جوان آنلاین: در دنیایی که هر روز با سرعتی باور نکردنی در حال تغییر است، نسل جوان با چالش‌های متنوعی روبه‌روست. از فناوری‌های نوین گرفته تا تهاجم فرهنگی، همه و همه در حال شکل‌دهی به دنیای ذهنی و روحی این نسل هستند، اما در این بین سؤالاتی که به دغدغه‌ای مهم تبدیل شده، این است: چگونه می‌توانیم عشق و علاقه به دین را در دل کودکان و نوجوانان زنده نگه داریم؟ آیا می‌توان با جاذبه‌ها و شیوه‌های نوین، این گنجینه‌های فطرت را به سمت مفاهیم عمیق‌تری از دین هدایت کرد؟
حجت‌الاسلام محمدصادق مقدسیان به عنوان یکی از ناظران و پژوهشگران در این حوزه به بررسی این موضوع پرداخته و نظرات خود را در خصوص نحوه شکل‌گیری نگرش دینی در کودکان و نوجوانان به اشتراک گذاشته است. مقدسیان، معروف به «عمو روحانی» با سال‌ها تجربه در حوزه آموزش دینی و فرهنگی، به‌ویژه در برنامه‌های تلویزیونی و فرهنگی برای کودکان تلاش می‌کند مفاهیم دینی را به شکلی قابل درک برای نسل جوان ارائه دهد.
نگاه کودکان به دین؛ اشتیاق واقعی یا با اجبار؟
حجت‌الاسلام محمدصادق مقدسیان با تأکید بر اینکه دین یک امر ذاتی است، می‌گوید: «زمانی که فطرت انسان‌ها پاک باشد، ناخودآگاه به سمت دین و راه صحیح زندگی کشیده می‌شود. مفاهیمی مانند دروغ گفتن یا کتک زدن، برای ذات پاک بچه‌ها درک‌پذیر است و این موضوع به‌طور طبیعی در آنها شکل می‌گیرد. بنابراین نگاه کودکان به دین باید به‌گونه‌ای باشد که اشتیاق و علاقه‌مندی را به وجود آورد.»
مقدسیان همچنین به اهمیت زمان و نوع مطالبی که به کودکان ارائه می‌شود اشاره کرده و می‌افزاید: «مسائل دینی و اخلاقی باید در سنین مناسب و به شکلی قابل درک برای کودکان بیان شود. برای مثال، بیان مفاهیم سختی مانند بهشت و جهنم به کودکان زیر شش سال ممکن است نادرست باشد. در عوض باید ابتدا به معرفی رحمت‌های دین و جنبه‌های مثبت آن بپردازیم تا اشتیاق به دین در آنها ایجاد شود.»
او ادامه می‌دهد: «برای ایجاد علاقه به دین نیاز است در سنین پایین، روی موضوعات رحمانی دین تأکید شود. اگر به بچه‌ها بگوییم که اگر فلان کار را انجام دهند به جهنم می‌روند، این نگرش می‌تواند باعث ترس و زدگی نسبت به دین شود.»
مقدسیان در ادامه با ذکر مثالی درباره روضه‌خوانی برای کودکان می‌گوید: «وقتی کودکان را به مراسم‌های مذهبی مانند روضه می‌بریم باید محتوا را با توجه به سن آنها انتخاب کنیم. برای مثال، داستان شهادت حضرت علی‌اصغر (ع) ممکن است برای کودکان کوچک قابل درک نباشد و آنها را سردرگم کند.»
او همچنین به اهمیت بیان مفاهیم دینی مانند صدقه اشاره کرده و اظهار می‌دارد: «صدقه دادن یک مفهوم انتزاعی است که باید با توجه به سن و درک کودک توضیح داده شود. اگر به بچه‌های کوچک به‌طور کلی بگوییم که صدقه بلا را دور می‌کند، ممکن است برای آنها سؤال‌های زیادی ایجاد کند که پاسخی برای آنها نخواهیم داشت.»
مقدسیان می‌افزاید: «نگاه کودکان و نوجوانان به دین می‌تواند مشتاقانه باشد، زیرا ذات پاک آنها به خوبی مفاهیم خوب و بد را درک می‌کند. دین باید به‌گونه‌ای به آنها آموزش داده شود که فهم و علاقه به آن به‌صورت طبیعی و بدون اجبار شکل بگیرد.»
جشن‌هایی فراتر از شعائر؛ ضرورت عمق‌بخشی در برنامه‌های دینی نوجوانان
در سال‌های اخیر، برنامه‌های متنوعی برای کودکان و نوجوانان طراحی و اجرا شده است. از جمله این برنامه‌ها می‌توان به «جشن فرشته‌ها» برای دختران تازه‌مکلف، «جشن روزه اولی‌ها» برای دختران و پسران و جشن روز دختر در قالب «مثل ستاره» اشاره کرد. این اقدامات با هدف ایجاد پیوند عمیق‌تر با مفاهیم دینی و تقویت علاقه و نگرش مثبت کودکان و نوجوانان نسبت به دین شکل گرفته‌اند.
در همین راستا، حجت‌الاسلام محمدصادق مقدسیان به ارزیابی نقاط قوت و ضعف این برنامه‌ها پرداخته و به اهمیت ایجاد عمق و مفهوم در اجرای چنین برنامه‌هایی اشاره کرده است. او معتقد است این‌گونه برنامه‌ها به‌عنوان بستر‌هایی فرهنگی و فضا‌ساز می‌توانند جو مثبت و انگیزه‌بخش ایجاد کنند، اما مؤثر بودن واقعی آنها زمانی است که با معرفت و شناخت عمیق‌تری همراه باشند.
مقدسیان با ذکر مثالی از پیاده‌روی اربعین در رابطه با اهمیت مفهوم‌سازی و عمق‌بخشی در برنامه‌های دینی می‌گوید: «پیاده‌روی اربعین، جوی مثبت و جذاب ایجاد می‌کند و بسیاری از افراد، حتی کسانی که به‌طور معمول در مراسم‌های دینی حضور ندارند در این پیاده‌روی شرکت می‌کنند و به نیت قدم برداشتن برای امام حسین علیه‌السلام مشارکت دارند. اما تأثیر این حرکت زمانی عمیق و پایدار خواهد بود که با معرفت و شناخت همراه باشد. اینکه فرد در پیاده‌روی اربعین شرکت کند و در بقیه سال به مسائل دینی توجه نکند، نشان از کمبود عمق در این مشارکت دارد. بنابراین برنامه‌هایی از این دست زمانی اثرگذار خواهند بود که همراه با آموزش و بینش درست باشند.»
او در ادامه می‌افزاید: «پویش‌ها و برنامه‌هایی که به منظور ایجاد جو مثبت طراحی می‌شوند، بسیار ارزشمند هستند، اما شرط موفقیت آنها در دست برنامه‌سازی و اجرای صحیح است. اگر این برنامه‌ها به درستی طراحی و اجرا نشوند، ممکن است به ضدتبلیغ تبدیل شوند. به باور من، تبلیغ دین زمانی مؤثر خواهد بود که به شیوه صحیح و با محتوای مناسب انجام شود. گاهی امر به معروف و نهی از منکر نادرست، نه‌تن‌ها نتیجه مطلوبی نخواهد داشت، بلکه ممکن است به ضدتبلیغ منجر شود.»
مقدسیان تأکید می‌کند تولید برنامه‌های دینی به شکلی صحیح و با هدف ایجاد جو مثبت، اقدامی ارزشمند است، اما ضرورت دارد که در کنار این برنامه‌ها، محتوا و معرفت لازم نیز ارائه شود. مقدسیان بیان می‌کند: «نهاد‌هایی مانند سازمان تبلیغات که وظیفه ذاتی آنها در حوزه تبلیغ دین است، باید به ترویج و تعمیق این معرفت‌ها به شکلی مؤثر و ماندگار بپردازند تا تأثیر برنامه‌های دینی برای کودکان و نوجوانان پایدار و مثبت باشد.»
جشن فرشته‌ها؛ تجربه‌ای موفق در حوزه تربیت دینی
جشن فرشته‌ها که نخستین بار از حسینیه امام خمینی آغاز شد و سپس به شهر‌های مختلف رفت، به عنوان یک رویداد فرهنگی برای دختران تازه‌مکلف، بازتاب‌های گسترده‌ای در جامعه به همراه داشت. این برنامه با حضور شخصیت‌های برجسته، به‌ویژه رهبر کشور جایگاه ویژه‌ای به موضوع تکلیف و مسئولیت‌پذیری دینی در سنین نوجوانی بخشید و به الگوی موفقی تبدیل شد که در سراسر کشور مورد استقبال قرار گرفت. مقدسیان در مورد تأثیرات این جشن‌ها در ایجاد حس مسئولیت دینی و تغییر نگرش دینی در نوجوانان توضیح می‌دهد: «قطعاً این جشن‌ها در تقویت نگرش مثبت دختران نسبت به مفهوم تکلیف دینی مؤثر است. وقتی شخصیت مهمی مانند رهبر انقلاب در جمع دختران تازه‌مکلف حضور پیدا می‌کند، اهمیت این سن را برای همه از کوچک و بزرگ برجسته می‌سازد و باعث می‌شود جامعه، به‌ویژه این گروه سنی توجه بیشتری به این موضوع پیدا کنند.»
وی می‌افزاید: «اینکه دختران همسال خودشان را در چنین فضایی می‌بینند و با همذات‌پنداری، ارزش‌گذاری ویژه‌ای به تکلیف دینی خود احساس می‌کنند، موجب می‌شود که با علاقه و احترام بیشتری به مسائل دینی روی آورند. این حرکت، توجه بیشتری را به سوی اهمیت تکلیف دینی جلب می‌کند. به نظرم این رویکرد، تأثیر عمیق و مثبتی در تقویت علاقه‌مندی دینی دختران دارد.»
حجت‌الاسلام مقدسیان این رویکرد را گامی مثبت دانسته و معتقد است که چنین اقداماتی با ایجاد انگیزه و حس ارزشمندی می‌تواند تأثیر پایداری در نگرش دینی نسل‌های آینده داشته باشد.
آیا برنامه‌های فرهنگی ما به اندازه کافی عمیق هستند؟
در سال‌های اخیر توجه به تولید برنامه‌های ویژه برای کودکان و نوجوانان در زمینه مسائل دینی و فرهنگی افزایش یافته است. مقدسیان در ارزیابی این برنامه‌ها اشاره می‌کند که بسیاری از این اقدامات برای ایجاد شور و اشتیاق دینی بسیار مفید و سازنده بوده‌اند. او همچنین بر این نکته تأکید داشت که برای دستیابی به اثربخشی پایدارتر، این برنامه‌ها نیازمند محتوای عمیق‌تر و استمرار بیشتری هستند.
او ضمن یادآوری خاطراتی از دوران کودکی و حضور در برنامه‌های کانون پرورش فکری اشاره می‌کند که تجربه‌ها و آموزه‌های عمیق در سنین پایین باعث می‌شود افراد در بزرگسالی هم از آن به نیکی یاد کنند. او می‌گوید: «خاطراتی مثل نقاشی‌کشیدن در کنار مربیان یا شنیدن قصه‌های آموزنده هنوز برای من زنده و به یادماندنی است. این خاطرات نشان از کار عمیق و برنامه‌ریزی شده دارند که ذهن بچه‌ها را درگیر می‌کند و تأثیرات ماندگارتری می‌گذارد.»
مقدسیان در ادامه می‌افزاید: «در سال‌های اخیر، برخی نهاد‌ها با تولید برنامه‌هایی مانند «جشن فرشته‌ها» و نماهنگ‌های مرتبط با موضوعاتی مثل روز دختر، قدم‌های مؤثری در جهت تقویت نگرش دینی برداشته‌اند. این برنامه‌ها، به‌خصوص زمانی که با حضور چهره‌های فرهنگی و تربیتی همراه باشد، می‌تواند ایجاد علاقه‌مندی بیشتری در کودکان کند و اهمیت این مفاهیم را به آنها نشان دهد.»
وی تأکید می‌کند: «اگر این برنامه‌ها در قالب رسانه‌های گسترده‌تری مانند تلویزیون و با تولیدات عمقی و پیوسته‌تر ارائه شوند، می‌توانند نقش پررنگ‌تری در شکل‌گیری نگرش مثبت دینی و فرهنگی در ذهن کودکان ایفا کنند. برای مثال، همین برنامه «جشن فرشته‌ها» که به‌صورت تلویزیونی همراه با مجریانی آشنا و محبوب برای کودکان پخش شد، از نمونه‌های بسیار خوبی است که می‌تواند الگوی موثری برای آینده باشد. چنین برنامه‌هایی با ترکیب محتوای عمیق و ارائه مداوم می‌توانند از گذر لحظه‌ای فراتر بروند و تأثیرات عمیقی را روی نسل‌های بعدی بگذارند.»