سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - نجمه شمس: اخیراً کتابی در حوزه ساختارگرایی ادبی با نام «انگاره‌های ساختاری خمسه خواجوی کرمانی» به قلم هادی رشیدی در ۲۸۰ صفحه و با قیمت ۳۴۰ هزار تومان عرضه شده که پژوهشی بدیع و قابل تامل است.
ساختارگرایی، رویکردی مطالعاتی است که در سطح جهان و در اکثر علوم رواج یافته و در زمینه مطالعات ادبی، به‌ویژه در حوزه ادبیات داستانی، جایگاهی ممتاز دارد و پژهشگران بسیاری در بررسی ادبیات با این روش به تحلیل آثار روایی و داستانی پرداخته‌اند.
پیشینه این نوع تحقیقات در جهان بسیار طولانی است. می‌توان گفت از حدود یک قرن پیش در اروپا به طور جدی شروع شده و پیشینه آن به عصر ارسطو و کتاب بوطیقای وی و حتی پیش از آن می‌رسد؛ اما در ایران، این نوع مباحث سابقه چندانی ندارد و در دهه‌های اخیر در مباحث نقد ادبی و تحقیقات محققان ایرانی رواج یافته است.
راجع به ساختارگرایی و روایت‌شناسی آثار خواجوی کرمانی به‌صورت منفرد و محدود کارها و تحقیقاتی انجام شده؛ اما همه این تلاش‌ها به‌صورت تک‌نگاری و محدود هستند و تاکنون کار منسجم و همه‌جانبه‌ای پیرامون خمسه خواجو از دیدگاه‌های مختلف انجام نشده است
این کتاب با رویکردی ساختاری به شیوه الگوهای ساختاری ساختارگرایان و به‌ویژه الگوی روایی ولادیمیر پراپ به تحلیل و بررسی الگوهای روایی خمسه‌ی خواجو به‌صورت کامل پرداخته است.
اصولاً پژوهش های مبتنی بر سیاق روایت‌شناسانه-ساختاری مستلزم تعریف، توصیف، بیان نقش‌ها، کارکردها و ذکر آرای نظریه‌پردازان مطرح در این حوزه است.
در این کتاب ضمن بیان تاثیر گسترده و عمیق روایت بر زندگی فردی و اجتماعی انسان و جهان‌بینی او، تعریف جامعی از روایت و ویژگی‌های آن، عناصر بنیادین شکل‌گیری روایت و ساختار آن و سپس مکتب ساختارگرایی و ریشه‌های تاریخی آن از زمان ارسطو تا دوران معاصر بررسی شده است.
ساختارگرایی در مقام یک رویکرد کارآمد و گسترده در حوزه نقد ادبی تحت تاثیر زبان‌شناسی، ابزارهای زبان‌شناختی را در راستای تحلیل جنبه‌های ظاهری نظام‌های نشانه‌ای به کار می‌گیرد تا به رمزگشایی نحوه ارتباط واحدهای روایی با یکدیگر در نظام نشانه‌ای دست یابد؛ بنابراین کار ادبیات ساختارگرا تعریف اصول کلی ساختار ادبی است و این کتاب نگاهی ساختارگرایانه مبتنی بر آرای دو نظریه‌پرداز برجسته ساختارگرا (پراپ و گریماس) به حکایت‌های خمسه خواجوی کرمانی دارد و با هدف تحلیل و بررسی ساختاری داستان‌های خمسه خواجوی کرمانی و یافتن قواعد حاکم بر ساختار آنها به معنی بررسی و یافتن ساز و کار ذهن و زندگی انسان پرداخته زیرا معتقد است، داستان از ذهنیت و زندگی انسان نشئت می‌گیرد.
به عقیده نویسنده چارچوب مفهومی ادراک جهان از رهگذر ساختارگرایی فراهم می‌شود. ساختارگرایی، نوعی شیوه پژوهشی است که به تحلیل ساختار روایت‌ها و قواعد کلی حاکم بر آنها می‌پردازد و بر آن است تا علمی‌ترین مبنای ممکن را برای مطالعات ادبی فراهم آورد و از این میان روایت‌ها دارای عناصری بنیادین هستند که طبقه‌بندی آنها امری ضروری به نظر می‌رسد.
در این کتاب گونه‌های متفاوتی از حکایت‌های خمسه خواجوی کرمانی به لحاظ ریخت‌شناسی (ساختاری) تحلیل و بررسی شده تا عناصر و اجزای بنیادین حکایت‌ها و روابط آنها با یکدیگر و با کل ساختار مشخص شود.
خمسه‌خواجوی کرمانی به دو بخش عارفانه و عاشقانه با مختصات فرهنگی، سرزمینی و اعتقادی خاص خود تقسیم می‌شود که حکایت‌ها همان الگوی ساختار سه‌سطحی (تعادل، فرایند گذر از آسیب و بازگشت تعادل) مورد اشاره ارسطو را دارند.
نویسنده از تحلیل‌ها و بررسی‌های ساختارگرایانه خمسه خواجو، به این نتیجه رسیده که روایت های ایرانی و به‌ویژه خمسه خواجوی کرمانی ظرفیت‌های لازم خوانش روایت‌شناسانه-ساختاری با الگوهای روایی ساختارگرایی را دارد.
∎