مثل ماجرای فیلترینگ و رفع یا عدم رفع آن، رسیدن فناوری‌های نوینی که هر نوع فیلترینگ را بی‌اثر می‌کنند، یکه‌تازی هوش مصنوعی در جهان و لاک‌پشت سواری سازمان ملی هوش مصنوعی در ایران، پروژه استارلینک و ادعاهایش درباره وصل شدن با گوشی معمولی به اینترنت و... .
دقت کنیم
منصفانه‌اش را بخواهید، وقتی قرار است از جهان وب، فیلترینگ و چیزهایی از این دست در ایران حرف بزنیم باید نه‌تنها دو روی سکه که همه ابعاد و اضلاع مربوط به این مفاهیم در کشورمان را مد نظر داشته باشیم.
برای همین هم در مقدمه مطلب از هوش مصنوعی و اینکه دارد مرزهای فناوری را جابه‌جا می‌کند، پروژه استارلینک و... حرف زدیم.
آمار و ارقامی که دو روز پیش در گزارش شاخص هوش مصنوعی ایران۱۴۰۳ (Iran AI Index 2024) آمده می‌گوید: «در بازه زمانی ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳، ایران تقریباً بالاترین سهم از مقالات علمی هوش مصنوعی در منطقه را داشته است. یعنی این رتبه نشان‌دهنده جایگاه پیشرو ایران در حوزه تحقیق و توسعه مرتبط با هوش مصنوعی در منطقه است. در سال‌های اخیر (۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳) اما سهم ایران کاهش یافته و به رتبه دوم پس از عربستان سعودی تنزل کرده است...» یک روی سکه ماجرا این است که ما طبق معمول تلاش علمی در این زمینه را با همان شدت و حدّت سابق ادامه داده‌ایم، سعودی‌ها اما تلاش و سرمایه‌گذاریشان در این زمینه را چندچندان کرده و ما را پشت سر گذاشته‌اند. روی دیگر سکه اما این است که قطعاً در زمینه‌های مختلف علمی، کشورهای عقب‌مانده‌تر از ما به احترام جلوداریمان کلاه از سر برنمی‌دارند و همچنان نرم‌نرم پشت سرمان حرکت نمی‌کنند. آن‌ها به‌درستی این فضا را میدان مسابقه و پیشرفت دیده‌اند و به‌زودی تک‌تکشان ما را پشت سر خواهند گذاشت.
مسئله فقط هوش مصنوعی نیست. به اطرافمان دقیق‌تر نگاه کنیم و ببینیم دارد چه اتفاقاتی مثلاً در زمینه اینترنت ماهواره‌ای می‌افتد؟ پروژه استارلینک چقدر و با چه سرعتی دارد به وعده‌هایش عمل می‌کند؟ کشورهای دیگر چطور برای این نسل اینترنت آماده می‌شوند و اصولاً با پدیده فضای مجازی و محاسن و معایب و دردسرهایش چطور تا کرده‌اند؟
ماندن در مقام حیرت
البته معنی‌اش این نیست که در این نگاه دقیق به اطرافمان، آن‌قدر انگشت حیرت توی دهانمان بماند که فراموشمان شود به وضعیت خودمان هم دقیق‌تر نگاه کنیم. زمزمه‌های برداشتن فیلترینگ، رونق دادن به کسب‌وکارهای مجازی، گسترش هوش مصنوعی و... چندسالی است که در ایران به گوش می‌رسد. چند ماهی هم هست که البته برداشتن یا برنداشتن فیلترینگ، هوش و حواس همه را معطوف خودش کرده است تا وقتی که مثلاً برخی خبرگزاری‌ها به طور رسمی می‌نویسند: «خدمات استارلینک برای اتصال مستقیم تلفن‌های همراه به اینترنت ماهواره‌ای آغاز شد» یکی دو روز بعد یا همان روزش برخی دیگر تیتر بزنند که: «جزئیات غیررسمی از زمان برداشته شدن فیلترینگ اعلام شد».
ساده‌تر اینکه درست در اوج و گیرودار رسیدن فناوری‌های تازه و عبور برخی توانایی بشری از مرزهای علمی، فکر و ذهن ما و البته دغدغه مسئولان در ایران به دو قسمت مساوی یا نامساوی تقسیم شده؛ عده‌ای برای برداشته شدن سریع‌تر فیلترینگ در تکاپویند و برخی‌ها هم برای ماندنش، خودشان را به زمین و زمان می‌زنند. بی‌خیال اینکه بالاخره ممکن است راه میانه‌ای هم این وسط باشد که نه مشکلات فیلترینگ را داشته باشد و نه رهایی مطلق و واز و ولنگار بودن فضای مجازی را سبب شود. به‌خصوص اینکه وسط غوغای «فیلترینگ‌نه- فیلترینگ آری»، آن گوشه کنارها ببینیم برخی خبرگزاری‌ها از «محدود شدن اینستاگرام برای زیر شانزده ساله‌ها در استرالیا» خبر داده‌اند.
بخشی از دردسرهای فیلترینگی امروز شاید مال این است که متولیان امر اینترنت در کشور ما پا به پای خود اینترنت و دستاوردهایش حرکت نکرده‌اند و خوشبینانه‌تر نتوانسته‌اند حرکت کنند. از رفتار مسئولان و متولیان سابق در مواجهه با فناوری‌های جدیدالورود هم درس نگرفته‌اند. بنابراین طبیعی است وقتی فناوری و امکانات تازه‌ای در این زمینه به جهان عرضه می‌شود، آن‌ها هنوز سرگرم حل مشکلات اولیه و ابتدایی باشند. آن هم در حالی که علاوه بر مزایا و خوبی‌های اینترنت، هوش مصنوعی و... آسیب ها و مشکلاتش هم در جهان و ایران به اوج رسیده است.
زدن توی سروکله یکدیگر
طبیعی است وقتی که ما برای مسائل 20 سال پیش این عرصه فکری نکرده و راهی نگشوده‌ایم، در مقابل تغییرات و پیشرفت‌های سریع و هر روزه آن هم جز تسلیم و نگاه کردن چاره‌ای دیگر نخواهیم داشت. مثلاً در ایران کسی را پیدا نمی‌کنید که معتقد باشد فضای مجازی باید به حال خودش رها شود. همین‌طور کمتر عاقلی به قفل و بند کامل اینترنت و دیوار کشیدن میان خودمان با آن اعتقاد دارد، اما با وجود این هنوز که هنوز است مفاهیمی مثل صیانت از فضای مجازی، اینترنت طبقاتی، طرح نظام‌بخشی فضای مجازی و... لابه‌لای طرح‌ها و لایحه‌ها گم شده و کسی نمی‌داند با آن‌ها چه باید بکند.
درباره استارلینک و وعده و یا تهدید اینکه به‌زودی و با هوا شدن ماهواره‌های بیشتر، فیلترینگ و هرگونه صیانت و نظام‌بخشی باید برود کشکش را بسابد، توجه شما را به آخرین اطلاعات جلب می‌کنم... خبرگزاری‌ها روز گذشته این مطالب را نوشتند: «رئیس شورای مرکزی حزب ندای ایرانیان اعلام کرد فیلترینگ تا پایان سال و در سه مرحله برداشته خواهد شد، سایر امور نیز باتوجه به مقدورات در حال پیگیری است... اگر بخواهیم در یک کلمه بگوییم که آیا از نظر فنی در ایران برای همه امکان‌پذیر است با گوشی خود به استارلینک وصل شوند، باید گفت خیر! استارلینک نیاز به پشتیبانی سخت‌افزاری و پشتیبانی شبکه تلفن‌همراه دارد... اپراتورهای ایرانی هرگز با استارلینک قرارداد نمی‌بندند... از حیث سخت‌افزاری باید گوشی شما از نوعی باشد که قابلیت direct to cell را داشته باشد... بر فرض داشتن مجموع این قابلیت‌ها، اینترنت ماهواره‌ای روی گوشی فعلاً سرعتی بسیار پایین‌تر از اینترنت مبتنی بر دیش‌های استارلینک دارد...».
خب... تقریباً خیلی از ابعاد و اضلاع ماجرا را گفتیم حالا فقط مانده دقت به اینکه ما در مواجهه با این تحولات و مشکلات چطور و با چه سرعتی واکنش نشان خواهیم داد؟ آیا چند وقت دیگر که هوش مصنوعی برگ‌های جدید و شگفتی‌های تازه‌اش را رو کند و استارلینک هم به آنچه وعده داده، دست پیدا کند، ما هنوز درگیر بخشنامه‌های توسعه سازمان ملی هوش مصنوعی و برگزاری مثلاً سومین جلسه شورای ملی راهبری هوش مصنوعی‌مان هستیم یا اینکه مثل لاک‌پشت سوارها، داریم بر سر بود و نبود فیلترینگ و زشتی و زیبایی صیانت از فضای مجازی توی سرو کله یکدیگر می‌زنیم؟
خبرنگار: مجید تربت‌زاده