه جمعیت ۱۵ تا ۱۷ ساله مواجه هستیم.
ایران و جهان
متأسفانه، میزان استفاده درست و منطقی از چت‌های ناشناس بسیار پایین است. بسیاری از کاربران به دلیل عدم آگاهی یا کنجکاوی، به سمت محتوای خطرناک و پرخطر می‌روند. به همین دلیل، آموزش و آگاهی‌دهی در این زمینه ضروری است.
رباتهای چت در کشور‌های مختلف با استقبال زیادی مواجه شده‌اند و در زمینه‌های متنوعی از جمله خدمات مشتری، سرگرمی، فرهنگ‌سازی، آموزش و بهداشت مورد استفاده قرار می‌گیرند.
صرفاً جهت اطلاع بود
در اینجا ما با دنیایی از ارتباطات سطحی و تنهایی عمیق مواجه‌ایم. این روز‌ها را با سالهای گذشته مقایسه کنید؛ زمانی که ارتباطات واقعی و عمیق‌تری وجود داشت. حالا، ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که در آن، هر چقدر هم تلاش کنیم، باز هم احساس می‌کنیم که در میان جمع، تنهاییم. این تنهایی زیاد، نهایتاً آدمی را از خودش هم خسته می‌کند.
نه ربات چت و نه هیچ چیز دیگری جایگزین ارتباط واقعی انسانی نخواهد شد که از لابلای آنها، چالش‌های دیگری ظهور و بروز خواهند کرد.
آنچه روایت شد، تنها یک بخش از واقعیت‌های پنهان در زندگی ماست. دنیای دیجیتال با تمام جذابیت‌هایش، می‌تواند به راحتی مرز‌های خصوصی‌مان را تضعیف کند و ما را در معرض خطراتی قرار دهد که شاید هرگز به آنها فکر نکرده‌ایم. ممکن است فرزند شما، درست در کنار شما، اما در دنیای دیگری سیر کند و حتی در سطح دیگری از اعضای خانواده‌تان نیز همین اتفاق بیفتد. آیا واقعاً از آنچه در اطرافمان می‌گذرد آگاهیم؟
نخواسته‌ام شما را نگران کنم، بلکه هدفم ارائه روایتی بود از سر دلهره؛ و گرنه خبر دارم که ما به اندازه کافی مسأله داریم و بیش از آن، مسأله بافیم. این نیز اما، مساله است؛ مساله ای ملموس و کاملا واقعی.
مهدی محمدی- دبیر اجتماعی و فرهنگی تابناک
مهدی محمدی- دبیر اجتماعی و فرهنگی تابناک