همشهری‌آنلاین نوشت: زیاد العلی، رئیس مرکز همه‌گیرشناسی بالینی دانشگاه واشنگتن در سنت‌لوئیس آمریکا در یادداشتی نوشت: از همان روزهای اولیه همه‌گیری کروناویروس جدید «مه مغزی» (brain fog) برای توصیف عارضه‌ای که پس از ابتلا به کووید-۱۹ در برخی از بیماران باقی می‌ماند، به کار برده شد.
مه مغزی یک اصطلاح محاوره‌ای است که وضعیتی از سستی ذهنی یا گیجی و عدم وضوح فکری را توصیف می‌کند که تمرکز، به خاطر سپردن چیزها و به روشنی فکر کردن را مشکل می‌کند.
اکنون که چهار سال از شروع همه‌گیری جهانی کرونا می‌گذرد، شواهد فراوانی به دست آمده است که دچار شدن به کروناویروس جدید (با نام رسمی سارس-کوو-۲) که بیماری کووید-۱۹ را ایجاد می‌کند، از راه‌های گوناگون بر سلامت مغز تأثیر می‌گذارد.
کووید-۱۹ علاوه بر مه مغزی می‌تواند منجر به مجموعه‌ای از مشکلات، از جمله سردرد، اختلالات تشنجی، سکته مغزی، مشکلات خواب، و گزگز و فلج اعصاب، و همچنین چندین اختلال سلامت روانی بینجامد.
شواهدی گردآوری‌شده روش‌های گوناگونی را که کووید-۱۹ تأثیری نازدودنی بر مغز می‌گذارد، توضیح می‌دهد. اما هنوز شیوه‌های خاصی که این ویروس از طریق آن‌ها این اثر را ایجاد می‌کند، تازه دارد مشخص می‌شود و هنوز درمان علاج بخشی برای این عوارض وجود ندارد.
به خصوص دو بررسی در ژورنال پزشکی معتبر نیوانگلند که در سال جاری میلادی منتشر شدند، تأثیرات عمیق کووید-۱۹ را بر توانایی‌های شناختی روشن می‌کنند.
چگونه کووید-۱۹ اثر خود را روی مغز می‌گذارد
- تجزیه‌وتحلیل‌های بر اساس بر اساس بررسی‌های همه‌گیرشناختی بزرگ نشان داد که افرادی که مبتلا به کووید-۱۹ بوده‌اند، در معرض افزایش خطر دچار شدن به نقصان در توانایی‌های شناختی مانند مشکلات حافظه هستند.
- بررسی‌ها با تصویربرداری انجام‌شده در افراد قبل و بعد از عفونت کووید-۱۹ کاهش حجم مغز و تغییر ساختار مغز پس از عفونت را نشان می‌دهد.
- یک بررسی افراد مبتلا به کووید-۱۹ خفیف تا متوسط نشان داد که التهاب طولانی‌مدت قابل‌توجهی در مغزهای این افراد وجود دارد و تغییراتی متناسب با هفت سال پیری مغز در آن‌ها رخ داده است.
- کووید-۱۹ شدید که نیاز به بستری شدن در بیمارستان یا بخش مراقبت‌های ویژه دارد، ممکن است منجر به نقصان توانایی‌های شناختی و سایر آسیب‌های مغزی شود که معادل ۲۰ سال پیری هستند.
- بررسی‌های آزمایشگاهی روی ارگانوئیدهای (شبه‌اندام‌های) مغز انسان و موش که برای شبیه‌سازی تغییرات در مغز انسان طراحی شده‌اند، نشان داد که عفونت با کروناویروس جدید باعث اتصال و ادغام سلول‌های مغزی می‌شود. این پدیده به عملاً باعث ایجاد مدار کوتاه در فعالیت الکتریکی مغز می‌شود و عملکرد آن را به خطر می‌اندازد.
- بررسی‌های کالبدشکافی افرادی که مبتلا به کووید-۱۹ شدید بودند اما ماه‌ها بعد به دلایل دیگر فوت کردند، نشان داد که ویروس هنوز در بافت مغز وجود دارد. این یافته‌ها شواهدی را ارائه می‌دهند که بر ویروس «سارس-کوو-۲ (کروناویروس دوم عامل نشانگان شدید حاد تنفسی) برخلاف نامش فقط یک ویروس تنفسی نیست، بلکه می‌تواند در برخی افراد وارد مغز شود. اما اینکه آیا تداوم حضور ویروس در بافت مغز است که باعث ایجاد برخی از مشکلات مغزی در افرادی که مبتلا به کووید-۱۹ بوده‌اند، می‌شود یا نه، هنوز ثابت نشده است.
- بررسی‌ها نشان می‌دهند که حتی زمانی که عفونت خفیف با کروناویروس خفیف رخ می‌دهد که به ریه‌ها محدود است، باز هم این عفونت می‌تواند التهاب را در مغز تحریک و توانایی سلول‌های مغز را برای بازسازی مختل کند.
- بیماری کووید- ۱۹ همچنین می‌تواند سد خونی- مغزی، سپر محافظت از سیستم عصبی که مانع از ورود مواد نامطلوب از خون به مغز می‌شود- را مختل کند و باعث به اصطلاح «نشت کردن» آن شود. بررسی‌های انجام‌شده با استفاده از تصویربرداری برای ارزیابی مغز افراد بستری‌شده با کووید-۱۹ که در بیمارستان بستری‌شده بودند، نشان داد که اختلال یا نشتی در سد مغزی خونی را در افرادی که دچار «مه مغزی» شده بودند، رخ داده است.
- یک تجزیه‌وتحلیل اولیه بزرگ که داده‌های ۱۱ بررسی را با هم ترکیب کرد که تقریباً ۱ میلیون نفر مبتلا به کووید-۱۹ و بیش از ۶ میلیون فرد غیر آلوده را در بر می‌گرفت، نشان داد که کووید-۱۹ خطر ابتلا به زوال عقل تازه شروع‌شده را در افراد مسن‌تر از ۶۰ سال افزایش می‌دهد.
کاهش ضریب هوشی
اخیراً بررسی که یافته‌های آن در ژورنال پزشکی نیوانگلند منتشر شده است، توانایی‌های شناختی مانند حافظه، برنامه‌ریزی و استدلال فضایی را در نزدیک به ۱۱۳۰۰۰ نفر که قبلاً کووید-۱۹ داشته‌اند، ارزیابی کرد. پژوهشگران دریافتند افرادی که به این بیماری مبتلا شده بودند نقص قابل‌توجهی در عملکرد حافظه و وظایف اجرایی داشتند.
این کاهش ضریب هوشی در میان افراد دچار عفونت در مرحله اولیه همه‌گیری و کسانی که در زمانی که سویه‌های دلتا و اومیکرون غالب بودند، دچار عفونت شده بودند، مشهود بود. این یافته‌ها نشان می‌دهد که خطر زوال شناختی با تحول یافتن کروناویروس عامل همه‌گیری جهانی از سویه اجدادی به سمت سویه اومیکرون کاهش نیافته است.
در همین بررسی، افرادی که کووید-۱۹ خفیف و بهبودیافته داشتند، کاهش شناختی معادل سه نمره افت بهره هوشی را نشان دادند. در مقایسه، افرادی که علائم پایدار بهبود نیافته داشتند، مانند افرادی که تنگی نفس یا خستگی مداوم داشتند، دچار شش نمره افت ضریب هوشی شده بودند.. افرادی که به دلیل کووید-۱۹ در بخش مراقبت‌های ویژه بستری‌شده بودند، دچار کاهش ۹ نمره‌ای را در ضریب هوشی شده بودند. مقایسه میان افرادی که دچار عفونت دوباره با کروناویروس شده بودند، در مقایسه با افرادی که دچار عفونت دوباره نشده بودند، نشانگر کاهش بیشتر دو نمره‌ای در ضریب هوش در گروه اول بود.
میانگین ضریب هوشی در جوامع حدود ۱۰۰ است. ضریب هوشی بالای ۱۳۰ بیانگر این است که فرد بسیار بااستعداد است، در حالی که ضریب هوشی زیر ۷۰ به طور کلی نشان‌دهنده میزانی از ناتوانی ذهنی است که ممکن است به حمایت اجتماعی قابل‌توجهی نیاز داشته باشد.
بررسی دیگری که یافته‌هایش در همان شماره ژورنال پزشکی نیوانگلند منتشر شده بود، ۱۰۰۰۰ هزار نروژی را در فاصله مارس ۲۰۲۰ تا آوریل ۲۰۲۳ در برمی‌گرفت. این بررسی عملکرد بدتر حافظه را در چند نقطه زمانی تا ۳۶ ماه پس از مثبت شدن افراد از لحاظ عفونت با کروناویروس جدید مستند کرده است.
پیامدهایی که مردم گزارش می‌دهند
در مجموع، این بررسی‌ها نشان می‌دهند که کووید-۱۹ خطری جدی برای سلامت مغز، حتی در موارد خفیف است و اثرات آن اکنون در سطح جمعیت آشکار شده است.
تجزیه‌وتحلیل اخیر نظرسنجی جمعیت فعلی آمریکا نشان داد که پس از شروع همه‌گیری کووید-۱۹، در میان آمریکاییان در سن کار شمار افرادی که در به خاطر سپردن، تمرکز یا تصمیم‌گیری «مشکل جدی» نسبت به هر زمان دیگری در ۱۵ سال گذشته داشتند، یک میلیون نفر بیشتر شده است. نگران‌کننده‌تر این است که این مشکلات ذهنی بیشتر توسط افراد جوان‌تر بین سنین ۱۸ تا ۴۴ سال گزارش می‌شود.
داده‌های اتحادیه اروپا روند مشابهی را نشان می‌دهد - در سال ۲۰۲۲، پانزده درصد از مردم اتحادیه اروپا مشکلات حافظه و تمرکز را گزارش کردند.
با نگاهی به آینده، شناسایی افرادی که بیشتر در معرض خطر هستند بسیار مهم خواهد بود. همچنین نیاز به درک بهتری از چگونگی تأثیر این روندها بر پیشرفت تحصیلی کودکان و بزرگ‌سالان جوان و بهره‌وری اقتصادی بزرگ‌سالان در سن کار وجود دارد. و میزان تأثیر این تغییرات بر همه‌گیری زوال عقل و بیماری آلزایمر نیز مشخص نیست.
پژوهش‌های فزاینده‌ای اکنون تأیید می‌کند که کروناویروس جدید را باید یک ویروس با تأثیر قابل‌توجه بر مغز در نظر گرفته شود. پیامدها بسیار گسترده است، از افرادی که درگیری‌های شناختی را تجربه می‌کنند تا تأثیر بالقوه بر جمعیت و اقتصاد.
همشهری‌آنلاین نوشت: زیاد العلی، رئیس مرکز همه‌گیرشناسی بالینی دانشگاه واشنگتن در سنت‌لوئیس آمریکا در یادداشتی نوشت: از همان روزهای اولیه همه‌گیری کروناویروس جدید «مه مغزی» (brain fog) برای توصیف عارضه‌ای که پس از ابتلا به کووید-۱۹ در برخی از بیماران باقی می‌ماند، به کار برده شد.
مه مغزی یک اصطلاح محاوره‌ای است که وضعیتی از سستی ذهنی یا گیجی و عدم وضوح فکری را توصیف می‌کند که تمرکز، به خاطر سپردن چیزها و به روشنی فکر کردن را مشکل می‌کند.
اکنون که چهار سال از شروع همه‌گیری جهانی کرونا می‌گذرد، شواهد فراوانی به دست آمده است که دچار شدن به کروناویروس جدید (با نام رسمی سارس-کوو-۲) که بیماری کووید-۱۹ را ایجاد می‌کند، از راه‌های گوناگون بر سلامت مغز تأثیر می‌گذارد.
کووید-۱۹ علاوه بر مه مغزی می‌تواند منجر به مجموعه‌ای از مشکلات، از جمله سردرد، اختلالات تشنجی، سکته مغزی، مشکلات خواب، و گزگز و فلج اعصاب، و همچنین چندین اختلال سلامت روانی بینجامد.
شواهدی گردآوری‌شده روش‌های گوناگونی را که کووید-۱۹ تأثیری نازدودنی بر مغز می‌گذارد، توضیح می‌دهد. اما هنوز شیوه‌های خاصی که این ویروس از طریق آن‌ها این اثر را ایجاد می‌کند، تازه دارد مشخص می‌شود و هنوز درمان علاج بخشی برای این عوارض وجود ندارد.
به خصوص دو بررسی در ژورنال پزشکی معتبر نیوانگلند که در سال جاری میلادی منتشر شدند، تأثیرات عمیق کووید-۱۹ را بر توانایی‌های شناختی روشن می‌کنند.
چگونه کووید-۱۹ اثر خود را روی مغز می‌گذارد
- تجزیه‌وتحلیل‌های بر اساس بر اساس بررسی‌های همه‌گیرشناختی بزرگ نشان داد که افرادی که مبتلا به کووید-۱۹ بوده‌اند، در معرض افزایش خطر دچار شدن به نقصان در توانایی‌های شناختی مانند مشکلات حافظه هستند.
- بررسی‌ها با تصویربرداری انجام‌شده در افراد قبل و بعد از عفونت کووید-۱۹ کاهش حجم مغز و تغییر ساختار مغز پس از عفونت را نشان می‌دهد.
- یک بررسی افراد مبتلا به کووید-۱۹ خفیف تا متوسط نشان داد که التهاب طولانی‌مدت قابل‌توجهی در مغزهای این افراد وجود دارد و تغییراتی متناسب با هفت سال پیری مغز در آن‌ها رخ داده است.
- کووید-۱۹ شدید که نیاز به بستری شدن در بیمارستان یا بخش مراقبت‌های ویژه دارد، ممکن است منجر به نقصان توانایی‌های شناختی و سایر آسیب‌های مغزی شود که معادل ۲۰ سال پیری هستند.
- بررسی‌های آزمایشگاهی روی ارگانوئیدهای (شبه‌اندام‌های) مغز انسان و موش که برای شبیه‌سازی تغییرات در مغز انسان طراحی شده‌اند، نشان داد که عفونت با کروناویروس جدید باعث اتصال و ادغام سلول‌های مغزی می‌شود. این پدیده به عملاً باعث ایجاد مدار کوتاه در فعالیت الکتریکی مغز می‌شود و عملکرد آن را به خطر می‌اندازد.
- بررسی‌های کالبدشکافی افرادی که مبتلا به کووید-۱۹ شدید بودند اما ماه‌ها بعد به دلایل دیگر فوت کردند، نشان داد که ویروس هنوز در بافت مغز وجود دارد. این یافته‌ها شواهدی را ارائه می‌دهند که بر ویروس «سارس-کوو-۲ (کروناویروس دوم عامل نشانگان شدید حاد تنفسی) برخلاف نامش فقط یک ویروس تنفسی نیست، بلکه می‌تواند در برخی افراد وارد مغز شود. اما اینکه آیا تداوم حضور ویروس در بافت مغز است که باعث ایجاد برخی از مشکلات مغزی در افرادی که مبتلا به کووید-۱۹ بوده‌اند، می‌شود یا نه، هنوز ثابت نشده است.
- بررسی‌ها نشان می‌دهند که حتی زمانی که عفونت خفیف با کروناویروس خفیف رخ می‌دهد که به ریه‌ها محدود است، باز هم این عفونت می‌تواند التهاب را در مغز تحریک و توانایی سلول‌های مغز را برای بازسازی مختل کند.
- بیماری کووید- ۱۹ همچنین می‌تواند سد خونی- مغزی، سپر محافظت از سیستم عصبی که مانع از ورود مواد نامطلوب از خون به مغز می‌شود- را مختل کند و باعث به اصطلاح «نشت کردن» آن شود. بررسی‌های انجام‌شده با استفاده از تصویربرداری برای ارزیابی مغز افراد بستری‌شده با کووید-۱۹ که در بیمارستان بستری‌شده بودند، نشان داد که اختلال یا نشتی در سد مغزی خونی را در افرادی که دچار «مه مغزی» شده بودند، رخ داده است.
- یک تجزیه‌وتحلیل اولیه بزرگ که داده‌های ۱۱ بررسی را با هم ترکیب کرد که تقریباً ۱ میلیون نفر مبتلا به کووید-۱۹ و بیش از ۶ میلیون فرد غیر آلوده را در بر می‌گرفت، نشان داد که کووید-۱۹ خطر ابتلا به زوال عقل تازه شروع‌شده را در افراد مسن‌تر از ۶۰ سال افزایش می‌دهد.
کاهش ضریب هوشی
اخیراً بررسی که یافته‌های آن در ژورنال پزشکی نیوانگلند منتشر شده است، توانایی‌های شناختی مانند حافظه، برنامه‌ریزی و استدلال فضایی را در نزدیک به ۱۱۳۰۰۰ نفر که قبلاً کووید-۱۹ داشته‌اند، ارزیابی کرد. پژوهشگران دریافتند افرادی که به این بیماری مبتلا شده بودند نقص قابل‌توجهی در عملکرد حافظه و وظایف اجرایی داشتند.
این کاهش ضریب هوشی در میان افراد دچار عفونت در مرحله اولیه همه‌گیری و کسانی که در زمانی که سویه‌های دلتا و اومیکرون غالب بودند، دچار عفونت شده بودند، مشهود بود. این یافته‌ها نشان می‌دهد که خطر زوال شناختی با تحول یافتن کروناویروس عامل همه‌گیری جهانی از سویه اجدادی به سمت سویه اومیکرون کاهش نیافته است.
در همین بررسی، افرادی که کووید-۱۹ خفیف و بهبودیافته داشتند، کاهش شناختی معادل سه نمره افت بهره هوشی را نشان دادند. در مقایسه، افرادی که علائم پایدار بهبود نیافته داشتند، مانند افرادی که تنگی نفس یا خستگی مداوم داشتند، دچار شش نمره افت ضریب هوشی شده بودند.. افرادی که به دلیل کووید-۱۹ در بخش مراقبت‌های ویژه بستری‌شده بودند، دچار کاهش ۹ نمره‌ای را در ضریب هوشی شده بودند. مقایسه میان افرادی که دچار عفونت دوباره با کروناویروس شده بودند، در مقایسه با افرادی که دچار عفونت دوباره نشده بودند، نشانگر کاهش بیشتر دو نمره‌ای در ضریب هوش در گروه اول بود.
میانگین ضریب هوشی در جوامع حدود ۱۰۰ است. ضریب هوشی بالای ۱۳۰ بیانگر این است که فرد بسیار بااستعداد است، در حالی که ضریب هوشی زیر ۷۰ به طور کلی نشان‌دهنده میزانی از ناتوانی ذهنی است که ممکن است به حمایت اجتماعی قابل‌توجهی نیاز داشته باشد.
بررسی دیگری که یافته‌هایش در همان شماره ژورنال پزشکی نیوانگلند منتشر شده بود، ۱۰۰۰۰ هزار نروژی را در فاصله مارس ۲۰۲۰ تا آوریل ۲۰۲۳ در برمی‌گرفت. این بررسی عملکرد بدتر حافظه را در چند نقطه زمانی تا ۳۶ ماه پس از مثبت شدن افراد از لحاظ عفونت با کروناویروس جدید مستند کرده است.
پیامدهایی که مردم گزارش می‌دهند
در مجموع، این بررسی‌ها نشان می‌دهند که کووید-۱۹ خطری جدی برای سلامت مغز، حتی در موارد خفیف است و اثرات آن اکنون در سطح جمعیت آشکار شده است.
تجزیه‌وتحلیل اخیر نظرسنجی جمعیت فعلی آمریکا نشان داد که پس از شروع همه‌گیری کووید-۱۹، در میان آمریکاییان در سن کار شمار افرادی که در به خاطر سپردن، تمرکز یا تصمیم‌گیری «مشکل جدی» نسبت به هر زمان دیگری در ۱۵ سال گذشته داشتند، یک میلیون نفر بیشتر شده است. نگران‌کننده‌تر این است که این مشکلات ذهنی بیشتر توسط افراد جوان‌تر بین سنین ۱۸ تا ۴۴ سال گزارش می‌شود.
داده‌های اتحادیه اروپا روند مشابهی را نشان می‌دهد - در سال ۲۰۲۲، پانزده درصد از مردم اتحادیه اروپا مشکلات حافظه و تمرکز را گزارش کردند.
با نگاهی به آینده، شناسایی افرادی که بیشتر در معرض خطر هستند بسیار مهم خواهد بود. همچنین نیاز به درک بهتری از چگونگی تأثیر این روندها بر پیشرفت تحصیلی کودکان و بزرگ‌سالان جوان و بهره‌وری اقتصادی بزرگ‌سالان در سن کار وجود دارد. و میزان تأثیر این تغییرات بر همه‌گیری زوال عقل و بیماری آلزایمر نیز مشخص نیست.
پژوهش‌های فزاینده‌ای اکنون تأیید می‌کند که کروناویروس جدید را باید یک ویروس با تأثیر قابل‌توجه بر مغز در نظر گرفته شود. پیامدها بسیار گسترده است، از افرادی که درگیری‌های شناختی را تجربه می‌کنند تا تأثیر بالقوه بر جمعیت و اقتصاد.