[عبدالباسط انصاری] حوالی بامداد جمعه بود که رسانه‌ها از تصویب قطعنامه ضدایرانی پیشنهادشده توسط آمریکا و تروئیکای اروپایی در نشست فصلی آژانس و توسط شورای حکام خبر دادند. این قطعنامه که پنجمین قطعنامه شورای حکام علیه ایران(از زمان خروج آمریکا از برجام) و به بهانه نقض تعهدات برجامی و عدم‌همکاری با آژانس است؛ با 19رأی موافق، 12رأی ممتنع و 3رأی مخالف به تصویب رسید(یک کشور در رأی‌گیری شرکت نکرد و روسیه، چین و بورکینافاسو رأی مخالف دادند). در این قطعنامه ضمن تکرار اتهامات علیه ایران در زمینه عمل نکردن به تعهدات برجامی و عدم‌همکاری کافی با آژانس در زمینه منشا مواد یافت شده در دو مکان ادعایی، از مدیرکل خواسته شده است که یک ارزیابی جامع و به‌روز شده درباره برنامه هسته‌ای ایران برای نشست فصلی آتی آژانس تدوین کند. صدور این قطعنامه در حالی است که جمهوری اسلامی بارها از برخوردهای سیاسی آژانس انتقاد کرده و حتی در مقطع کنونی گزینه هایی چون توقف توسعه غنی‌سازی 60درصدی و بررسی انتصاب بازرس‌های جدید آژانس را براساس حسن نیت و در راستای تعامل پیشنهاد داده بود. در ادامه نگاهی به ابعاد این قطعنامه، تفاوت آن با چهار قطعنامه پیشین و اهمیت پاسخ ایران در مقطع کنونی خواهیم داشت:
نبرد بیانیه‌ها پیش از رأی گیری
عصر پنجشنبه و پیش از رأی‌گیری نهایی درباره این قطعنامه، تروئیکای اروپایی(انگلیس، فرانسه و آلمان) در بیانیه‌ای با متهم کردن ایران به نقض تعهدات برجامی و غنی‌سازی 60درصدی در راستای استفاده نظامی و ادعاهای تکراری از این دست، بررسی فعالیت چهار بازرس دیگر آژانس توسط ایران را نیز ناکافی خوانده و درخواست‌های زیاده‌خواهانه خود را تکرار کردند. از سوی دیگر اما هفت کشور عضو آژانس(روسیه، چین، نیکاراگوئه، بلاروس، سوریه، زیمبابوه و ونزوئلا) در بیانیه‌ای کم سابقه ضمن حمایت از ایران و تقدیر از همکاری‌های جمهوری اسلامی با آژانس، خروج آمریکا از برجام و بدعهدی‌های اروپا را سبب پیچیده شدن وضعیت پرونده هسته‌ای ایران معرفی کردند. این هفت کشور ضمن تأکید بر اتمام قطعنامه 2231 و تعهدات برجام در سال آتی، از عادی شدن پرونده ایران در اکتبر 2025 حمایت کردند و به محکوم کردن صریح فضاسازی اروپا و آمریکا و پیشنهاد صدور قطعنامه ضدایرانی و رویکرد غیرسازنده آژانس پرداختند. ایران نیز به امضای این بیانیه همراه با هفت کشور فوق پرداخت.
قطعنامه تازه شورای حکام چه می‌گوید؟
قطعنامه کنونی شورای حکام در راستای 4 قطعنامه پیشین از ایران خواستار همکاری کامل با آژانس، رفع ابهام موارد باقی‌مانده در موضوع چهار مکان ادعایی آلوده(با وجود حل شدن دو مورد از آن به اذعان آژانس) و شفاف‌سازی درباره ادعای ذرات اورانیوم یافت‌شده با منشا انسانی در دو مکان آلوده ادعایی شده است. همچنین این قطعنامه خواستار همکاری فوری ایران در زمینه همه مکان‌های فعلی و تجهیزات آلوده هسته‌ای، نمونه‌برداری از مکان‌ها و مواردی که آژانس تشخیص بدهد و همچنین «تدوین یک ارزیابی جامع و به‌روز درباره وجود یا استفاده احتمالی از مواد هسته‌ای اعلام نشده در ارتباط با مسائل گذشته و حاضر برنامه هسته‌ای ایران» تا مارس یا حداکثر بهار 2025 شده است.
تفاوت این قطعنامه با قطعنامه‌های پیشین
مهم‌ترین تفاوت این قطعنامه با چهار قطعنامه قبلی، مسئله ارائه ارزیابی جامع درباره برنامه هسته‌ای ایران است که به اذعان برخی کارشناسان می‌تواند با اتهام‌زنی و فضاسازی سنگین، زمینه ارجاع مجدد پرونده ایران به شورای امنیت و فعال کردن مکانیسم ماشه(بازگشت خودکار 6 قطعنامه شورای امنیت علیه ایران) را فراهم کند. هرچند کاظم غریب آبادی معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت خارجه عنوان کرده است مشکلات ایران و آژانس، اساسی نیست، اختلاف بر سر نظارت‌های فراپادمانی بوده و قطعنامه کنونی تبعات چندانی برای ایران ندارد و در مقطع کنونی ارتباطی بین پرونده هسته‌ای ایران و شورای امنیت برقرار نمی‌کند. تفاوت دیگر این قطعنامه به نسبت قطعنامه‌های پیشین، کاهش چشمگیر آرای موافق آن است. چهار قطعنامه پیشین با 20 الی 30 رأی موافق به تصویب رسیدند و این قطعنامه با 19 رأی موافق به تصویب رسید.
جمع‌بندی
اکنون جزئیات گزارش جامع آژانس قابل پیش‌بینی نیست اما همچنان امکان رایزنی دیپلماتیک و پیش بردن تعامل برای کاستن از فشار بر ایران وجود دارد. از سوی دیگر، مطابق انتظار و بنا بر اعلام قبلی، ایران به این قطعنامه پاسخ می‌دهد. پاسخ ایران مطابق بیانیه مشترک وزارت خارجه و سازمان انرژی اتمی؛ «راه‌اندازی سانتریفیوژهای جدید و پیشرفته از انواع مختلف» است. بر این اساس جمهوری اسلامی ضمن حفظ رویکرد تعاملی خود با آژانس، درصدد قطع زنجیره طولانی و بازی‌های تکراری سیاسی برای اعمال فشار و نادیده گرفتن حقوق هسته‌ای ایران است و به‌گفته غریب آبادی درصورت فعال شدن مکانیسم ماشه، گزینه خروج از ان.پی.تی را در دستور کار قرار می‌دهد.