این وضعیت در حالی رخ میدهد که تولیدکنندگان داخلی، با هدف کاهش اتلاف منابع ارزی و بی‌نیازی از واردات، ظرفیت تولید ورق‌های سرد و گالوانیزه را افزایش داده‌اند. اما اکنون، به‌جای شکوفایی این سرمایه‌گذاری‌ها، بازار داخلی شاهد سقوط رقابت برای خرید این محصولات است. هم اکنون تولیدات آهن و فولاد چین به دلیل استفاده دوباره از سیاست دامپینگ، با قیمتی کمتر از قیمت قابل توجیه اقتصادی به کشورهای دیگر صادر می‌شود اما کشورهایی همچون ترکیه، آمریکا و برزیل در تقابل با دامپینگ چشم بادامی‌ها، تعرفه های سنگینی برای واردات محصولات فولادی چین گذاشته اند. اتفاقی که متاسفانه در ایران به عنوان یک قطب تولید در صنعت آهن و فولاد رخ نداده و تولیدکنندگان داخلی را با مشکلات زیادی درگیر کرده‌است. سقوط میانگین رقابت در تالار معاملات از ۱.۳۹ درصد در سال گذشته به ۰.۳۸ درصد در نیمه اول سال جاری، نشانه‌ای جدی از تغییرات ترجیحات مصرف‌کنندگان و واردات گسترده با نرخ ارز نیمایی است. هم‌اکنون به‌رغم تولید مازاد بر نیاز داخلی، نه‌تنها صادرات این محصولات کاهش یافته، بلکه واردات ورق گالوانیزه نیز ۲۷ درصد رشد کرده است. این شرایط، ضمن تضعیف رقابت‌پذیری تولیدکنندگان داخلی در بازارهای بین‌المللی، تهدیدی جدی برای آینده این صنعت است که باید با بازنگری در سیاست‌های تعرفه‌ای و تقویت صادرات، از شدت آن کاسته شود. طبعا در زمانی که مواد اولیه تولید خودرو در داخل کشور با استانداردها و کیفیت مطلوب تولید می‌شوند، واردات آنها تابعی از وجود رانت است و نمی‌توان به سادگی از آن گذشت. به خصوص وقتی که آمارهای گمرک نشان میدهد در سال گذشته بیش از ۵۴ هزار تن ورق گالوانیزه وارد کشور شد که رشد ۱۸ درصدی را نسبت به سال ۱۴۰۱ نشان میدهد. در نیمه نخست سال جاری نیز حدود ۳۱ هزار تن ورق گالوانیزه وارد کشور شده است. همچنین در سال گذشته، واردات ورق سرد با رشد ۱۳۷ درصدی به ۵۶۹ هزار تن رسید و در نیمه نخست امسال نیز ۲۹۵ هزار تن ورق سرد وارد کشور شده است.
معاملات کم رونق در بورس کالا
بررسی آمارهای بورس کالا حکایت از این دارد که به دلیل واردات ورق گالوانیزه به داخل کشور در عمل روند معاملات محصولات داخلی با بی‌میلی متقاضیان و تولید کنندگان داخلی مواجه شده است. این در حالی است که اساسا دلیل افزایش ظرفیت تولیدی بنگاه‌های اقتصادی فعال در این حوزه برای تولید ورق سرد و گالوانیزه مناسب برای استفاده در صنعت خودرو ناشی از این نیاز بوده که کشور به واسطه واردات این محصول با اتلاف منابع ارزی رو به رو بوده است. مشاهده آمارها بیانگر آن است که که به واسطه نبود تقاضای کافی برای محصولات تولید شده در داخل کشور، معاملات در تالار نقره‌ای رو به سردی گذاشته است. مقایسه آمار به ثبت رسیده از داد و ستدهای ورق گالوانیزه در تارنمای بورس کالا نشان میدهد که در طول شش ماهه نخست در سه سال اخیر میزان رقابت چندان تعریفی نداشته و با توجه به اینکه تقاضای این محصول داخلی بود و به تبع نوسان زیادی نخواهد داشت، طبیعتا نباید شاهد رقابت گرم خریداران به مانند معاملاتی نظیر برخی محصولات پلیمری باشیم. اما سقوط میانگین رقابت در شش ماهه منتهی به 31 شهریور ماه سال جاری به محدوده 0.38 درصد نسبت به 1.39 درصد مدت مشابه در سال 1402 نشان از وقوع تغییرات جدی در ترجیحات مصرف کننده دارد. رقم مذکور اگرچه در سال 1401 حدود یک درصد بوده اما به نظر می‌رسد که بالا بودن رقابت در سال 1402 نسبت به سال قبل می‌تواند بیشتر به دلیل سرکوب نرخ ارز در سامانه نیما و الزام به واردات با نرخ ارز بسیار کمتر از بازار آزاد در مرکز مبادلات طلا و ارز باشد. همچنین نگاهی به قیمت‌های ورق گالوانیزه خودرویی و مقایسه 7 ماه ابتدایی سال جاری و 7 ماه ابتدایی سال 1402، نشان میدهد تغییرات قیمتی بین این دو دوره چندان چشمگیر نبوده و اختلافات در بیشتر موارد محدود و جزئی است. روند کلی قیمت‌ها در هر دو سال شباهت زیادی به هم دارد و نوسانات عمده‌ای مشاهده نمی‌شود. بنابراین، می‌توان گفت که تغییرات قیمتی در این بازه زمانی از ثبات نسبی برخوردار بوده‌است.
تقاضا رو به نزول است
کاهش تقاضا که منجر به سقوط درصد رقابت در نیمه نخست سال 1403 شده، سبب شده تا در سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش چندانی در ارزش معاملات شاهد نباشیم. در طول مدت یاد شده ارزش معاملات تنها 4.4 درصد رشد داشته که با توجه به دلاری بودن ارزش کالای مورد معامله خود نیز گواه دیگری از بی رونق بودن معاملات این کالا در بخش کالایی بازار سرمایه است. همین بی میلی را می‌توان در تفاوت عرضه و تقاضا در میانگین شش ماهه سه سال اخیر نیز مشاهده کرد. بر این اساس در سال 1401 میانگین تقاضا 56 درصد عرضه و در سال 1402 حدودا 54 درصد عرضه ثبت شده در سامانه بورس کالا بوده‌است. این رقم در شش ماهه نخست سال جاری به 38 درصد سقوط کرده که خود گواهی بر تامین نیاز داخلی از محلی دیگر است. البته باید توجه داشت که ضوابط حاکم بر معاملات بورس کالا نیز تا حدودی توانسته تقاضای اندک شکل گرفته در تالار نقره‌ای را محدود کند. در 6 ماهه نخست سال جاری تنها 42 درصد عرضه‌های انجام شده به مبادله کالا منتهی شده و معاملات انجام شده 92 درصد تقاضای موجود را در بر می‌گیرد. در مقابل طی مدت مدت مشابه سال 1402 نسبت معاملات در مقابل عرضه 48 درصد و نسبت به معاملات به تقاضا 62 درصد بوده‌است که نشان از کاهش ابطال معاملات در سال 1403 نسبت به سال قبل از آن دارد.
نگاهی بر اوضاع تولید و واردات
طی سال‌های اخیر و با رشد استانداردهای خودروسازی مدرن، استفاده سنتی از ورق سرد جای خود را به استفاده از ورق گالوانیزه داده‌است. استفاده از ورق گالوانیزه در مواردی که نیاز به دوام بالا، مقاومت در برابر رطوبت و خوردگی و ظاهر مناسب وجود دارد، معقول است. این ورق‌ها انتخابی ایده‌آل برای صنایع ساختمانی، خودروسازی، لوازم‌خانگی، کشاورزی و بسیاری دیگر هستند و به بهبود کیفیت و طول عمر محصولات کمک شایانی می‌کنند. با وجود این استفاده از ورق گالوانیزه در صنعت خودروسازی نسبت به سایر کاربردها منطقی‌تر و مؤثرتر است، زیرا خودروها به‌طور مداوم در معرض شرایط محیطی سختی مانند رطوبت، بارندگی، نمک جاده و تغییرات دما قرار دارند. این شرایط می‌توانند به سرعت موجب خوردگی و زنگ‌زدگی در قطعات فلزی شوند، که نه‌تنها هزینه‌های تعمیر و نگهداری را افزایش میدهد، بلکه ایمنی خودرو را نیز به خطر می‌اندازد. ورق گالوانیزه با پوشش مقاوم خود، حفاظت طولانی‌مدت را فراهم می‌کند و در مقایسه با سایر صنایع مانند ساختمان‌سازی یا تجهیزات کشاورزی، در خودروسازی اهمیتی حیاتی‌تر دارد. در حالی که در بسیاری از صنایع ممکن است جایگزین‌های دیگر برای ورق گالوانیزه وجود داشته باشد، در خودروسازی این ورق بهترین انتخاب برای تضمین استحکام، دوام و مقاومت خودرو در برابر شرایط چالش‌برانگیز محیطی است. همچنین، بهره‌گیری از ورق گالوانیزه در خودروها به کاهش وزن قطعات، افزایش کارایی مصرف سوخت، و کاهش اثرات زیست‌محیطی کمک می‌کند که این موارد نیز منطقی بودن استفاده از آن در صنعت خودرو را برجسته‌تر می‌کند.
تولید مازاد ورق گالوانیزه
در ایران روند بازار پرنوسان ورق گالوانیزه در سال 1402 همانند دو سال پیش از آن مشهود است. بر اساس آمار منتشر شده از سوی انجمن تولیدکنندگان ایران، میانگین تولید ماهانه ورق گالوانیزه که در سال 1401 برابر 88 هزار تن بود، در سال 1402 به 92 هزار تن افزایش یافت؛ اما تولید سالیانه آن همچنان از تولید سال 1400 کمتر است. مجموع تولید ورق گالوانیزه در سال 1400، 1182 هزار تن، در سال 1401، 1054 هزار تن و در سال 1402، 1108 هزار تن بوده است. تولید این محصول بیش از نیاز داخلی و این موضوع نشان‌دهنده پتانسیل بالا برای افزایش صادرات آن است. تولید زمستانی ورق گالوانیزه کمتر از مدت مشابه دو سال اخیر بوده است که این روند ممکن است به سال 1403 نیز سرایت کند. به‌طور کلی تولید ورق گالوانیزه بیش از نیاز داخلی است، بنابراین صادرات این محصول فولادی باید بیش از پیش تسهیل و تقویت شود. همچنین لازم است تعرفه واردات آن افزایش یابد تا از وارد شدن آسیب بیشتر به تولید داخلی این محصول جلوگیری شود. تولیدکنندگان برتر ورق گالوانیزه و گالوالوم در سال 1402 به تفکیک درصد تولید شامل ورق خودرو چهارمحال بختیاری با سهم 24.1 درصد، فولاد مبارکه اصفهان با سهم 15 درصد، فولاد امیرکبیر کاشان با سهم 11.7 درصد، فولاد تاراز چهارمحال بختیاری با سهم 10 درصد، فولاد دشتستان با سهم 6.8 درصد، صنایع هفت الماس با سهم 6 درصد، دانیال استیل با سهم 6.1 درصد، مجتمع فولادی روی‌اندود کاوه با سهم 6 درصد، مجتمع فولاد گیلان با سهم 2.9 درصد می‌شوند و بقیه تولیدکنندگان نیز 11 درصد تولید ورق گالوانیزه و گالوالوم را در اختیار دارند.
افزایش 27 درصد واردات ورق گالوانیزه در سال 1402
واردات ورق گالوانیزه به کشور در سال 1400، 96 هزار تن بوده که این عدد در سال 1401 به 64 هزار تن و در سال 1402 به 82 هزار تن افزایش یافته و حاکی از افزایش 27 درصدی نسبت به سال گذشته‌است. در حالی‌که صادرات ورق گالوانیزه در سال 1400، 111 هزار تن بوده و این عدد در سال 1401 به 79 هزار تن و در سال 1402 به 55 هزار تن کاهش یافته و حاکی از کاهش 30 درصدی نسبت به سال گذشته است. کاهش صادرات همراه با افزایش واردات نشان‌دهنده مشکلاتی در رقابت‌پذیری بین‌المللی و وجود موانع در بازارهای صادراتی است. همچنین از نظر ارزش دلاری واردات گالوانیزه در سال 1400، 102 میلیون دلار بوده که در سال 1401 این عدد به 81.6 میلیون دلار و در سال 1402 به 81.9 میلیون دلار رسیده‌است. با وجود صادرات این کالا که در سال 1400، 111 میلیون دلار بوده، در سال 1401 به 74 میلیون دلار و در سال 1402 با کاهشی چشمگیر به 47 میلیون دلار رسیده که حاکی از کاهش 37 درصدی نسبت به سال گذشته از آن است. عراق که طی سال‌های گذشته مقصد اصلی ورق گالوانیزه و گالوالوم صادراتی ایران بوده است، در سال 1402 سهم 11 درصدی از بازار صادراتی داشته و ارمنستان و افغانستان به مقاصد مهم صادراتی ورق گالوانیزه و گالوالوم ایران تبدیل شدند.
روند نوسانی تولید ورق سرد در سال 1402
مجموع تولید ورق سرد در سال 1400، 2594 هزار تن، در سال 1401، 2415 هزار تن و در سال 1402، 2625 هزار تن بوده است. در عین حال تولید ماهیانه ورق سرد طی سال 1402 روند نوسانی را گذراند. کمترین میزان تولید ورق سرد در تیرماه برابر 183 هزار تن و بیشترین میزان آن در فروردین برابر 255 هزار تن ثبت شده‌است. میانگین تولید ماهانه ورق سرد نیز در سال 1402 برابر 219 هزار تن بوده است. تولید تیر و مرداد ماه ورق سرد بیش از دو سال اخیر کاهش داشت که نشان‌دهنده تاثیرگذاری بیشتر محدودیت‌‌های برقی در سال 1402 است. همچنین جهش واردات بر روند نزولی تولید ورق سرد در طول سال 1402 تاثیرگذار بوده است. تولیدکنندگان برتر ورق سرد به ترتیب میزان سهم از تولید، فولاد مبارکه اصفهان با 59 درصد، فولاد غرب آسیا با 15 درصد، صنایع نفت الماس با 13.2 درصد، فولاد امیرکبیر کاشان با 8.1 درصد، مجتمع فولاد گیلان با 4.1 درصد و فولاد دشتستان با 0.5 درصد هستند.
کاهش وزنی و ارزش دلاری صادرات ورق سرد
مقصد حدود 36 درصد ورق سرد فولادی ایران، عراق بوده است. میزان واردات ورق سرد ترکیه از مبدا ایران نیز 2 برابر شده‌است. هرچند که حجم کل صادرات این محصول به نسبت تولید آن ناچیز است. واردات ورق سرد به ایران در سال 1400، 264 هزار تن بوده که این عدد در سال 1401 به 245 کاهش یافته اما در سال 1402، با جهشی چشمگیر و 132 درصد رشد، به 569 هزار تن رسیده است. از نظر ارزش دلاری نیز در سال 1400، 348 میلیون دلار ورق سرد وارد کشور شده که در سال 1401 این عدد به 414 میلیون دلار رسیده و در سال 1402، با رشدی 55 درصدی نسبت به 1401، به 644 میلیون دلار رسیده است. در مقابل صادرات ورق سرد از ایران در سال 1400، 17 هزار تن بوده که در سال 1401 به 21 هزار تن رسیده و در سال 1402، کاهشی چشمگیر داشته و به 7 هزار تن رسیده که حاکی از کاهش 68 درصدی نسبت به 1401 است. کاهش صادرات در کنار افزایش واردات، تهدیدی جدی برای تولیدکنندگان داخلی است. از نظر ارزش دلاری نیز صادرات ورق سرد در سال 1400، 18 میلیون دلار بوده، در سال 1401 این عدد به 17 میلیون دلار رسیده، اما در سال 1402، صادرات این کالا با کاهشی 71 درصدی در ارزش مواجه شده و به 5 میلیون دلار رسیده‌است.