مهدی بازرگان: مقامات عراقی در روزهای گذشته در صحبت‌های خود بارها اشاره کرده‌اند که تل‌آویو، عراق را تهدید به حمله کرده است. محمود المشهدانی، رئیس پارلمان عراق، روز یکشنبه خبر داد پارلمان این کشور قصد دارد جلسه‌ای درباره تهدیدات اسرائیل برگزار کند. در‌همین‌باره، محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، نیز شامگاه یکشنبه در مراسمی به مناسبت صدمین سالگرد تأسیس وزارت خارجه این کشور با اشاره به تهدیدات مکرر اسرائیل درباره حمله به خاک عراق عنوان کرد: «اسرائیل بهانه‌هایی واهی مطرح کرده و قصد تجاوز را دارد». براساس گزارش خبرگزاری رسمی عراق (واع)، نخست‌وزیر این کشور ادامه داد: «منطقه شاهد تنش‌های امنیتی بسزایی است و ما تأکید کرده‌ایم که عراق نباید نقطه آغاز حمله به هیچ کشوری باشد». محمد شیاع السودانی «بار دیگر درخواست خود مبنی‌بر جلوگیری از گسترش دامنه جنگ از سوی اسرائیل را تکرار کرد». به گفته نخست‌وزیر عراق: «از وزارت خارجه خواسته‌ایم پرونده تهدیدات اسرائیل را در محافل بین‌المللی پیگیری کند تا جلوی تلاش این رژیم برای جنگ‌افروزی بیشتر در منطقه گرفته شود». شامگاه یکشنبه هم به درخواست بغداد نشست فوق‌العاده شورای اتحادیه عرب در سطح نمایندگان دائمی به ریاست یمن برای بررسی نحوه تعامل عربی با تهدیدات اسرائیل علیه عراق برگزار شد. شرکت‌کنندگان در این نشست تلاش‌های اسرائیل برای گسترش تجاوزات را محکوم و بر حمایت از عراق تأکید کردند. حاضران در این نشست بیانیه‌ای صادر کردند و طی آن از دبیر‌کل اتحادیه عرب خواستند در پیامی به دبیر‌کل سازمان ملل و رئیس شورای امنیت سازمان ملل، موضع این اتحادیه را مبنی‌بر حمایت از جمهوری عراق و مخالفت قاطعانه با ادعاهای وزیر خارجه رژیم صهیونیستی، منعکس کند. قبل‌تر هم منابع آگاه فاش کردند که اسرائیل در تهدیدی جدید علیه گروه‌های حاضر در عراق، برنامه جدیدی را برای حمله به این گروه‌های مسلح آماده کرده است. روزنامه اسرائیلی «معاریو» به نقل از منابع گزارش داد این طرح در صورت رصد هرگونه تشدید تنش از عراق علیه اسرائیل، اجرا خواهد شد. همین منابع خاطرنشان کردند که این طرح شامل ضربه‌زدن به زیرساخت‌ها و تأسیسات متعلق به این گروه‌های همسو با ایران و سپس اجرای یک سلسله ترورها علیه رهبران آنها، همانند روند جاری در سوریه، خواهد بود. اما اینکه تا چه اندازه پای عراق به جنگ منطقه‌ای باز خواهد شد و از همه مهمتر آیا در صورت حمله اسرائیل به عراق، تهران با هدف حمایت از گروه‌های عراقی، خود را به این منازعه وارد می‌کند، سؤالاتی است که پاسخش را در گفت‌وگو با قاسم محبعلی، سفیر اسبق ایران در مالزی و یونان، مدیر‌کل خاورمیانه عربی و شمال آفریقا در وزارت امور خارجه و کارشناس مسائل خاورمیانه و جهان عرب، پی گرفته‌ایم.
جناب محبعلی، با توجه به روند جنگ یک‌ساله در منطقه خاورمیانه پس از
۷ اکتبر ۲۰۲۳، اسرائیل به محض کاهش درگیری در یک جبهه، جبهه درگیری و جنگ جدیدی را باز می‌کند. کما‌اینکه پس از کاهش درگیری‌ها در غزه، جبهه لبنان باز شد و اکنون که زمزمه احتمال آتش‌بس بین اسرائیل و لبنان پررنگ شده است، به نظر می‌رسد نتانیاهو سعی دارد جبهه جنگ با عراق را باز کند. ارزیابی شما در این زمینه چیست؟
به نظر می‌رسد که بعد از عملیات طوفان‌الاقصی در هفتم اکتبر ۲۰۲۳، راهبرد اسرائیلی‌ها به این سمت رفته است که هر گروه، جریان یا کشوری که بخواهد به شکل مستقیم یا غیرمستقیم وارد درگیری با اسرائیل شود، به شکل جدی به آن پاسخ دهد. کما‌اینکه در طول بیش از یک سال گذشته، اسرائیلی‌ها علاوه‌بر جبهه جنگ مستقیم در غزه و لبنان، درگیری‌هایی را در کرانه باختری، سوریه، یمن، عراق و حتی ایران داشته است. به همین دلیل واقعا در یک سناریوی احتمالی بعید نیست که اسرائیل جبهه جنگی را هم با عراق باز کرده و به این کشور حمله کند. چون واقع امر این است که در یک اولویت‌بندی پیش‌بینی می‌شد که بعد از غزه نوبت لبنان است و بعد از لبنان احتمالا درگیری با عراق مطرح باشد. بعد از آن هم موضوع یمن احتمالا در دستور کار اسرائیلی‌ها خواهد بود. البته تا اکنون به شکل مستقیم اسرائیل دو بار با ایران هم درگیر شده است و کماکان موضوع تنش مستقیم ایران و اسرائیل مطرح است و فروکش نکرده است.
به ایران اشاره کردید. آیا آن‌گونه که مطرح است، موضوع استفاده سرزمینی برای عملیات وعده صادق ۳ پای عراق را به درگیری کشانده است؟
خیر! از همان روزهای اولی که اسرائیل جنگ در غزه را شروع کرد، گروه‌های عراقی حملات خود را به اسرائیل تا زمان پایان‌دادن به کشتار و جنایت در غزه انجام داده بودند و به همین دلیل اسرائیل از همان هفته‌های آغازین جنگ در غزه به دنبال درگیری با عراقی‌ها هم بود. در طول یک سال گذشته هم بارها گروه‌های عراقی حملات مستقیمی را به خاک اسرائیل انجام داده‌اند. پس طبیعی است که موضوع ایران یا «وعده صادق ۳» مطرح نباشد و این موضوع بیشتر یک بهانه است، وگرنه اسرائیل دلایل زیاد دیگری دارد که جنگ با عراق را آغاز کند.
در برهه‌ای که شاهد ترور اسماعیل هنیه، سیدحسن نصرالله، سیدهاشم صفی‌الدین و... بودیم، ناگهان رسانه‌های اسرائیلی با ادعایی گزاف آیت‌الله سیستانی را هم در بانک اهداف ترور قرار دادند و این سؤال مطرح شد که چرا ایشان باید در هدف این ترور قرار بگیرد. اما در یک سطح از تحلیل تصور بر این است که نتانیاهو حتی با ترور شخصیتی مانند آیت‌الله سیستانی به دنبال ایجاد یک موج احساسی در عراق و وارد‌شدن این کشور به درگیری با اسرائیل است. حضرت‌عالی قائل به چنین نگاهی هستید و آیا واقعا اسرائیل تا مرز جنگ تمام‌عیار با عراق پیش می‌رود؟
نکته شما تا حدی می‌تواند درست باشد. شاید اسرائیل به دنبال حمله یا جنگ با عراق باشد، اما مسئله اینجاست که آیا عراقی‌ها هم به دنبال جنگ با اسرائیل هستند؟
به باورتان عراق به دنبال جنگ با اسرائیل نیست؟
من تصور می‌کنم که عراقی‌ها به دنبال جنگ با اسرائیل نیستند. حداقل و مشخصا دولت و ارتش این کشور تمایلی به این جنگ ندارند.
چرا؟
چون آسیب‌پذیری آنها به مراتب بیشتر است. ضمن اینکه وضعیت قومی، طایفه‌ای و مذهبی در عراق هم باعث شده یک اجماع و اتحاد داخلی برای جنگ با اسرائیل شکل نگیرد. کما‌اینکه در لبنان هم شاهد وضعیت مشابهی هستیم. اکنون نه دولت میقاتی و نه ارتش لبنان وارد جنگ مستقیم با اسرائیل نشده‌اند و بسیاری از گروه‌ها و جریان‌های مسیحی و اهل سنت در لبنان هم از درگیری با اسرائیل کنار کشیدند و عملا شاهد درگیری حزب‌الله با اسرائیل هستیم. بنابراین اگر واقعا شرایط به سمتی پیش برود که حمله‌ای از سوی اسرائیل به عراق انجام شود، مشابه با وضعیت لبنان، تنها گروه‌های مقاومت عراقی به دنبال مقابله با اسرائیل خواهند بود. قبل گفتم، به نظر من شرایط عراق به مراتب آسیب‌پذیرتر از لبنان است؛ چون لبنان تجربه پیشین جنگ مستقیم با اسرائیل را دارد. ضمن اینکه آسیب‌پذیری عراق از منظر حضور نیروهای آمریکایی هم بیشتر است.
به چه معنا؟
به این معنا که اگر درگیری از طرف اسرائیل در عراق شکل بگیرد، قطعا آمریکایی‌ها هم به شکل مستقیم ورود خواهند کرد و یک پای جدی درگیری در عراق خواهند بود. با آمدن ترامپ این موضوع جدی‌تر هم خواهد شد و اتفاقا نتانیاهو به دنبال سوءاستفاده از این وضعیت است تا بتواند حمله‌ای به عراق انجام دهد. به همین دلیل دولت محمد شیاع السودانی هیچ تمایلی ندارد که چنین درگیری با اسرائیل آغاز شود و سعی می‌کند از اهرم دیپلماسی و سیاست خارجی برای کنترل اسرائیلی‌ها استفاده کند.
یکشنبه‌شب هم شاهد برگزاری نشست اتحادیه عرب بودیم. آیا واقعا بغداد می‌تواند با کمک دیپلماتیک کشورهای عربی و توسل حقوقی به این دست نشست‌ها، اسرائیل را کنترل کند. اساسا شیاع السودانی توانایی دور‌کردن عراق از جنگ را دارد؟
درباره توانایی نخست‌وزیر عراق برای دور‌کردن این کشور از درگیری با اسرائیل باید بگویم که این دولت به شکل رسمی اعلام کرده است که عراق محل درگیری و نزاع نیابتی منطقه‌ای نخواهد بود و اجازه نخواهد داد از خاک این کشور حمله‌ای صورت بگیرد. اما مسئله دولت یا ارتش عراق نیست، بلکه گروه‌هایی است که مستقل از دولت عمل می‌کنند. باید دید توانایی بغداد برای مدیریت این گروه‌ها چقدر جدی است. درباره نشست اتحادیه عرب هم باید به این واقعیت اذعان کرد که این دست نشست‌ها در طول یک سال گذشته بعد از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ بارها برگزار شده است، اما اتفاق خاصی روی نداد. بنابراین اگر درنهایت اسرائیل حمله‌ای به خاک عراق انجام دهد، بعید است کشورهایی مانند عربستان، مصر، بحرین، امارات، قطر و... رویه عملی خود را تغییر دهند. کما‌اینکه درباره حمله به لبنان هم اتفاق خاصی روی نداد.
در این صورت سؤال مهمتر اینجاست که اگر حمله‌ای از سوی اسرائیل به خاک عراق انجام شود، احتمال ورود تهران به این درگیری چقدر جدی است؟
نمی‌توان با قاطعیت در این زمینه سخن گفت که اگر موضوع درگیری اسرائیل با عراق روی دهد ایران تا چه اندازه تمایل دارد یا می‌تواند در حمایت از گروه‌های مقاومت عراقی وارد منازعه مستقیم با اسرائیل شود؛ چون موضوع صرفا به اسرائیل باز‌نمی‌گردد. همان‌طور‌که قبلا گفتم، در صورت هرگونه درگیری بین اسرائیل و گروه‌های عراقی، قطعا پای آمریکا هم به این تنش باز خواهد شد و همان‌طور که قبلا اشاره داشتم، ما در آستانه روی‌کار‌آمدن دولت دوم دونالد ترامپ هستیم و بنیامین نتانیاهو به‌شدت امیدوار است که دولت جدید آمریکا حمایت دوچندانی از اسرائیل داشته باشد. پس مسئله صرفا درگیری اسرائیل در عراق نیست. قطعا هرگونه تنشی بین بغداد و تل‌آویو پای واشنگتن را هم به میان خواهد کشید. با این معادله سه‌جانبه بین بغداد، تل‌آویو و واشنگتن، تهران معادلات و اقتضائات خاص خود را دارد که آیا وارد درگیری خواهد شد که علاوه‌بر‌آنکه یک پای آن اسرائیل است و پای دیگرش آمریکا باشد. نکته مهم‌تری هم که مجددا باید به آن اشاره کرد، این است که در طول یک سال گذشته بعد از هفتم اکتبر و مشخصا از فروردین ماه سال جاری تا‌به‌اکنون، ایران و اسرائیل دو بار وارد تنش مستقیم شده‌اند و موضوع عملیات وعده صادق ۳ هم مطرح است؛ بنابراین هنوز پرونده تنش و درگیری مستقیم ایران و اسرائیل مختومه نشده است. حالا در چنین شرایطی، ایران وارد منازعه در عراق خواهد شد یا خیر، سؤالی است که باید با دقت نظر و قدری احتیاط به آن جواب داد.