به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، توسعه یک نیروی دریایی کارآمد از دیرباز بخش جدانشدنی برنامه ریزی‌های حکومتی بوده و حتی در متون تاریخی هم پادشاهی هفت دریا یک فضیلت اقتداری برای حکومت‌ها محسوب میشده است. طرح ریزی یک نیروی دریایی ابعاد پیچیده‌ای دارد و به یک ابردکترین منجر می‌شود که ذیل آن توسعه متوازن نیروی دریایی انجام می‌شود و کشور‌ها به سمت قدرت دریایی شدن میل میکنند.
به طور کلی طرح ریزی یک دکترین در ۳ سطح استراتژیک، تاکتیکی و تکنیکی تعریف می‌شود و ذیل استراتژی‌های تعریف شده تجهیزات (سطح تکنیکی) و ساختار رزم (سطح تاکتیکی) بنیان ریزی می‌شود.
هر کشور متناسب با ظرفیت‌های خود، قوای دریایی خود را توسعه میدهد و از دوران پیروزی انقلاب و جنگ تحمیلی، چالش‌های گوناگون دریایی درگیر ایران بوده است. توسعه نیروی دریایی به محوریت ارتش و سپاه صورت گرفت و ارتش جمهوری اسلامی ایران با کمک صنایع دفاع محصولات مختلف حوزه دریایی از قبیل ناو‌های کلاس موج، ناوچه‌های پیکان، ناوبندر‌های مکران، خوزستان، کردستان و طیف عظیمی از تجهیزات موشکی را توسعه دادند و از سال ۱۳۸۸ به تدبیر فرماندهی کل قوا، نیروی دریایی راهبردی شد و حوزه عملیات این نیرو به آب‌های بین المللی تسری پیدا کرد.
نیروی دریایی سپاه هم از همان زمان شکل گیری در سال ۱۳۶۴، در خط مقدم مبارزه با مهاجمین دریایی به کشور حضور دارد. دکترین تعریف شده برای سازمان رزم ندسا با نام " دکترین دست بلند " شناخته می‌شود. دکترین دست بلند یک برنامه ریزی بلند مدت و طرح توسعه برای نیروی دریایی سپاه بود که با توسعه سازمان رزم و تسلیحات و شناور‌های در خدمت، به مثابه بازوی بلند جمهوری اسلامی ایران عمل کنند و حوزه عملیاتی شناور‌های رزمی ایرانی تا آب‌های مکزیک و آمریکا برسد.
از دهه شصت توسعه نیروی دریایی سپاه ذیل دکترین دست بلند دنبال شد. طراحی و خدمت گیری ناوچه‌های کلاس تندر، طیف عظیم قایق‌های تندرو، ناوچه شهید ناظری، ناوچه‌های کلاس سلیمانی و ابومهدی مراحل پایه‌ای اجرایی کردن این دکترین بودند. پس از تثبیت قدرت دریایی در اواخر دهه نود و موفقیت چشمگیر ارتش و سپاه در حفظ کیان ایران، فاز اجرایی دکترین دست بلند وارد مرحله جدیدی شد و سپاه اقدام به توسعه و ساخت ناوپایگاه‌های اقیانوس پیما کرد تا حوزه عملیاتی ندسا به اقیانوس‌ها تسری پیدا کند. در راستای همین مسله ناوپایگاه‌های شهید رودکی و شهید مهدوی ساخته و الحاق شدند که قابلیت حمل انواع سامانه موشکی، پدافندی، پهپادی و قایق‌های تندرو را دارا هستند.
ناو پهپادبر شهید باقری، نقطه عطف سازمان رزم دریایی ایران
توسعه یک شناور پایگاهی با قابلیت عملیات دوربرد راهبرد آمریکایی‌ها برای توسعه سازمان رزم دریایی خود از جنگ جهانی دوم بود که با اجرایی شدن آن تبدیل به قدرت دریایی جهانی شد و این راهبرد توسط تمام ابرقدرت‌ها دنبال شد. فرانسه، انگلستان، روس‌ها و چینی‌ها مصرانه دنبال خدمت گیری ناو‌های هواپیمابر و هلیکوپتربر هستند و خط استمرار فشار‌های سیاسی ابرقدرت‌ها در بازوی اجرایی دریایی آن‌ها پدیدار می‌گردد. با توجه به نقش توسعه ناوپایگاه ها، چه در ارتش و چه در سپاه محصولات جدیدی توسعه پیدا کردند و ناو پهپادبر آخرین محصول سپاه پاسداران در این زمینه است.
ناو شهید باقری با شماره بدنه C۱۱۰-۴ حاصل توسعه سنگین یک پتلفرم تجاری است. در واقع ناو‌های کانتینربر پرارین کلاس هیوندای به عنوان بستر توسعه استفاده شدند.
پرارین در مرحله اول ورود جهت تغییر کاربری نظامی
مراحل میانی ساخت و ارتقای سازه و پل فرماندهی ناو
تغییرات بسیار گسترده است و مسطح سازی ناو جهت تشکیل باند پرواز، اضافه کردن عرشه پرواز مورب به واسطه یک سطح شیب دار، اضافه کردن اتاق کنترل پرواز، تجهیز به آسانسور جا به جایی ادوات سنگین بین طبقات (خود فرایند پیچیده مهندسی را می‌طلبد) و ارتقای کیفی سازه تنها گوشه‌ای از پروژه‌های اجرایی جهت توسعه این ناو استراتژیک هستند.
تصاویر باند پروازی
کلیپی از وضعیت ناو در مراحل اولیه ساخت
سیستم تیک آف پهپاد‌ها بر اساس یک رمپ شیب دار (سطح شیب دار) و لندینگ بر اساس یک باند جانبی تعریف شده است که پهپاد‌های مجهز به ارابه فرود تقویت شده روی آن لندینگ انجام میدهند. این ناو مجهز به آسانسور جا به جایی هواگرد است و آشیانه زیرین محل نگهداری از یگان‌های پهپادی است. گفته شده است آشیانه زیرین ناو قابلیت حمل ۶۰ فروند انواع مختلف پهپاد (شامل انتحاری) را دارد. تعداد پهپاد‌های رزمی قابل حمل آن احتمالا تا ده فروند باشد.
وزن ناو حدود ۳۵ هزار تن، طول این کشتی حدود ۲۴۰ متر و ارتفاع آن، ۲۱ متر می‌باشد. طول باند پرواز دقیقا مشخص نیست ولی از ۱۶۰ تا ۱۸۰ متر برآورد می‌شود. البته این باند مختص به عملیات پهپادی نیست و قابلیت عملیات بالگردی، استقرار سامانه‌های جنگ الکترونیک و همچنین عملیات پدافندی در دو فاز آفندی و پدافندی وجود دارد.
سیستم تسلیحاتی ناو باقری
در کنار عملیات پهپادی و بالگردی این ناو به موشک‌های کروز سطح به سطح از خانواده نور تجهیز شده است و سکوی مجزا برای موشک‌های ضد کشتی تخصیص داده شده است. برد عملیاتی این موشک‌ها بسته به نوع موشک نصب شده از ۷۵۰ کیلومتر تا ۲۰۰۰ کیلومتر متغیر است و قابلیت تهاجمی این کشتی را دو چندان میکند. با توجه به تصاویر منتشره، مجموعا ۸ فروند موشک کروز ضد کشتی روی یکی از بخش‌های موشکی این ناو به طور ثابت نصب شده است که ۴ موشک از چپ به راست و ۴ موشک از راست به چپ چیده شده اند. مطابق شنیده‌ها موشک‌های کروز در قسمت پشتی ناو نصب شده اند.
تصویر موشک‌ها
در کنار موشک‌های کروز طرفیت‌های عظیمی جهت تجهیز به موشک‌های بالستیک هم وجود دارد. در واقع با توسعه لانچر‌های حمل و پرتاب معروف به کانتینری ناو‌های مکران، خوزستان، کردستان (ارتش) و ناو‌های رودکی، مهدوی و باقری نیروی دریایی سپاه به طور بالقوه یک ناو موشک بر بالستیک هم هستند که صحت این ادعا در رزمایش بهمن ۱۴۰۲ سپاه با شلیک دو فروند موشک بالستیک دزفول با برد ۱۷۰۰ کیلومتر از روی ناو شهید مهدوی اثبات شد. با این تاکتیک ناو شهیدمهدوی قابلیت حمل حداقل ۱۰ موشک و ناو شهید باقری هم حداقل ۱۴ موشک را میتواند حمل کند البته در زمینه پرتاب مستلزم اجرایی کردن چک لیست‌های پیچیده است تا در عملیات و سازه ناو اخلالی ایجاد نشود (شلیک همزمان این تعداد موشک باعث کاهش ایمنی است)
شلیک موشک دزفول از پرتابگر کانتینری
در زمینه سیستم پدافندی تاکنون سیستم پدافندی ثابت روی ناو مشاهده نشده است ولی مشخصا مانند ناوچه‌های کلاس سلیمانی تجهیز به سامانه دفاع نقطه‌ای توپی محتمل است. همچنین موقتا تا تجهیز کامل ناو به سامانه‌های پدافند موشکی، با استقرار سامانه‌های زمین پایه ۹ دی، سوم خرداد و دزفول یک حلقه پدافندی برای این ناو ایجاد کرد. پروژه مشابه روی ناو شهید رودکی پیاده سازی شده بود تا در مواقع خطر و مورد حمله قرار گرفتن ناو بی دفاع نباشد، اما این مسله اهمیت داشتن شبکه پدافندی ثابت برای ناو را نفی نمیکند گرچه عملیات ناو تحت اسکورت کوروت‌های شهید سلیمانی و ابومهدی خواهد بود که قابلیت‌های پدافندی خوبی دارند.
سامانه سوم خرداد مستقر روی ناو شهید رودکی
چه هواگرد‌هایی قابلیت عملیات روی ناو پهپادبر باقری را دارند؟
با توجه به باند پروازی تعریف شده برای این ناو، پهپاد‌های سبک پیستونی قابلیت نشستن و برخواست دارند ولی به سبب شرایط خاص عملیات در دریا، نیازمند توسعه نمونه‌های خاص ناونشین پهپاد‌های رزمی با ارابه‌های فرود تقویت شده هستیم که با توجه به حسن سابقه ۳ شرکت پهپادساز صنایع هسا، صنایع قدس مهاجر و صنایع شاهد (سپاه) ظرفیت توسعه نمونه مخصوص عملیات روی ناو هواپیمابر در کشور وجود دارد که در فرایند تحقیق و توسعه قرار دارد و احتمالا الحاق ناو صرفا با عملیات حمل بالگرد صورت بگیرد و در مراحل بعدی پهپاد‌های مخصوص ناو رونمایی شوند.
همچنین انواع مختلف پهپاد‌های انتحاری سکوثابت و عمودپرواز مانند پلیکان قابلیت عملیات روی این ناو را دارند.
بدر زمینه بالگردی، اما وضعیت متفاوت است و این ناو قابلیت حمل انواع بالگرد را داراست. ناوگان هوادریای سپاه متشکل از بالگرد‌های بل ۲۰۶ (و نمونه ایرانی با نام شاهد ۲۷۸)، شاهد ۲۸۵، میل ۱۷ (مسله به موشک کروز) و بل ۴۱۲ گزینه‌های استقرار روی ناو شهید باقری هستند و اولین فاز ساخت این ناو هم در نقش بالگردبر خواهد بود و در آذرماه تست‌های متعدد پروازی روی این ناو گزارش شده است و آزمایشات عملیات همزمان ۷ بالگرد بر روی عرشه ناو با موفقیت صورت گرفت.
بالگرد‌های سپاه پس از تست‌های پروازی بر فراز ناو شهید باقری
جنگنده بدون سرنشین قاهر روی ناو پهپادبر/ بررسی یک شایعه
در کنار پهپاد‌های پیستونی، برخی شایعات خبر از ابراز تمایل نیروی دریایی سپاه نسبت به پهپاد جت قاهر دادند. این ادعا توسط مراجع رسمی رد یا تایید نشد و به نظر نمیرسد صحت داشته باشد چرا که پیچیدگی فنی، هزینه و محدودیت‌های آن بسیار بالا است گرچه توان فنی این مسله روی کاغذ در کشور موجود است.
تصویر گرافیکی از نمونه بدون سرنشین قاهر
مطابق شنیده‌ها نمونه پهپاد نسبت به نمونه جنگنده ابعاد کوچک تری دارد و برای عملی شدن این مسله باید منجنیق‌های پروازی (برای تیک اف) و سیستم لندینگ مخصوص با کابل و همچنین ارابه‌های فرود مخصوص روی ناو و پهپاد اعمال شود. همچنین از وضعیت خود پروژه قاهر خبر رسمی در دسترس نیست و همین مسله در صحت سنجی این شایعه تاثیرگذار است بنابراین با توجه به محدودیت‌های فنی و مبهم بودن وضعیت نهایی خود پروژه قاهر مسله استقرار روی کریر بعید به نظر میرسد.
در زمینه شناور‌های سبک هم، این ناو در کنار تمام قابلیت‌های پروازی یک پایگاه متحرک اقیانوسی برای قایق‌های تندرو سپاه هم می‌باشد و یک ناوگروه کامل تعریف شده ندسا همواره در این ناو عملیاتی هستند.
در مجموع اضافه شدن یک ناو پهپادبر (بالگرد بر) یک مهره کلیدی به سازمان رزم دریایی کشور اضافه میکند و یه گام بزرگ در راستای توسعه نیروی دریایی کشور محسوب می‌شود که اثرات زیر را به همراه خواهد داشت:
حفاظت از منافع ملی: بزرگان نظامی و سیاسی بر این باورند که نیروی دریایی قوی میتواند به حفاظت از مرز‌های دریایی و منافع ملی کشور در آب‌های بین‌المللی کمک کند. این امر به خصوص برای کشور‌هایی با خطوط ساحلی طولانی یا منابع دریایی غنی اهمیت بیشتری دارد.
پیشگیری از جنگ و جلوگیری از تهدیدات: توسعه یک نیروی دریایی قدرتمند میتواند به عنوان یک عامل بازدارنده در برابر تهدیدات خارجی عمل کند. حضور نظامی قدرتمند در دریا‌ها میتواند مانع از تجاوزات نظامی دیگر کشور‌ها شود.
تجارت و اقتصاد: نیروی دریایی نقش مهمی در حفاظت از مسیر‌های تجاری دریایی دارد. حفظ امنیت این مسیر‌ها برای اقتصاد جهانی و تامین زنجیره‌های تأمین بسیار حیاتی است.
دیپلماسی و قدرت نرم: حضور نظامی در آب‌های بین‌المللی میتواند ابزار مهمی برای دیپلماسی و اعمال نفوذ کشور‌ها باشد. انجام مانور‌های مشترک و شرکت در عملیات حفظ صلح از جمله این کاربردهاست.
پیشرفت فناوری و تحقیقات علمی: توسعه نیروی دریایی معمولاً با پیشرفت در فناوری‌های دریانوردی و تسلیحاتی همراه است که میتواند به پیشرفت تحقیقات علمی در زمینه‌های مختلف کمک کند، مانند ساخت شناور‌های امدادی و تجاری توسط صنایع دفاع.
اینگونه دیدگاه‌ها متناسب با شرایط ژئوپلیتیک و استراتژیک هر کشور ممکن است متفاوت باشند. در مجموع، یک نیروی دریایی قدرتمند میتواند ابزاری مهم برای حفظ امنیت و ثبات در عرصه بین‌المللی باشد و عملیاتی شدن ناو شهید باقری بازوی بلند ایران در مقابل متخاصمان خواهد بود.
نوشته: سیدنویدرضا موسوی