به گزارش گروه علمی ایرنا از پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، شاخص آمادگی شبکه‌ای (Network Readiness Index) به عنوان یک قطب‌نما برای دولت‌ها در مسیر تحول دیجیتال عمل می‌کند. این شاخص راهنمایی برای تقویت آمادگی دیجیتال در کشورها به شمار می‌رود و به دنبال رشد اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی در سطح جهانی است.
شاخص آمادگی شبکه‌ای کشورهای جهان را بر پایۀ چهار بُعد، ۱۲ شاخص و ۵۴ سنجه، جهت بررسی گرایش کشورها برای بهره‌برداری از فرصت‌های فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی (فاوا)، ارزیابی و رتبه‌بندی می‌کند و در گزارش ۲۰۲۴ میلادی این شاخص ۱۳۳ کشور ارزیابی و رتبه‌بندی شده‌اند.
این گزارش نشان می‌دهد همکاری‌های عمومی-خصوصی دیجیتال می‌توانند به عنوان یک محرک کلیدی در تسریع تحول دیجیتال عمل و به دولت‌ها و بخش خصوصی کمک کنند تا به طور مؤثرتری به چالش‌های جدید پاسخ دهند و فرصت‌های نوآورانه‌ای را برای بهبود زندگی شهروندان ایجاد کنند. در این راستا، ایجاد یک زیست‌بوم همکاری مؤثر و پایدار بین بخش‌های عمومی و خصوصی برای بهره‌برداری از پتانسیل‌های فناوری‌های نوین و بهبود زیرساخت‌های دیجیتال ضروری است.
جایگاه ایران در سنجه‌های مختلف گزارش
داده‌های این گزارش نشان می‌دهد در بُعد فناوری، ایران با رتبه ۵۴، به ویژه در دسترسی به فناوری با چالش‌هایی مواجه است (رتبه ۱۰۴)، اما در زمینه فناوری‌های آینده عملکرد خوبی دارد (رتبه ۲۴). در بُعد مردم، رتبه ۴۷ نشان‌دهنده استفاده نسبتاً بالا از اینترنت و فعالیت‌های نوآورانه در کسب‌وکارها (رتبه ۱۸) است، در حالی که دولت با رتبه ۱۰۴ ضعف‌هایی در ارائه خدمات دیجیتال دارد. بُعد حاکمیت نیز با رتبه ۸۱، نشان‌دهنده سطح معقولی از اعتماد عمومی به زیرساخت‌های دیجیتال است، اما در قانون‌گذاری با چالش‌هایی مواجه است (رتبه ۱۲۴). در نهایت، بُعد تأثیر با رتبه ۱۲۰، نیاز به توجه بیشتر به اقتصاد دیجیتال و اهداف توسعه پایدار را نمایان می‌سازد.
جایگاه جهانی ایران در سال‌های گذشته، در بُعدهای فناوری و مردم رو به رشد بوده است، در حالی که در بُعدهای حکمرانی و تأثیر روندی نزولی را تجربه کرده است. افزون بر گزارش امتیاز و رتبه کشورها در بُعدهای گوناگون، «شاخص آمادگی شبکه‌ای» در بر دارنده امتیاز و رتبه کشورها در سنجه‌های ریزتر نیز هست. همان‌گونه که گفته شد، این شاخص، روی هم، ۵۴ سنجه گوناگون را برای ارزیابی کشورها در هم می‌آمیزد. بر پایه این گزارش، بهترین رتبه ایران در سنجه «انتشارات علمی در زمینه هوش مصنوعی» به دست آمده است. پایین‌ترین رتبه‌های ایران نیز در سنجه‌های «حفاظت قانونی از حریم خصوصی» و «آرمان پنجم: فرصت‌های اقتصادی برای زنان» است.
کدام کشورها در صدر قرار دارند؟
ایران در ۱۲ سنجۀ ارزیابی «شاخص آمادگی شبکه‌ای» در میان ۵۰ کشور نخست جهان جای گرفته است. شاخص آمادگی شبکه‌ای در سال ۲۰۲۴، ۱۳۳ اقتصاد را رتبه‌بندی کرده است که این کشورها روی هم ۹۵ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را تشکیل می‌دهند. در تازه‌ترین ویرایش این نظام رتبه‌بندی، آمریکا و سنگاپور به ترتیب در رتبه‌های اول و دوم قرار دارند و فنلاند نیز در رتبه سوم جای گرفته است. در این رتبه‌بندی، هلند به رتبه ششم سقوط کرده است، در حالی که در سال ۲۰۲۳ در رتبه چهارم قرار داشت. سوئد به رتبه چهارم صعود کرده و کره جنوبی نیز با بهبود عملکرد خود از رتبه هفتم به پنجم ارتقا یافته است. سوئیس از رتبه ششم در سال ۲۰۲۳ به رتبه هفتم در سال جاری تغییر موقعیت داده است. بریتانیا با یک روند صعودی به رتبه هشتم رسیده و آلمان در رتبه نهم ثابت مانده است. دانمارک نیز اکنون در رتبه دهم قرار دارد.
عملکرد ۱۰ کشور برتر در ویرایش تازه این شاخص نشان می‌دهد که اقتصادهای پیشرفته در اروپا، آمریکا، آسیا و اقیانوسیه همچنان در آمادگی شبکه‌ای برتر هستند. در میان ۲۵ کشور برتر، اروپا با ۱۷ کشور در صدر است. شرق و جنوب شرق آسیا نیز چهار اقتصاد (سنگاپور، جمهوری کره، چین، و ژاپن) در میان کشورهای برتر دارد. از نظر توزیع درآمد در رتبه‌بندی ۲۰۲۴، ۵۲ کشور به‌عنوان اقتصادهای با درآمد بالا، ۳۶ کشور به‌عنوان اقتصادهای با درآمد متوسط بالا، ۳۲ کشور به‌عنوان اقتصادهای با درآمد متوسط پایین، و ۱۳ کشور به‌عنوان اقتصادهای با درآمد پایین شناخته شده‌اند. ایران نیز با امتیاز ۴۵. در میان کشورهای منطقه رتبه ۱۴ و در میان کشورهای جهان رتبه ۷۹ را دارد.
از نظر منطقه‌ای، اروپا با ۴۱ کشور پیشتاز است، در حالی که آفریقا با ۳۰ کشور، آسیا و اقیانوسیه با ۲۱ کشور، آمریکا با ۲۲ کشور، کشورهای عربی با ۱۳ کشور و کشورهای با ۶ کشور در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. شاخص آمادگی شبکه‌ای ۲۰۲۴ نشان‌دهنده پیشرفت‌های قابل توجه در زمینه فناوری و زیرساخت‌های دیجیتال در کشورهای پیشرفته و همچنین تلاش‌های کشورهای در حال توسعه برای بهبود وضعیت خود در این زمینه است. این امر می‌تواند به افزایش رقابت‌پذیری جهانی و بهبود کیفیت زندگی در این کشورها منجر شود.
پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) با ساخت و بروزرسانی ابزارهایی حرفه‌ای برای ارزیابی و سنجش علم، فناوری، و نوآوری کشور می‌کوشد تا در زمینه‌های در پیوند با مأموریت‌هایش به سیاست‌گذاران برای برنامه‌ریزی‌های درست و کارآمد یاری رساند. این گزارش نیز از انتشارات سامانة جایگاه علم، فناوری، و نوآوری ایران در جهان (نما) است که به پایش و گزارش پیرامون ۹۰ شاخص گوناگون از ۵۵ نهاد جهانی در حوزه‌های علم، فناوری، و نوآوری می‌پردازد و در نشانی NEMA.IRANDOC.AC.IR در دسترس همگان است.