به‌گزارش قدس آنلاین، مطابق تصمیم شورای اقتصاد، دولت دستورالعملی برای رفع ناترازی گاز در ماه‌های سرد سال تصویب کرده که ازجمله آن می‌توان به تعیین تعرفه‌های جدید، صرفه‌جویی، فرهنگ‌سازی، تعیین دمای آسایش در ساختمان‌های دولتی، ازسرگیری واردات گاز از ترکمنستان و مصرف نفت کوره در نیروگاه‌ها و صنایع با تأیید دادستانی استان اشاره کرد.
به‌تازگی حمید پورمحمدی، رئیس سازمان برنامه و بودجه گزارشی از مصوبات شورای اقتصاد ابلاغ کرد که در آن به راهکارهای کوتاه‌مدت و اضطراری رفع ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی اشاره شده بود که یکی از این موارد واردات گاز از ترکمنستان است.
چندی پیش مسعود پزشکیان در همایشی اعلام کرده بود «ترکمنستان حاضر نیست با دولت ما قرارداد گازی ببندد، چراکه می‌گوید ایران پول ما را نمی‌دهد» باوجود این سخنان؛ اما به‌نظر می‌رسد موضوع مطالبات ترکمنستان از ما نمی‌تواند تنها دلیل این موضوع باشد، چراکه جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم دهم خرداد سال گذشته اعلام کرده بود «از شروع کارمان یکی از مسائل، تسویه بدهی واردات گاز از ترکمنستان در دوره‌های قبل بود که با تدابیر خوبی که اندیشیده شد طی ۲۰ ماه در سه قسط تمامی مطالبات طرف ترکمن یعنی اصل بدهی پرداخت و تسویه شده است». همچنین وی در همان زمان اعلام کرده بود ضمن پرداخت اصل بدهی ترکمن‌ها «مذاکراتی با طرف ترکمنی برای احیای قراردادهای گذشته در حوزه واردات و تجارت گاز صورت گرفته است». بنابراین به‌نظر می‌رسد در دولت سابق مذاکرات برای افزایش روابط در این خصوص میان ایران و ترکمنستان درحال انجام بود.
به‌صورت کلی واردات گاز از ترکمنستان سابقه دیرینه دارد و به سال ۱۳۷۴ بازمی‌گردد؛ براساس قراردادی میان دو کشور قرار بود سالانه ۱۲ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی به‌مدت ۲۵ سال از ترکمنستان وارد ایران شود که درنهایت این واردات در سال۱۳۷۶ انجام شد، اما شرکت دولتی گاز ترکمنستان در فاصله سال‌های ۸۴ تا ۹۲ سه بار صادرات را قطع و هر بار اقدام به‌افزایش قیمت آن کرد.
بار سوم در سال۹۲ ترکمنستان صادرات گاز را به‌بهانه بدهی‌ای که ایران از این بابت به ترکمنستان داشت قطع و درنهایت به دیوان دادرسی شکایت کرد و تا پایان دولت دوازدهم به دلیل موضوع تحریم‌ها و خروج آمریکا از برجام، پرداخت بدهی گازی ترکمنستان به‌جایی نرسید. اما با روی کار آمدن دولت سیزدهم و اعلام آقای رئیسی مبنی بر اینکه بدهی گازی ترکمنستان پرداخت شده، قراردادی میان دو کشور برای واردات گاز به‌ایران امضا شد، اما بازهم ترکمنستان در دی‌ماه۱۴۰۱ اقدام به قطع گاز کرد.
مدتی بعد و در سال۱۴۰۲، دوباره واردات گاز از ترکمنستان به ایران از سر گرفته شد و مسئولان اعلام کردند روزانه حدود ۵/۷ میلیون مترمکعب گاز از این کشور وارد می‌شود و حتی این مقدار به روزانه ۱۰ میلیون مترمکعب هم رسیده است، اما بازهم پس از مدتی در دی‌ماه همان سال مسئولان اعلام کردند مدت اجرای قرارداد سوآپ گازی که سال۱۴۰۰ امضا شده بود پایان یافته و دیگر گازی از ترکمنستان به ایران وارد نمی‌شود.
همان‌گونه که مشاهده کردید واردات گاز از ترکمنستان از همان ابتدا با مشکلات و چالش‌های بسیاری همراه بود به‌طوری که در دی‌ماه۱۴۰۱ ترکمنستان به یکباره گاز ۱۷هزار نفر از مشترکان در شهرستان تربت جام را قطع کرد، بنابراین به‌نظر می‌رسد سیاست‌گذار باید فکری به‌حال این ماجرا کند و به‌دنبال منبعی قابل اعتمادتر باشد، چراکه ترکمنستان در این سه دهه نشان داده هر زمان که بخواهد می‌تواند پیچ صادرات گاز به ایران را ببندد.
ترکمنستان؛ همچنان مطلوب‌ترین گزینه واردات گاز
سعید نوری‌کرم، کارشناس انرژی در گفت‌وگو با قدس درخصوص چالش‌های ایران در واردات گاز از کشور ترکمنستان، اظهار کرد: واردات گاز از ترکمنستان در سال‌های اخیر همواره با چالش‌های متعددی همراه بوده است. این موضوع به‌ویژه در ماه‌های سرد سال که نیاز به گاز برای تأمین انرژی استان‌های شمالی ایران افزایش می‌یابد، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
وی ادامه داد: با وجود اینکه گاز ترکمنستان به‌عنوان یک منبع اقتصادی و جغرافیایی مناسب برای تأمین این نیازها شناخته می‌شود، تاریخچه روابط گازی ایران و ترکمنستان، به‌ویژه در زمینه بدهی‌ها و مشکلات تسویه‌حساب، همواره با نوسان‌هایی همراه بوده است. تصمیم اخیر دولت برای واردات گاز از ترکمنستان، سؤال‌های زیادی را درباره منطقی بودن تصمیم، چالش‌های موجود و راهکارهای مقابله با مشکلات احتمالی مطرح می‌کند که در پاسخ به‌این پرسش‌ها باید گفت واردات گاز از ترکمنستان به‌دلیل مزایای جغرافیایی و اقتصادی، همچنان یک گزینه مطلوب برای ایران به‌شمار می‌رود.
به‌گفته نوری‌کرم نزدیک بودن ترکمنستان به شمال ایران و هزینه کمتر انتقال گاز از این کشور نسبت به‌سایر منابع گازی، موجب می‌شود این کشور گزینه مناسبی برای تأمین گاز مورد نیاز استان‌های شمالی ایران باشد.
این کارشناس اقتصاد انرژی اضافه کرد: همچنین، گاز ترکمنستان به‌دلیل قیمت مناسب‌تر نسبت به‌سایر منابع، از دیدگاه راهبردی و به‌منظور بهره‌برداری بهینه از منابع انرژی، برای کشور دارای مزیت است. با این حال، چالش‌هایی در مسیر واردات گاز از ترکمنستان وجود دارد که باید در نظر گرفته شود.
وی نخستین چالش را تاریخچه روابط مالی میان دو کشور که با مشکلاتی همچون تأخیر در پرداخت بدهی‌ها روبه‌رو بوده است دانست و خاطرنشان کرد: تغییر شیوه تسویه گازبهای ترکمنستان در دهه۹۰، موجب نارضایتی ترکمنستان و توقف واردات گاز در زمستان ۱۳۹۵ شد. این مشکلات مالی و حقوقی موجب ایجاد چالش‌هایی در روابط گازی دو کشور و تردیدهایی در تعاملات اقتصادی شده است.
به گفته نوری‌کرم دومین چالش، تلاش ترکمنستان برای تنوع‌بخشی به بازارهای صادراتی گاز خود است. در حقیقت پروژه‌هایی همچون خط لوله تاپی، موجب شده ترکمنستان به‌دنبال کاهش وابستگی به‌بازار ایران باشد. علاوه بر این، محدودیت‌های تحریمی و مشکلات بانکی ایران، چالش‌هایی در مسیر روابط تجاری و گازی دو کشور ایجاد کرده است که می‌توان با تدابیر مناسب بر آن‌ها غلبه کرد.
این کارشناس انرژی با طرح این پرسش که آیا ایران می‌تواند کشورهای دیگری را جایگزین ترکمنستان کند، گفت: با توجه به‌محدودیت‌های موجود در تأمین گاز از منابع دیگر مانند روسیه یا قطر که به‌دلیل هزینه‌های بالای انتقال یا وابستگی به‌زیرساخت‌های کشورهای ثالث با دشواری مواجه است، به‌نظر می‌رسد ترکمنستان همچنان یکی از گزینه‌های کلیدی برای تأمین بخشی از گاز کشور باشد.
وی با بیان اینکه برای پیشگیری از تکرار چالش‌های گذشته و تقویت پایداری در روابط گازی با ترکمنستان، پیشنهادهای مؤثری قابل ارائه و پیگیری است، تصریح کرد: نخستین پیشنهاد، بازگشت به شیوه تهاتر کالاست. تهاتر گاز با کالا و تجهیزات یا صدور خدمات فنی و مهندسی، علاوه بر کاهش فشار ارزی، می‌تواند به‌تقویت روابط دو کشور کمک کند.
نوری‌کرم تدوین قراردادهای شفاف و پایدار را راهکار دیگری دانست و ابراز کرد: این قراردادها باید شامل بندهای حقوقی مشخصی برای حل‌وفصل اختلافات و تضمین ادامه همکاری باشد. علاوه بر این، ایجاد منافع مشترک بلندمدت و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مشترک اقتصادی و انرژی، می‌تواند انگیزه‌های بیشتری برای تقویت روابط و تداوم همکاری ایجاد کند.
این کارشناس اقتصاد انرژی بر اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه و مدیریت دقیق روابط گازی میان دو کشور تأکید و تصریح کرد: با توجه به اهمیت گاز ترکمنستان برای ایران و چالش‌های متعدد موجود، اتخاذ این سیاست‌های هوشمندانه می‌تواند به‌تأمین بخشی از نیازهای انرژی ایران در ماه‌های سرد سال کمک و از بروز چالش‌های مشابه گذشته جلوگیری کند.
البته واردات گاز از روسیه هم به‌عنوان یکی از گزینه‌های مطلوب و جایگزینی مطمئن‌تر به‌جای ترکمنستان همیشه یکی از گزینه‌هایی بوده که در دولت‌های مختلف مطرح شده تا جایی که دولت پیشین در آخرین روزهای حضورش بحث امضای سند توافق‌نامه انتقال گاز روسیه به‌ایران را رسانه‌ای کرد که براساس این توافق قرار بود روزانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب گاز از روسیه وارد کشور شود؛ اما نکته‌ای که این موضوع دارد اینکه زیرساخت لازم برای واردات گاز از روسیه هنوز فراهم نیست و از طرف دیگر ما هنوز درخصوص نحوه واردات گاز از روسیه و اینکه واردات از کف دریا باشد یا خشکی به‌نتیجه قطعی نرسیدیم.
بنابراین به‌نظر می‌رسد فعلاً چاره‌ای جز فکر کردن به‌گاز ترکمنستان نداشته باشیم. اما همان‌طور که پیش‌تر به این مورد اشاره شد برای اینکه ترکمنستان هر زمان که اراده کرد نتواند شیر واردات گاز را ببندد باید قراردادها به‌صورت شفاف، هوشمندانه و تهاتری منعقد شود تا دچار مشکل نشویم.