به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو _ فاطمه قدیری، دو سه سال پیش بود که دانشجویان، پزشکان جوان و داوطلبان آزمون دستیاری دوره ۴۸ در اعتراضات خود خواستار بازنگری و اصلاح متن تعهدنامه وزارت بهداشت برای ثبت‌نام دانشگاهی پس از قبولی در آزمون شدند. این اعتراضات به تعهدنامه‌ای بود که به گفته خود دانشجویان، از نظر قانونی، اخلاقی و انسانی، ایرادات فراوانی داشت و به‌طور خاص آن را غیرمنصفانه و ظالمانه می‌دانشتند. در این تعهدنامه به‌طور رسمی از دانشجو خواسته می‌شود تا در صورت تخلف از مفاد آن، وزارت بهداشت بدون نیاز به تشریفات قانونی، قادر است از اموال دانشجو خسارت‌ها و هزینه‌های مربوطه را استیفا کند و حتی برای انجام این اقدامات، خود را به‌عنوان وکیل یا وصی دانشجو در نظر بگیرد. دانشجویان معترض بر این باورند که این تعهدنامه به ظاهر اختیاری است، در حالی که عملاً هیچ گزینه‌ای جز امضای آن ندارند و مجبور به پذیرش شرایط سخت و غیرعادلانه‌ای می‌شوند که همه بند‌های آن زندگی دشوار و فلاکت‌بار دانشجویان رزیدنتی را منعکس می‌کند. آمار‌های موجود از وضعیت روحی و خودکشی در بین رزیدنت‌ها نیز گواهی بر وضعیت بحرانی و نیاز فوری به اصلاح این شرایط است.
فشار و شرایط کاری نامناسب
یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که رزیدنت‌ها با آن مواجه هستند، فشار کاری بالاست. این فشار ناشی از ساعت‌های طولانی کار، شیفت‌های شبانه، مسئولیت‌های سنگین بالینی، و حجم بالای بیماران است. بسیاری از رزیدنت‌ها مجبورند در شیفت‌های شبانه کار کنند و در شرایطی که نیاز به تصمیم‌گیری‌های سریع و دقیق دارند، مسئولیت‌های سنگینی را به دوش بکشند. در بسیاری از موارد، این افراد مجبورند ساعت‌های زیادی را در بیمارستان بگذرانند، به‌گونه‌ای که ساعات کار آنها ممکن است تا ۸۰ ساعت در هفته هم برسد. این میزان ساعت کاری باعث می‌شود که آنها قادر به داشتن استراحت کافی نباشند و در نتیجه با مشکلاتی، چون خستگی مفرط، کاهش توانایی تمرکز و افزایش احتمال اشتباهات پزشکی روبه‌رو شوند. این شرایط فشار روانی زیادی را به رزیدنت‌ها وارد می‌کند و منجر به بروز مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی و اختلالات روانی دیگر می‌شود. برخی از این مشکلات می‌تواند عواقب جدی برای سلامتی خود رزیدنت‌ها و حتی بیمارانشان به همراه داشته باشد. در این شرایط، رزیدنت‌ها نه تنها با فشار‌های فیزیکی بلکه با فشار‌های روحی و روانی نیز مواجه می‌شوند که می‌تواند تأثیرات جبران‌ناپذیری بر روی عملکرد آنها داشته باشد.
متأسفانه کادر آموزشی، دانشگاه‌ها را پادگانی اداره می‌کنند، یعنی اگر رزیدنت به هر علتی مشکلی دارد و قادر به حضور برای انجام کشیک نیست؛ بدون اینکه به مشکلات فرد توجه شود پادگانی با او برخورد می‌کنند. گویا، رزیدنت سرباز و کادر آموزشی، هیأت علمی و مدیر گروه، فرمانده پادگان است که رزیدنت حق لغو کشیک و برنامه ارائه شده را ندارد و در صورت انجام این کار مورد بازخواست قرار می‌گیرد. رزیدنت سال اول باید ۱۵ کشیک ۲۴ ساعته را بگذارند. سریع‌ترین زمانی که رزیدنت می‌تواند به منزل برود و استراحت کند ساعت ۱۶ عصر روز بعد از کشیک است و بیش از ۳۶ ساعت و در برخی موارد تا ۴۸ ساعت و ۷۲ ساعت مشغول خدمت است، در حالی که باید حداقل کشیک‌ها برای رشته‌های پُر استرس مانند داخلی، بیهوشی، طب اورژانس و قلب و عروق و کودکان در نظر گرفته شود.
محمد رئیس‌زاده، رئیس کل سازمان نظام پزشکی ایران، در برنامه کشیک سلامت به این موضوع اشاره کرده بود که متأسفانه در سال‌های اخیر هیچ گونه اقدام اساسی برای بهبود وضعیت رزیدنت‌ها در کشور صورت نگرفته است. وضعیت مالی و کاری رزیدنت‌ها به قدری بد است که آنها مجبور به کار در شرایط سخت می‌شوند. رئیس‌زاده همچنین به این موضوع اشاره کرده بود که به‌جای استفاده از نیروی متخصص با حقوق مناسب، اغلب از پزشکان طرحی که با حقوق‌های پایین‌تری جذب می‌شوند، استفاده می‌شود.
انتظارات از نیرو‌های پزشکی مربوط به ۴۰ سال پیش است
بر اساس قانون کار ساعات کار هفتگی ۴۴ ساعت است، اما رزیدنت در یک کشیک حداقل ۳۶ ساعت کار می‌کند و حتی اضافه کاری هم برای آنها تعریف نشده در حالی که اگر اضافه کاری می‌گرفتند حداقل حقوقشان ترمیم می‌شد و انگیزه لازم برای خدمت را داشتند. به علاوه اینکه رزیدنت‌ها حق کار در سیستم غیردولتی را ندارند. اگر در سیستم دولتی از ظرفیت رزیدنت‌ها در برخی درمانگاه‌ها استفاده شود می‌توانند بخشی از هزینه‌های زندگی خود را تأمین کنند و از سویی کمبود پزشک در درمانگاه‌ها حل خواهد شد، زیرا در حال حاضر شاهد کمبود پزشک در برخی درمانگاه‌های کشور به ویژه تهران هستیم، اما متأسفانه به این موضوع توجه نمی‌شود.
رزیدنت‌ها به‌عنوان افرادی که در حال تحصیل و کار همزمان هستند، انتظار دارند که حداقل در برابر فشار‌های کاری خود از حمایت‌های مالی و اجتماعی مناسبی برخوردار شوند. اما متأسفانه حقوق و دستمزد رزیدنت‌ها به‌ویژه در مناطق محروم، بسیار پایین است و این مسئله می‌تواند منجر به مشکلات مالی جدی برای آنها شود. متاسفانه در گذشته، پرداختی‌ها به رزیدنت‌ها در شرایط بهتری قرار داشت، اما در حال حاضر این پرداختی‌ها نسبت به میزان کار انجام شده و بالا رفتن تورم، کاهش یافته که این موضوع موجب نارضایتی بسیاری از رزیدنت‌ها شده است.
از دیگر مشکلاتی که رزیدنت‌ها به‌ویژه در ابتدای دوره تخصص با آن مواجه هستند، مشکلات روانی ناشی از فشار کاری است. اضطراب و افسردگی از شایع‌ترین مشکلات روانی هستند که رزیدنت‌ها را تهدید می‌کند. تحقیقات متعدد نشان داده‌اند که میزان ابتلا به افسردگی در میان پزشکان در حال تحصیل، از جمله رزیدنت‌ها، بسیار بالاست و این مسئله می‌تواند منجر به بروز مشکلات جسمی و روانی جدی شود. این مشکلات می‌توانند تأثیرات زیادی بر عملکرد پزشکی این افراد داشته باشند و در برخی موارد حتی به اشتباهات پزشکی و خسارات جبران‌ناپذیر برای بیماران منجر شوند.
در این زمینه، رئیس‌زاده به افزایش روند خودکشی در میان پزشکان اشاره کرد و گفت که قوانین، برخورد‌ها و انتظارات از نیرو‌های پزشکی مربوط به ۴۰ سال پیش است. در حالی که شرایط کاری و روانی این افراد به‌طور قابل توجهی تغییر کرده است، اما همچنان انتظارات از آنها تغییر نکرده است و همین باعث ایجاد فشار روانی مضاعف می‌شود.
چالش‌های فرسودگی شغلی
فرسودگی شغلی یا burnout به وضعیتی اطلاق می‌شود که فرد به‌طور کامل احساس خستگی، بی‌انگیزگی و بی‌ثمر بودن در شغل خود می‌کند. این وضعیت در میان رزیدنت‌ها به‌ویژه پس از سال‌ها فشار کاری و عدم استراحت کافی بسیار شایع است. بسیاری از رزیدنت‌ها به دلیل حجم بالای کار، عدم حمایت‌های اجتماعی و مالی، و انتظارات غیرواقعی از آنها، به تدریج دچار فرسودگی شغلی می‌شوند. این فرسودگی شغلی می‌تواند به کاهش کیفیت کار و در نهایت به کاهش کیفیت مراقبت‌های پزشکی منجر شود.
در این وضعیت، رزیدنت‌ها به دلیل احساس ناکامی و فشار کاری بسیار زیاد، از نظر روحی و جسمی دچار مشکلات جدی می‌شوند. در بسیاری از موارد، این افراد به دلیل فشار‌های شغلی زیاد، دیگر علاقه‌ای به ادامه کار خود ندارند و انگیزه‌ای برای ارائه خدمات بهداشتی و درمانی با کیفیت بالا ندارند.
برای حل مشکلات مربوط به رزیدنت‌ها، لازم است که اقدامات مختلفی صورت گیرد. یکی از مهم‌ترین اقدامات، کاهش ساعت‌های کاری و تغییر در برنامه‌های کاری است. بسیاری از کشور‌های پیشرفته دنیا به‌ویژه در اروپا و آمریکا تلاش کرده‌اند که با کاهش ساعات کاری رزیدنت‌ها و استفاده از مدل‌های آموزشی جدید، فشار‌های کاری را کاهش دهند. این اقدامات می‌تواند کمک کند تا رزیدنت‌ها فرصت بیشتری برای استراحت داشته باشند و فشار‌های جسمی و روانی آنها کاهش یابد.
علاوه بر این، حمایت‌های روانی از رزیدنت‌ها باید در دستور کار قرار گیرد. بیمارستان‌ها باید برنامه‌هایی برای مشاوره روان‌شناختی به رزیدنت‌ها داشته باشند و همچنین امکانات بهتری برای کاهش استرس و اضطراب آنها فراهم کنند. آموزش مهارت‌های مقابله با استرس و همچنین برگزاری دوره‌های آموزشی برای کمک به رزیدنت‌ها در مواجهه با فشار‌های شغلی می‌تواند از میزان فرسودگی شغلی و مشکلات روانی آنها بکاهد. همچنین برای رفع مشکلات مالی رزیدنت‌ها، باید پرداختی‌های آنها به‌ویژه در مناطق محروم افزایش یابد و شرایط کار آنها به گونه‌ای تغییر کند که انگیزه بیشتری برای ادامه فعالیت در این مناطق داشته باشند.
سرنوشت جنجالی لایحه بودجه ۱۴۰۴ برای رزیدنت‌ها
لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ با تغییرات و حذفیات مختلف، یکی از مهم‌ترین بند‌های حمایتی مربوط به رزیدنت‌های علوم پزشکی را از دست داد. در بند الف تبصره ۱۶ این لایحه، دولت پیشنهاد کرده بود رزیدنت‌ها در دوران تحصیل از مزایای بیمه درمان، عمر و بازنشستگی بهره‌مند شوند، بدون آن‌که تعهد استخدامی برای دولت ایجاد شود. اما کمیسیون تلفیق با حذف این بند، امید پزشکان جوان به آینده‌ای روشن‌تر را تیره کرد.
رزیدنت‌ها که ستون نظام درمانی کشور به شمار می‌آیند، سال‌ها در انتظار بهبود شرایط شغلی و برخورداری از حداقل حمایت‌های قانونی بودند. این بند از لایحه بودجه، برای بسیاری از آنان فرصتی برای بهره‌مندی از حقوق اولیه شغلی و معیشتی بود. با این وجود، حذف آن از کمیسیون تلفیق باعث شد موجی از انتقادات نسبت به بی‌توجهی به مشکلات رزیدنت‌ها شکل بگیرد.
واکنش‌ها به حذف یک حمایت ضروری
تصمیم کمیسیون تلفیق با واکنش‌های تند از سوی مسئولان نظام سلامت روبه‌رو شد. دکتر علی جعفریان، مشاور عالی وزیر بهداشت، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: "حذف این بند هیچ توجیهی ندارد و ضربه‌ای دیگر به آینده پزشکی ایران وارد می‌کند. " او همچنین تأکید کرد که برخی مسئولان همچنان از وضعیت بحرانی نیروی انسانی در حوزه سلامت بی‌اطلاع‌اند. این انتقادات در حالی مطرح می‌شود که فشار کاری و مشکلات معیشتی رزیدنت‌ها، در سال‌های اخیر منجر به مهاجرت گسترده و حتی حوادث ناگواری مانند خودکشی در میان آنان شده است.
جای قانون‌گذاری در بودجه نیست
سیدمحمد پاکمهر، نائب رئیس کمیسیون بهداشت مجلس، دلیل حذف این بند را ماهیت قانون‌گذاری آن دانست و توضیح داد که مواردی مانند تعیین مزایای شغلی باید در قالب لوایح مستقل و دائمی ارائه شوند، نه در لایحه بودجه. او با این حال اعلام کرد که در صحن مجلس پیشنهاد بازگشت این بند را مطرح خواهد کرد تا نمایندگان درباره آن تصمیم‌گیری کنند. پاکمهر همچنین یادآور شد که دولت هنگام پیشنهاد چنین بندهایی، منابع مالی آن را نیز پیش‌بینی کرده است.
رزیدنت‌ها تنها آموزش‌گیرنده نیستند
محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت، با اشاره به اهمیت حمایت از پزشکان جوان، اعلام کرد که افزایش دستمزد رزیدنت‌ها یکی از اولویت‌های وزارتخانه بوده و در ماه‌های اخیر حقوق آنان ۳۵ تا ۵۰ درصد افزایش یافته است. او همچنین تأکید کرد که رزیدنت‌ها نباید فقط به‌عنوان آموزش‌گیرنده دیده شوند، زیرا زحمات شبانه‌روزی آنان در بیمارستان‌ها، بخش بزرگی از بار درمانی کشور را به دوش می‌کشد. به گفته او، گنجاندن مزایای بیمه و سابقه شغلی در لایحه بودجه، یک قدم اساسی برای حمایت از پزشکان جوان است که امیدوار است مجلس آن را به تصویب برساند.
نقطه عطف آینده پزشکی ایران
حذف این بند از کمیسیون تلفیق، رزیدنت‌ها را در شرایطی بحرانی‌تر قرار داده و بر فشار‌های روانی و مالی آنان افزوده است. با این حال، سرنوشت این حمایت کلیدی همچنان به تصمیم نمایندگان در صحن علنی مجلس وابسته است. آیا مجلس می‌تواند گامی مؤثر برای بهبود وضعیت پزشکان جوان بردارد و نظام سلامت کشور را از بحران نیروی انسانی نجات دهد؟ یا این فرصت نیز مانند بسیاری دیگر، از دست خواهد رفت؟
در نهایت، باید توجه داشت که وضعیت فعلی رزیدنت‌ها به‌ویژه در کشور‌هایی مانند ایران، نه تنها به نفع خود رزیدنت‌ها نیست، بلکه به زیان سیستم بهداشت و درمان نیز می‌باشد. زمانی که رزیدنت‌ها تحت فشار‌های کاری شدید و مشکلات روانی قرار دارند، نه تنها کیفیت زندگی خود را از دست می‌دهند، بلکه ممکن است به‌طور غیرمستقیم بر کیفیت مراقبت‌های پزشکی نیز تأثیر منفی بگذارند. بنابراین، توجه به سلامت روانی و جسمی رزیدنت‌ها باید از اولویت‌های نظام سلامت قرار گیرد و برای بهبود شرایط آنها اقدامات مؤثری صورت گیرد.