میراث آریا: خیابان اجاره دار یکی از قدیمی‌ترین خیابان‌های منطقه ۷ تهران است. خیابانی که شاید به سختی جای پارک ماشین در آن پیدا شود. حالا بعد از سال‌ها این خیابان میزبان یکی از موزه‌های مهم پایتخت شده است. موزه ملی کار یکی از موزه‌هایی است که چندی پیش در باغی واقع در خیابان اجاره دار آغاز به کار کرده است.
در اصل اینجا خانه باغی با نام قدیمی خانه دقت است که در گوشه‌ای از این باغ، نام موزه ملی کار به همراه یک بیت شعر روی ساختمانی آجری رنگ به چشم می‌خورد. کمی آنطرف‌تر در شیشه‌ای رنگی دیده می شود که ورودی موزه است.
نکته جالب توجه در این موزه این است که در کنار معرفی هر کدام از مشاغل، عکسی مرتبط با همان شغل و ابزارهای اصلی انجام آن شغل دیده می شود.
در موزه ملی کار چه می‌بینیم؟
شاید برای خیلی‌ها سؤال باشد قرار است در موزه ملی کار چه ببینیم؟ کارها و مشاغلی که از زمان قاجار یا پیش از آن تا همین الان در ایران مرسوم بوده و مردم آن زمان توسط این مشاغل امرار معاش می‌کردند. از پنبه زنی و حلاجی گرفته تا آرایشگری و آهنگری و... همه این مشاغل چه به صورت مصور چه به صورت نمادین در این موزه دیده می‌شوند.
شهر فرنگ؛ ورودی موزه
اولین شغلی که در موزه ملی کار و در بدو ورود دیده می‌شود، شهر فرنگ است و در زمان قدیم یکی از وسیله‌های سرگرم‌کننده همین شهر فرنگ بود و شهر فرنگی بودن شغل آبرومندی بود. زمانیکه هنوز سینما و تلویزیون در ایران رواج نداشت، بازار شهر فرنگ رونق داشت و کودکان تماشای این تصویرهای متحرک که با توضیحات متصدی دستگاه همراه بود را دوست داشتند. اگر بخواهیم توضیح تصویری از این وسیله داشته باشیم باید بگوییم این دستگاه به شکل جعبه‌ای چهارگوش، سوار بر چهارچرخ و قابل حمل است که از سوراخ‌های دیواره آن عکس‌های قدیم ایران و عکس‌های نقاط دیدنی و معروف جهان نمایش داده می‌شود.
نقاشی مشاغل
در راهرویی که به داخل موزه می‌رسید، روی یکی از دیوارها چند نقاشی که توسط کودکان کشیده شده بود به چشم می‌خورد. اگر با دقت به آنها نگاه کنیم متوجه می‌شویم که در توضیحات آنها مشاغل جای ویژه‌ای دارند. چند نقاشی برای کارگران معدن زغال سنگ است و نقاشی‌های مشاغل دیگر هم در کنار آن دیده می‌شود.
اولین شغل موزه، کشاورزی و دامداری
در طراحی این موزه کشاورزی و دامداری به عنوان اولین شغل، جانمایی شده است که شاخه‌های بسیاری دارد.
اینجا در میانه این سالن، وسیله‌ای به نام خرمن‌کوب دیده می‌شود. در گذشته خرمن کوب را بر خر و گاو می‌بستند و آن را بر روی غلات به ویژه گندم می‌دواندند تا گندم از ساقه جدا شده و کاه و گندم جدا شود. امروزه خرمن کوب‌ها تراکتور هستند.
الک یا سرند کشاورزی
وسیله بعدی، الک، سرند، غربال یا پَرویزن وسیله‌ای است برای جداسازی عناصر دلخواه از مواد غیر خواسته شده که معمولاً این کار با استفاده از شبکه مشبک یا توری انجام می‌شود. چنگک چوبی، سبد بزرگ کشاورزی، ظرف چوبی به شکل کاسه، ملاقه چوبی، مشک آب از جنس پوست، گالش چوپانی، ظرف آبخوری چوبی، قیف چوبی، پتک چوبی برنج کوبی، هاون سنگی، برنج کوب دو طرفه چوبی و تشت چوبی در این بخش قرار دارند. مردم از تیغه‌های خرمن کوبی در کشاورزی دوره قاجار استفاده می‌کردند.
خیش یا گاو آهن، دیگر ابزاری در کشاورزی برای کندن، زیر و رو کردن و شخم زدن زمین است و دارای تیغه یا تیغه‌های فولادی سنگین است که به وسیله چهارپا به ویژه گاو بر روی زمین کشیده می‌شود. این ابزار دارای نوکی تیز و برگشته به درون است و سر آن را به گردن گاو یا به تراکتور می‌بندند و با آن زمین را شخم می‌زنند.
سفال و سفالگری؛ رایج ترین ظرف بشر برای مصرف روزمره
بخش دیگری از این موزه، شامل ظرف های قدیمی است. ظرف هایی که جنس اصلی آنها سفال است و در اندازه ها و تنوع بالایی تولید شده است. سنگ آسیاب دستی، گلدان سفالی لعاب دار، کوزه سفالی لعاب دار، سفالینه‌های بخش‌امانی برای سعدآباد از جمله وسایلی است که در ویترین و در بخش کناری این سالن قرار دارد. سفالگری ساختن ظروف با گل رس است و به ظرف ساخته شده از این طریق سفال می‌گویند. از مشهورترین سفالینه‌ها می‌توان به کوزه و پیاله سفالین اشاره کرد. پیش از رواج شیشه سفالینه‌ها از اصلی ترین ظرف هایی بودند که بشر از آنها در روزمره زندگی خود استفاده می کرد.
درودگری (نجاری)
نجاری یکی از مشاغلی است که پیشینه دو هزارساله دارد و در بسیاری از کشورهای دنیا به عنوان شغل اصلی مردمان بوده است. در این موزه کمی جلوتر که می‌روید صدای برش چوب از اتاقی به گوشتان می‌رسد. به اتاقی می‌رسید که کف زمین آن از خاک اره پر شده، میز نجاری بزرگی در میانه اتاق قرار دارد و روی سطح آن پر است از خاک اره و تراشه چوب و چند تکه چوب کوچک نیز روی آن دیده می‌شود. در دو طرف دیوار طاقچه‌هایی هست که ابزار نجاری روی آن قرار دارد.
ابزار درودگری و نجاری در ویترینی کنار در این اتاق دیده می‌شود، ابزاری مثل رنده دستی نجاری، رنده دستی نجاری بزرگ، اره دو طرفه ساخت چکسلواکی، خط انداز و گونیای نجاری، مته کمانی یا دریل دستی، کمان اره چوبی و...
قپان و باسکول
وقتی از این اتاق خارج می‌شوید قپان و باسکول را می بینید. باسکول نوعی ترازوی بسیار بزرگ است که به‌طور ثابت در یک پی (فوندانسیون) بتنی قرار می‌گیرد. کامیون‌ها با بار و بدون بار روی این ترازو رفته تا بدین وسیله وزن باری که توسط آنها حمل می‌گردد، تعیین شود. معمولاً به ترازوهای بزرگ نیز باسکول می‌گویند. همچنین قپان ترازویی است که یک پله دارد و به جای پله دیگر سنگ از شاهین آن آویزان می کنند.
چلنگری (آهنگری)
صدای کوبیدن چکش روی آهن از چند متری این اتاق به گوش می‌رسد. نزدیک‌تر که می‌شوید مجسمه مردی که لباس مخصوص آهنگری بر تن دارد، دیده می‌شود. او با چکشی بر دست روی آهن گداخته‌ای می‌کوبد که تازه از تنور کنار خود در آورده و روی سندان گذاشته است.
چلنگری نوعی از آهنگری است که در آن اشیا سبک وزن مانند قفل، کلید، میخ طویله، میخ سرکج، نیم ذرع بزازی، انبر و سیخ و سه پایه آهنی، زنجیر و سیخانک، قلم، سنبه، منقل آهنی، چفت و ریزه، تملیک، اسکنه، مقار، درفش، جوالدوز و امثال این‌ها را می‌سازند.
کنار این اتاق داخل ویترین ابزار منبت و نجاری و ابزار آهنگری دیده می‌شود.
سخت‌ترین مشاغل در موزه کار
وقتی نام معدن زغال سنگ می‌آید خیلی‌ها یاد حادثه تلخی که شهریور سال جاری در معدن زغال سنگ طبس رخ داد، می‌افتند. آخرین شغلی که در طبقه همکف موزه کار بازسازی شده بخشی از تونل حفاری شده و قطار حمل زغال سنگ است که روی آن نوشته شرکت معادن زغال سنگ کرمان. نکته جالب توجهی که شما را به معدن نزدیک‌تر می‌کند صدای ضبط شده از داخل معدن است که برای بازدیدکنندگان پخش می‌شود. کلاه زرد رنگی هم در ورودی تونل روی دیوار قرار داده شده است.
کمی آنطرف‌تر داخل ویترین، سنگ‌های معدنی و تلمبه آب دستی دیده می‌شود. در گذشته برای استفاده از آب موجود در آب انبار، حوض و یا چاه‌های کم عمق از تلمبه استفاده می‌کردند. ایمنی و بهداشت کار نیز دیگر بخش این موزه است که لازمه و از ابتدایی‌ترین اصول هر شغلی است.
حلاجی و مردی که پنبه‌ها را وشا می‌کند
از کنار معدن زغال سنگ که عبور می‌کنید، پله‌ها شما را به سمت طبقه اول هدایت می‌کند. زمانیکه وارد این طبقه می‌شوید، صدای پنبه زنی یا اصطلا وشا مرد حلاجی شما را به این سمت می‌آورد. مرد حلاجی روی زمین نشسته و با چوب بلندی که بر دو سمت آن سیمی قرار دارد پنبه‌ها را اصطلاحاً وشا می‌کند. در گذشته نداف‌ها یا همان حلاج‌ها معمولاً با دوچرخه یا چهارپا در کوچه‌ها تردد می‌کردند. نداف موزه ملی کار نیز دوچرخه‌اش را در کنار خود پارک کرده و قوری و فنجان چای نیز روی میزی پشت سرش دیده می‌شود.
ندافی یا حلاجی یکی از مشاغل سنتی و قدیمی در استان سمنان است.
قالی بافی؛ شغلی که ریشه در ایران باستان دارد
خانمی را از نمای پشت سر مشاهده می‌کنید که با لباس‌های رنگی، پشت دار قالی نشسته و مشغول بافت یک فرش است. نقشه فرش بالای دار قالی است و در کنار او چند کلاف نخ داخل سبدی حصیری دیده می‌شود.
ابزارهای ریسندگی دستی، شانه پشم زنی دوره قاجار، دفتین‌های قالی فارسی بافت، دفتین قالی ترک بافت، قیچی ترک بافت، چاقوی قالی بافی، قیچی فارسی بافت که وسایل قالی بافی هستند در ویترینی کنار این قالی باف دیده می‌شوند.
چرخ خیاطی برای تسریع در خیاطی
قدیمی‌ترین چرخ خیاطی توسط خیاط فرانسوی فقیری در سال ۱۸۳۰ ابداع شد. در اصل چرخ خیاطی برای سرعت بخشیدن به کار خیاط‌ها اختراع شد تا بتوانند در یک روز تعداد لباس‌های زیادی را بدوزند.
از انواع چرخ خیاطی می‌توان به چرخ خیاطی صنعتی، چرخ خیاطی دستکش دوزی و خانگی اشاره کرد.
عکاسی، چاپ و ظهور
دوربین با پایه و لوازم چاپ عکس اوایل دوره پهلوی متنی است که روی دوربین عکاسی دیده می‌شود.
اینجا اتاق بزرگی شبیه عکاسخانه‌های قدیمی است. خانمی با بلوز و دامن و روسری قدیمی روی صندلی نشسته و مقابل او دوربین عکاسی روی پایه قرار دارد. پشت او پرده‌ای با نمای طبیعت است.
کمی آن طرف‌تر ابزار رتوش عکاسی قرار دارد. در جعبه رتوش معمولاً در مقابل صورت رتوشگر یک دایره هست که از پشت دایره نور تابیده می‌شد و رتوشگر باید نگاتیو فیلم را روی آن دایره که معمولاً ۵ سانتی‌متر قطر داشت قرار می‌داد و با تجربه‌ای که نسبت به شناخت معایب عکس داشت بوسیله مداد رتوش به تناسب کنتراست فیلم، جاهایی را که لازم میدانست مثل بریدگی، تیرگی و سایه‌ها را با مداد رتوش محو و یا حذف و اصلاح می‌کرد و برای چاپ روی کاغذ عکاسی آماده می‌کرد.
در همین سالن، توسط دستگاه آپارات، فیلمی روی دیوار در حال پخش است.
صندوق پستی و ارسال نامه‌هایی که در گذشته کاربرد داشتند
صندوق پستی صندوقی است که در اداره پست قرار دارد و اداره پست پس از دریافت هزینه سالیانه، آن را به درخواست‌کننده اجاره می‌دهد و دارای شماره‌ای چند رقمی است. این کار برای آسان‌سازی پیدا کردن نشانی بکار می‌رود. در کنار این صندوق، قاب‌هایی از تمبرهای دوره‌های مختلف دیده می‌شود.
این صندوق‌های پستی امروزه تقریباً کاربرد آنچنانی ندارد و بیشتر وسیله ای است برای پیدا شدن کارت های شناسایی گمشده. هرچند که در گذشته مردم برای ارسال نامه‌هایشان از این صندوق‌ها استفاده می‌کردند.
مخابرات و تلفن‌هایی که قدیمی هستند
یکی از ابزارهای ارتباط جمعی در گذشته و الان تلفن ها بودند. در بخش بعدی این موزه، چند تلفن با کاربری‌های مختلف دیده می‌شود. تلفن ساخت ژاپن برای سال ۱۹۶۰، تلفن صحرایی مربوط به جنگ جهانی دوم ( شوروی سابق در دوران جنگ جهانی دوم این تلفن کوچک صحرایی با یک ترانزیستور قوی را اختراع کرد و آن را در قاب فلزی قرار داد، تلفن دیواری ضد انفجار روسی از جمله این تلفن‌ها هستند.
چاپ؛ صنعتی قدیمی که هنوز کاربرد دارد
صنعت چاپ یکی از صنعت‌هایی است که از گذشته تاکنون فعال بوده است اما این روزها با گسترش تکنولوژی کمتر فعالیت دارد و جای خود را در برخی موارد به صنعت الکترونیک سپرده است.
ابزار صحافی ویترین دستگاه برش کاغذ، گارسه (گارسه میز خانه‌بندی شده‌ای است که در چاپخانه حروف برجسته سربی مخصوص حروف چینی دستی را داخل آن قرار می‌دادند. برای تسریع در حروف چینی دستی، حروف الفبا و تمام شکل‌های آن و اعداد و علامت‌های معمول مانند ویرگول نقطه و... با ترتیب خاصی در گارسه قرار می‌گرفت. حروف چینی دستی معمولاً در کار با ماشین‌های چاپ لترپرس و ملخی کاربرد داشته است. دستگاه منگنه زنی مجله، ورساد با سینی حروف چینی، دستگاه برش کاغذ، ابزار صحافی، ابزار دریانوردی و نجوم از ابزار چاپ است که در اینجا به چشم می‌آید.
دستگاه‌های الکتریکی و سمعی و بصری
دستگاه ضبط صدا خبرنگاری رادیو آی وا دو موج، دستگاه ضبط و پخش صوت نواری (ریل)، دستگاه تشخیص تناوب جریان برق، دستگاه برقی تشخیص رنگ، کامپیوتر قابل حمل شارپ، دستگاه ماشین حساب مکانیکی با حافظه، لب تاپ اپسون مدل اچ ایکس ۲۰، چرتکه دوران قاجار از ابزاری است که برای مشاغل خبرنگاری و... استفاده می‌شده است.
ابزارهای کار با شیشه
مشاغلی که کار آنها به طور مستقیم با شیشه بود، به ابزارهایی چون گردبر دستی، آچار فرانسه، قیچی فولادی دوره پهلوی اول، گیره فولادی کوچک و متحرک، شیشه بر، ابزار شیشه‌گری در دوران قاجار، نیاز داشتند که همه این‌ها در ویترینی در اینجا قرار دارد.
اصناف عهد قاجار و کافه داری در آن زمان
در اینجا کافه‌ای به صورت نمادین دکور زده شده است و چند میز و صندلی که روی میزها فنجان و نعلبکی قرار دارد نیز دیده می شود. کمی جلوتر آسیاب قهوه چدنی دستی جزو ابزارهای کافه داری است.
روی دیوار این کافه چند شغل از جمله مشاغل دوره گردها و دست فروش های زمان قاجار معرفی شده است، از جمله: مشهدی حمزه نطنزی شاه توت فروش، در آن زمان شاه توت فروشی در شمار مشاغل دوره گردان بود و عموم مردم علاقه بسیاری به مصرف شاه توت داشتند و آن را برای تصفیه خون مفید می دانستند. مشهدی نظر چال ترخانی انار فروش دوره گرد بود اهل چال ترخان محلی در شمال تهران و به گفته مرحوم دهخدا در چند هزار گزی جنوب غربی شهر ری. در آن روزگار نیز چون امروز بیشتر انار تهران از نواحی ساوه و قزوین و خاصه سنگان می آمد یا حسن گریه سیراب فروش، سیراب یا سیرابی شامل جگر سفید یا معده و شیردان گوسفند و بز و گاو بود که بیشتر در دست دوره گردها به فروش می رسید یا حاجی ابراهیم کلاهدوز، کلاهدوز ماده اولیه یعنی نمد را از نمدمال می‌خریدند و آن را روی قالب هایی که اندازه‌هایشان فرق می‌کرد می‌کشید و نخست با تیغ تیزی هر نوع پشم اضافی بیرون مانده از آن را می‌تراشید. سپس با شانه ظریفی پشم‌های روی نمد را شانه و با سنگ پا آن را پرداخت می‌کرد. آن گاه کلاه روی قالب را داخل ساج یا کاسه‌ای که آب صابون داغ داشت فرو می‌برد. رویه آن را به چوبک یا چوبه می‌مالید و بعد آن را با سنگ یا مهره پرداخت می‌کرد.
آرایشگری و مشاطه‌گری
نیاز انسان به زیبایی و آراسته بودن از قدیم الایام وجود داشته است و انسان هایی که در گذشته زندگی می کردند، با همان ابزار و امکانات محدودی که داشتند به مرتب بودن خود اهمیت می دادند.
در این موزه چند ابزار آرایشگری که در قدیم به آن مشاطه گری گفته می شد، دیده می شود. میز آرایش قدیمی با آینه، جعبه آرایشگر دوره قاجار، تیغ آرایشگری قاجاری، گیره‌های موی سر زینتی، قیچی سلمانی، دستگاه آنتیک حالت دهنده و فرکننده مو، ماشین ریش تراشی از ابزاری هستند که از ابزارهای اصلی شغل آرایشگرها است.
پزشکی یکی از مشاغل به روز دنیا
سمعک، وسیله برقی برای التیام درد، دستگاه فشار خون، ظرف چوبی نگهداری دارو دوره قاجار، ابزار بادکش حجامت با شاخ گاو، گوشی پزشکی ساخت آلمان، دستگاه قابل حمل نوار قلب مربوط به دهه ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰ میلادی، همه آن چیزی است که از شغل پرشکی در این موزه دیده می‌شود.
به طور طبیعی یکی از شغل های پر کاربرد در هر عصر و زمانه ای پزشکی است که از دیرباز نیز رواج داشته است. حال باید گفت در گذشته ابزارهای پزشکی از خارج از کشور می‌آمد و در اختیار پزشکان قرار می‌گرفت.
ابزار خانه داری
در بخش بعدی این موزه، چند وسیله و ابزاری که خانم‌های خانه دار در آشپزخانه و حین آشپزی از آنها استفاده می‌کنند داخل ویترینی قرار دارد. همزن دستی، مخلوط کن دستی، پوست کن و لایه بردار دستی، قندشکن قدیمی از دیگر ابزار خانه داری است.
بخش آرشیو اسناد
آخرین بخش طبقه اول این موزه مربوط است به آرشیو اسناد و کتابخانه که این اسناد و کتاب‌ها در کتاب خانه‌های بزرگی داخل اتاقی قرار دارد.
عکس بزرگی از وزیران کار از قبل انقلاب تاکنون
پایان‌بندی این موزه عکس بزرگی است از وزاری کار و امور اجتماعی ایران در دوره‌های مختلف ایران از قبل از انقلاب تا الان که روی دیوار نصب شده است. عبدالرضا شیخ الاسلامی، سید محمد جهرمی، ناصر خالقی، صفدر حسینی، حسین کمالی، ابوالقاسم سرحدی زاده، احمد توکلی، سید محمد میرمحمد صادقی، محمدرضا نعمت زاده، علی اسپهبدی و ... از جمله این افراد هستند که نام و عکسشان در این موزه دیده می‌شود.
در پایان این گزارش چند نمونه از مشاغلی که به طور زنده در موزه ملی کار به تصویر کشیده شدند را در قالب ویدئویی مشاهده می‌کنید. از جمله این مشاغل، آهنگری، نجاری، حلاجی، معدن هستند.
انتهای پیام/