عطنا- دکترعلی‌اصغرکیا؛ رئیس دانشکده علوم ارتباطات و رئیس کرسی ارتباطات علم و فن آوری یونسکو در دانشگاه علامه طباطبایی، از امضای تفاهم نامه همکاری بین المللی چاپ و نشر دیجیتال (منابع باز آموزشی فارسی، در زمینه کاربرد هوش مصنوعی در فرآیند‌های یاددهی و یادگیری) بین کرسی ارتباطات علم و فن‌آوری دانشگاه علامه طباطبایی و دفتر یونسکو در پاریس خبر داد.
دکتر کیا با اشاره به چگونگی این همکاری مشترک گفت: "پس از مکاتبات و رایزنی‌های چند جانبه با دکتر ماتیو گویول؛ رئیس محترم اداره کل ارتباطات سازمان یونسکو پاریس، عصر روز شنبه ۱۹ آبان سال جاری، قرارداد بین المللی چاپ و نشر دیجیتال منابع باز آموزشی فارسی در زمینه کاربرد هوش مصنوعی در فرآیند‌های یاددهی و یادگیری به امضا رسید".
شایان ذکر است فولچین میایو؛ مدیر اداره کل کاربرد فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی در آموزش و یادگیری سازمان یونسکو در پاریس، نویسنده اصلی نسخه انگلیسی کتاب "هوش مصنوعی و نظام آموزشی: راهبردی برای سیاستگذاران" است که در قالب منابع آموزشی باز توسط انتشارات یونسکو پاریس در سال ۲۰۲۱ به چاپ رسیده است و متن آن به‌صورت دیجیتال و رایگان در اختیار همگان قرارگرفته است.
گفتنی است متن این کتاب از جانب نویسنده و دفتر اداره کل ارتباطات یونسکو به کرسی ارتباطات علم و فن‌آوری دانشگاه علامه طباطبایی سپرده و به فارسی ترجمه شد، اگرچه ترجمه دیگری از همین کتاب نیز پیش‌تر توسط دکتر کاوه بازرگان؛ عضو هیئت علمی دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، انجام شده و در انتشارات کندوکاو به چاپ رسیده بود.
این کتاب به‌صورت منابع آموزشی باز، در همان سال توسط سازمان یونسکو به زبان‌های چینی، فرانسه، اسپانیایی و عربی نیز ترجمه و انتشاریافته است. ترجمه روسی این کتاب نیز در مرحله بعد، به‌صورت منابع آموزشی باز توسط سازمان یونسکو پاریس در سال ۲۰۲۲ عرضه‌شده است. در ادامه پس از طرح پیشنهاد ترجمه آن به فارسی، دکتر کاوه بازرگان؛ عضو هیئت علمی دانشکده علوم ارتباطات آن را ترجمه و در سال در سال ۱۴۰۱ در انتشارات کندوکاو به چاپ رسانده است.
نسخه ترجمه فارسی جدید این کتاب نیز به‌زودی همزمان توسط دانشگاه علامه طباطبایی و سازمان یونسکودر پاریس، در قالب رویداد هفته یادگیری دیجیتال ۲۰۲۵ رونمائی خواهد شد.
خلاصه‌ای کوتاه از کتاب "هوش مصنوعی و نظام آموزشی: راهبردی برای سیاستگذاران" بدین شرح است:
"با وجود اینکه از فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات "به روز و نوین" در برنامه‌های کاربردی مبتنی بر هوش مصنوعی در فرایند‌های مرتبط با آموزش و یادگیری استفاده می‌شود، به‌کارگیری آن‌ها کاری غیر از خودکارسازی برخی روش‌های منسوخ‌شده در کلاس درس سنتی را انجام نمی‌دهند. درحالی‌که انتظار می‌رود توانایی‌های منحصربه‌فرد حاصل از کاربرد هوش مصنوعی براثر بخشی فرایند یاددهی-یادگیری بی افزاید.
اکنون بر سیاستگذاران و مدیران واجب است اطمینان حاصل کنند کاربرد هوش مصنوعی که برای بهبود آموزش و یادگیری مورد استفاده قرار می‌گیرد، صرفاً تحت تأثیر روایت‌های آرمانی مربوط به توانایی بالقوه آن قرار نگرفته باشد، بلکه آن را بادید تردید بنگرند تا توانمندی‌ها و قابلیت‌های ادعاشده را با آزمون‌های کاربردپذیری، مورد آزمایش قرار دهند. به عبارت دیگر، اگر در مقیاس جهانی و ملی بخواهیم اطمینان حاصل کنیم که کاربرد‌های هوش مصنوعی نابرابری‌های موجود را تشدید نمی‌کند، هر شهروند باید در مورد اینکه تعریف عملیاتی و قابلیت‌های هوش مصنوعی چیست؟، هوش مصنوعی چگونه کار می‌کند؟ و کاربرد هوش مصنوعی چگونه ممکن است بر زندگی او تأثیر مثبت یا منفی گذارد؟ درک قوی و عمیقی به دست آورد.
سرفصل‌های متن کتاب به شرح ذیل است:
- تکنیک‌های هوش مصنوعی: مروری بر یادگیری ماشین، شبکه‌های عصبی، پردازش زبان طبیعی و سایر روش‌هایی که زیرساخت برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعی را تشکیل می‌دهند.
- فناوری‌های هوش مصنوعی: بحث درباره ابزار‌هایی مانند سیستم‌های آموزش و یادگیری هوشمند، ربات‌های چت و پلتفرم‌های تجزیه‌وتحلیل داده‌ها که می‌توانند تجربیات آموزشی و تجربه یادگیری را بهبود بخشند.
- روند‌های هوش مصنوعی: تمایز بین "هوش ضعیف" (برنامه‌های محدود) و "هوش قوی" (هوش عمومی) و همچنین نگاهی انتقادی به قابلیت‌ها و محدودیت‌های فعلی کاربرد هوش مصنوعی در فرایند‌های یاددهی – یادگیری.
بهره‌برداری از هوش مصنوعی برای آموزش
نویسندگان در این فصل به بررسی روش‌های مختلف بهره‌برداری از هوش مصنوعی برای تقویت آموزش و یادگیری می‌پردازند، ازجمله:
- مدیریت آموزشی: هوش مصنوعی می‌تواند وظایف اداری را بهینه کرده، عملیات را ساده‌تر کند و تخصیص منابع را بهبود بخشد.
- یادگیری و ارزیابی: تجربیات یادگیری شخصی‌سازی‌شده می‌تواند از طریق فناوری‌های یادگیری تطبیقی که به نیاز‌های فردی دانش‌آموزان پاسخ می‌دهند، ایجاد شود.
- توانمندسازی و توسعه حرفه‌ای معلمان: ابزار‌های هوش مصنوعی می‌توانند با ارائه بینش‌هایی درباره عملکرد دانش‌آموزان، معلمان را حمایت کنند و استراتژی‌های تدریس مؤثرتری را، از طریق به‌کارگیری روش‌های تدریس با تمرکز بر علم و هنر یاددهی – یادگیری (پداگوژی)، تسهیل کنند.
ملاحظات اخلاقی
در این فصل تمرکز اصلی نویسندگان بر این است که اطمینان حاصل شود برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعی در آموزش اخلاقی و فراگیر هستند. این موضوع شامل:
- پرداختن به نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی داده‌ها و سوگیری‌های الگوریتمیک.
- ترویج همه‌جانبه نگری در توسعه و کاربرد فناوری‌های هوش مصنوعی.
- اطمینان از اینکه هوش مصنوعی توانایی انسان‌ها را تقویت کند نه اینکه آن‌ها را تضعیف کند (عاملیت کاربر در مقابل عوامل هوشمند).
چالش‌های ادغام هوش مصنوعی
این فصل چندین چالش مرتبط با ادغام هوش مصنوعی در آموزش و یادگیری را شناسایی می‌کند:
- جابه‌جایی شغلی: تأثیر بالقوه هوش مصنوعی بر نقش معلمان نگرانی‌هایی درباره امنیت شغلی ایجاد می‌کند.
- نابرابری‌های اجتماعی: بدون دسترسی برابر به فناوری، خطر عمیق‌تر شدن نابرابری‌ها در نتایج آموزشی وجود دارد.
- اخلاق داده: کاربرد اخلاقی و بخردانه داده‌هایی که توسط سیستم‌های هوش مصنوعی جمع‌آوری‌شده‌اند برای محافظت از حریم خصوصی دانش‌آموزان ضروری است.
نویسندگان کتاب تأکید می‌کنند که درحالی‌که هوش مصنوعی می‌تواند به چالش‌های مهم آموزشی پاسخ دهد، همچنین خطراتی وجود دارد که نیاز به بررسی‌های علمی و دقیق دارند. این سند زمینه را برای درک چگونگی بهره‌برداری خردمندانه از هوش مصنوعی به‌منظور دستیابی به هدف چهارم توسعه پایدار فراهم می‌کند که عبارت است از تضمین آموزش باکیفیت و فراگیر برای همه است. درک اصول هوش مصنوعی این فصل مفاهیم و توضیحات بنیادی درباره هوش مصنوعی، ازجمله ماهیت بین‌رشته‌ای، تکنیک‌ها و فناوری‌ها را ارائه می‌دهد".