آمارهای وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد، بیش از ۳۰هزار ایرانی به‌‌‌طور مستقیم با آلودگی هوا جان خود را از دست داده‌‌‌اند. این عدد در تهران ۶۵۰۰ نفر برآورد شده است. البته آمارهای غیررسمی معمولا عددها را بسیار بیشتر از این رقم‌‌‌های رسمی و دولتی عنوان می‌کنند. برای مثال برخی از اعداد در نهادهای عمومی و غیردولتی تا ۹هزار نفر برای تهران عنوان شده است. بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد، مازوت‌‌‌سوزی در زمستان در برخی از شهرها از جمله اراک، اصفهان و کرج عامل موثر در تولید آلایندگی است. شهری مثل اهواز درگیر الگو‌‌‌های متنوع آلایندگی است؛ از گردوغبار ناشی از فعالیت کانون‌‌‌های فرسایش بادی تا آلایندگی صنعتی و نفتی و در تمام طول سال این آلودگی استمرار دارد. شهری مثل زاهدان از آلودگی گردوغبار در ۶ ماه اول سال رنج می‌‌‌برد. شهرهایی مثل تهران و مشهد قربانی تردد بیش از اندازه خودروهای فرسوده و ازکارافتادگی ناوگان حمل‌‌‌ونقل عمومی است. البته اینها مشکل همه شهرهای ایران نیست. ولی تقریبا همه شهرهای کشور درگیر آلودگی هوا هستند. ۲۶ شهر مشخصا در کارگروه ملی آلودگی هوا مشخص شده‌‌‌اند که هشت کلان‌شهر کشور وضعیت بسیار وخیمی دارند. تجارت فردا در گزارشی به قلم «جواد حیدریان» قانون هوای پاک و تبعات مازوت‌‌‌سوزی را بررسی کرده است.
صدیقه ترابی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت از محیط‌زیست میگوید: در مورد آلودگی هوا باید به قانون هوای پاک مصوب سال ۱۳۹۶ مراجعه کرد. اگر به مصوبات این قانون توجه شود این نکته را می‌توان دید که تعداد زیادی از فعالیت‌‌‌ها باید از سوی بخش‌‌‌های مختلف دستگاه‌‌‌های اجرایی کشور به عنوان وظیفه انجام شود تا به وضعیت مطلوبی در هوای کشور در تمامی مناطق کشور برسیم.
او با اشاره به اینکه سال‌هاست که کارگروه ملی آلودگی هوا جلسات مختلفی برگزار کرده و تلاش می‌کند وظایف دستگاه‌‌‌ها را تعیین و به آنها ابلاغ کند، میافزاید: اما اتفاقی که می‌‌‌افتاد این بود که به خاطر گستردگی وظایف دستگاه‌‌‌ها تقریبا همه شهرها در دستور کار رفع آلودگی هوا قرار می‌‌‌گرفتند. بنابراین حجم زیاد وظایف و تعداد زیاد شهرها باعث شد که مجموع انرژی و منابعی که در اختیار داشتیم تا بتوانیم همه اینها را به نتیجه برسانیم، در سطح کل کشور پراکنده می‌‌‌شد و از بین می‌‌‌رفت. علنا هوای هیچ‌‌‌کدام از شهرهای آلوده کشور با تمام تلاشی که صورت می‌گرفت به یک شرایط مطلوب و ایده‌‌‌آل و نرمال نمی‌‌‌رسید. به گفته ترابی هر سال کارهایی انجام می‌‌‌شد، اما اثرگذاری واقعی نداشت و در شرایط آلودگی هوای شهرها تاثیری نداشت. او اضافه می‌کند: امسال شاید یک تفاوت مهم که با شرایط سال‌های قبل ایجاد شده این است که به جای تمرکز بر ۲۶شهر آلوده کشور، که هشت شهر آن از کلان‌شهرهای ایران هستند، ما ببینیم که بالاترین آلودگی‌‌‌ها مربوط به کدام شهرهاست. بنابراین با داده‌‌‌هایی که در اختیار داشتیم به این نتیجه رسیدیم که مثلا کلان‌شهر اهواز که یکی از مناطقی است که هر دو آلودگی گردوغبار و آلودگی ناشی از سوخت صنایع مختلف نفتی و... را دارد، بالاترین‌درصد آلودگی را دارد و باید به شکل ویژه‌‌‌ای مدیریت شود.
معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت از محیط‌زیست ادامه می‌دهد: مثال دیگر اینکه شهرهایی مثل اصفهان، تهران، مشهد، اراک، کرج، زاهدان، اهواز، تبریز و... شهرهایی هستند که درگیر آلودگی‌‌‌های شدید به شکل‌‌‌های مختلف هستند. مثلا زاهدان بیشتر درگیر آلودگی گردوغبار است که عمدتا در ۶ماه اول سال با این مشکل درگیر هستیم. در مورد اهواز تمام سال درگیر آلودگی هستیم که در ۶ماه اول آلودگی گردوغبار است و در ۶ماه دوم هم آلودگی گردوغبار داریم و هم آلودگی ناشی از سوخت صنایع که با وارونگی هوا تشدید می‌شود. او با اشاره به اینکه برای شهری مثل اهواز کارگروه ملی به صورت ویژه آلودگی هوا را رصد و مدیریت می‌کند و تصمیم‌‌‌گیری مشخص و ویژه‌‌‌ای اتخاذ خواهد شد، میگوید: اما پنج کلان‌شهر اراک، مشهد، اصفهان، البرز و تهران که درگیر فشار آلایندگی ناشی از مصرف سوخت و تولید انرژی هستند، به شکلی مطالعه شده‌‌‌اند که بدانیم منشأ آلودگی در این شهرها چیست؟ بعد برای این شهرها بهترین استراتژی را طراحی کردیم و اولویت‌‌‌های اول و دوم برای آنها مشخص شد. بنابراین برای این پنج شهر به شکلی که بیشترین اثر را بر کاهش آلودگی هوا داشته باشند، الگوهایی را مورد بررسی قرار دادیم و روش را انتخاب کردیم. برای مثال اسقاط خودرو و اصلاح ناوگان حمل‌‌‌ونقل عمومی بیشترین اثرگذاری را بر هوای شهرهای تهران و مشهد دارند.
بنابراین برای این دو شهر اصلاح این روند در دستور کار قرار گرفت. تاکید شده است که امسال هر نوع فعالیت در مورد اسقاط خودرو و نوسازی ناوگان حمل‌‌‌ونقل عمومی باید برای شهرهای مشهد و تهران در اولویت قرار گیرد و تمرکز اصلی بر این دو شهر باشد. بنابراین با تمرکز بر این دو راه‌‌‌حل باید تمام توان کشور را برای بهبود وضعیت هوا در این دو شهر و کاهش آلودگی روی این دو موضوع بگذاریم.
آبخیزداری و کنترل بیابان‌‌‌ها؛ راه رفع آلودگی هوای زاهدان
ترابی میگوید: از سویی برای شهرهای آلوده در استان‌‌‌های اصفهان، مرکزی و البرز که آلودگی بسیار بالایی دارند روش دیگری را در نظر گرفتیم. در مورد اراک متوجه شدیم که اگر در زمستان مازوت‌‌‌سوزی را حذف کنیم، وضعیت هوا به‌‌‌شدت بهبود پیدا می‌کند. امسال توقع داریم با حذف مازوت از نیروگاه‌‌‌ها و شرکت‌ها و کارخانه‌‌‌های اراک وضعیت هوا به‌‌‌شدت بهبود پیدا کند. در مورد شهرهای اصفهان و کرج نیز مطالعات نشان داد که مولفه‌‌‌های اثرگذار بر آلودگی هوا همین سوخت مازوت است که باید در فصول سرد متوقف شود. او اضافه می‌کند: در کارگروه ملی آلودگی هوا ما برای حذف مازوت و دیگر ابعاد آلودگی جلسه خواهیم داشت تا رویکردهایی در مورد اصفهان و ابعاد دیگر ماجرای آلودگی هوا در این شهر را در نظر بگیریم. برای مثال نقش برخی صنایع در ایجاد آلودگی هوا در اصفهان بسیار پررنگ است و باید دستورالعمل‌‌‌های مشخصی برای کاهش یا حذف آلودگی این شرکت‌ها تدوین شود، چرا که حذف آلودگی این کارخانه‌‌‌ها جزو اولویت‌‌‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست است. در مورد کرج و استان البرز نیز باید صنایع شاخص در کارگروه ملی آلودگی هوا مورد بررسی قرار گیرند و مشخص شود که علاوه بر نیروگاه که یکی از عوامل ایجاد آلایندگی با سوخت مازوت است، چه صنایعی در تشدید آلودگی این شهر دخیل هستند.
این مقام مسوول با تاکید بر اینکه باید منابع تولید آلودگی هوا در این شهرها مشخص شود و برای رفع آنها برنامه‌‌‌ریزی صورت گیرد میگوید: امسال با این اولویت‌‌‌ها به شکل تخصصی وضعیت آلودگی هوای شهرها را مدیریت می‌کنیم و امید داریم که این روش نتیجه بهتری داشته باشد. هدف ما این است که بر اساس توانمندی در کشور از منظر سرمایه‌‌‌گذاری، تکنولوژی و توان کاهش آلودگی بتوانیم اثرگذار باشیم و هوای کلان‌شهرها را بهبود بخشیم. در سال‌های آینده حتما اگر این روند ادامه داشته باشد شاهد بهبود وضعیت هوای این کلان‌شهرها خواهیم بود و بعد آرام‌‌‌آرام به سمت شهرهای دیگر می‌‌‌رویم تا منابع تولید آلودگی در این شهرها را شناسایی و مدیریت کنیم.
او میافزاید: با مرور طراحی الگو‌‌‌های مختلف برای شهرهای مختلف متوجه می‌‌‌شویم که در شهرهایی مثل مشهد و تهران با بهبود عملکرد ناوگان حمل‌‌‌ونقل عمومی و مدیریت اسقاط خودروهای فرسوده می‌توان بخش مهمی از آلودگی هوا را کنترل کرد. در شهرهایی مثل اراک، اصفهان و کرج با مدیریت سوخت مازوت و کارخانه‌‌‌هایی که تولید آلودگی می‌کنند می‌توان هوای این سه کلان‌شهر را بهبود بخشید. همچنین در مورد زاهدان در نیمه اول سال با پروژه‌‌‌های آبخیزداری و کنترل بیابان‌‌‌ها می‌توان جلوی کانون‌‌‌های فرسایش بادی را گرفت و در مورد اهواز نیز با الگوی ویژه و ترکیبی از همه روش‌ها در طول سال می‌توانیم آلودگی هوای این شهر را تا رسیدن به بهترین کیفیت هوا، کاهش دهیم.