به گزارش خبرگزاری ایمنا، برگزاری میزگرد تخصصی «از آسیب تا احیا؛ مروری بر مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان» فرصتی برای گرد هم آوردن چهره‌های برجسته در حوزه مرمت و حفاظت از آثار فرهنگی کشور بود؛ این نشست، با حضور مرتضی بخردی، معمار، شهریار ناسخیان، عضو هیئت‌علمی و مدیر گروه مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان و محمدعلی ایزدخواستی، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان، به بررسی ابعاد مختلف مرمت و احیای یکی از مهم‌ترین موزه‌های کشور پرداخت.
در این میزگرد، کارشناسان به تبادل‌نظر درباره چالش‌ها و فرصت‌های مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان پرداختند و با نگاهی جامع به آسیب‌های پیشین، راهکارهای نوینی برای احیای این اثر تاریخی مطرح کردند. این نشست فرصتی در هم‌افزایی دانش و تجربه میان متخصصان حوزه مرمت و مسئولان شهری بود، چراکه هدف نهایی همه، حفظ هویت فرهنگی و تاریخی این عمارت و ارتقای جایگاه آن در جامعه هنری و فرهنگی کشور است.
با توجه به جایگاه ویژه موزه هنرهای معاصر در معرفی هنر ایران به جهان، این میزگرد نه‌تنها به تجزیه‌وتحلیل وضعیت فعلی این موزه پرداخته، بلکه گام‌هایی مؤثر برای آینده‌ای روشن‌تر در زمینه مرمت و احیای آثار فرهنگی و هنری کشور را نیز فراهم آورد.
بررسی مرمت‌های گذشته
محمدعلی ایزدخواستی مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان در ابتدا به مشکلات ناشی از مرمت‌های دهه هفتاد پرداخت و تأکید کرد که آسیب‌های موریانه‌زدگی و فرسودگی مصالح اصلی سقف و دیوارهای موزه، پنهان بوده و شناسایی آنها مستلزم بررسی‌های دقیق‌تری بوده است.
به گفته وی این عمارت چندین مرحله مورد مرمت قرار گرفته که از نقاشی دیوارها و گچ‌بری‌های تا اصلاح در و پنجره را شامل شده ولی کامل‌ترین مرمت در دو سال گذشته انجام شده که با مشکلات عمیق ساختاری هم همراه بوده است. به‌عنوان مثال، شکستگی شاه‌تیرهای اصلی ایوان غربی که به ستون‌های کناری متکی بود، خطر سقوط سقف را به همراه داشت که با بارندگی ممتد سال ۱۴۰۱، این خطر دوچندان شد.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان اشاره کرد که در مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان تمامی سقف‌ها بازبینی و تیرها جایگزین شدند ضمن اینکه علاوه بر تعویض مصالح آسیب‌دیده، تمامی کارها با مصالح سنتی و در راستای حفظ اصالت بنا انجام شد. در بخش کلاه‌فرهنگی موزه، خرپای چوبی با خرپاهای محافظت‌شده تقویت شد و ترک‌های دیوار غربی که ناشی از نشست زمین بود، اصلاح و پی‌های آن تقویت شد. یکی از عوامل مهم نشست‌های گسترده در این عمارت، اجرای نادرست ناکش‌ها بوده که عمق آنها کمتر از عمق ساختمان بوده و عموماً رطوبت را به جداره و پی زیرزمین‌ها منتقل می‌کردند که در این دوره اصلاح شد.
رعایت اصول روایت تاریخی در بازسازی
ایزدخواستی تصریح کرد که برای بازگرداندن اصالت بنای موزه به دوره‌های تاریخی، تصاویر قدیمی بنا از دوره قاجار به‌عنوان مرجع بازسازی استفاده شد و از تغییراتی مانند جایگزینی سنگفرش حیاط با آجرفرش مطابق با تصاویر تاریخی و همچنین تعویض چراغ‌های پارکی حیاط با نمونه‌های قاجاری به‌عنوان تلاش‌هایی برای حفظ هویت تاریخی بنا استفاده شد این تغییرات ظاهراً جزئی، تأثیر قابل توجهی در بازگرداندن فضای اصیل بنا به‌جا گذاشت. همچنین رنگ روی گچبری ها زدوه شد و به شکل تاریخی آن بازگشت.
در ادامه، وی به پیچیدگی‌های پیش‌بینی‌نشده در روند مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان اشاره کرد و گفت: که در حین عملیات، مشکلاتی همچون ناپایداری گچ‌های قدیمی موجب شد که برآورد اولیه پروژه با واقعیت تطابق نداشته باشد. برای مثال، در ایوان غربی، ناپایداری گچ‌های دیوار و سقف به‌حدی بود که بازسازی آن نزدیک به دو ماه به طول انجامید.
مرمت همراه با احترام به کالبد تاریخی بنا
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان در پاسخ به این پرسش که آیا در مرمت موزه هنرهای معاصر دیدگاه کالبدی مدنظر بوده یا کارکرد بهره‌برداری، تاکید کرد که سازمان نوسازی و بهسازی تلاش کرده تا بدون دست‌اندازی به کالبد تاریخی، این بنا را حفظ کند.
وی تاکید کرد: بهره‌بردار موزه، یعنی سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان، وظیفه دارد با کمترین دخل و تصرف، از این بنا به‌عنوان فضای موزه بهره‌برداری کند و در عین حال اصالت کالبد آن را حفظ کند.
ایزدخواستی به نمونه‌ای از این رویکرد اشاره کرد و گفت که در سال‌های گذشته درب‌های ایوان شمالی برای بهره‌برداری گالری به‌شکل موقتی تغییر داده شده بود که این تغییرات قابل بازگشت هستند، بدین ترتیب نیازهای گالری و احترام به اصالت تاریخی به‌طور همزمان رعایت شد.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان با اشاره به لزوم حفظ روایت‌های فرهنگی و اجتماعی موزه خاطرنشان کرد: موزه هنرهای معاصر اصفهان به واسطه فعالیت‌های متعدد فرهنگی در طول سالیان، از مهم‌ترین مراکز روایت‌ساز در اصفهان بوده است. اگرچه با مرمت‌های جدید کالبد بنا حفظ شده است، اما حفظ روایت‌ها و خاطرات آن نیاز به توجه ویژه دارد. پیشنهاد می‌کنم با برگزاری مصاحبه‌ها و ثبت خاطرات و تجارب هنرمندان و مدیران، حافظه فرهنگی این موزه نیز حفاظت شود.
تأسیس واحد نگهداری و تعمیرات دوره‌ای برای حفاظت از بناهای تاریخی
وی با اشاره به چالش‌های سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان در جریان مرمت موزه گفت: مرمت اصولی با هزینه‌های بالا و مشکلات تأمین مصالح مناسب مواجه بود. مصالحی همچون آجرهای آجر فرش موزه از شهرهای دیگر تأمین شد تا با معماری اصیل سازگار باشد. همچنین گچ‌بری‌ها با دقت بسیار و بدون تغییر اساسی بازسازی شد و این اقدامات زمان مرمت را به تعویق انداخت. با این حال، سازمان نوسازی و بهسازی توانست با رعایت استانداردهای علمی مرمت، در بازسازی این بنای ارزشمند موفق عمل کند.
ایزدخواستی از تأسیس واحدی در سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان برای نگهداری و تعمیرات دوره‌ای بناهایی که توسط این سازمان مرمت می‌شوند خبر داد و افزود: این واحد وظیفه دارد که بناهای مرمت‌شده را به صورت مستمر بازبینی و در صورت بروز مشکل آن را به‌سرعت رفع کند. این اقدام برای موزه هنرهای معاصر نیز انجام خواهد شد تا این بنای ارزشمند همچنان در وضعیت کنونی خود حفظ شود. وی اشاره کرد که امر مرمت پایانی ندارد و همواره با بهره برداری از بنا باید وجود داشته باشد هرچند خرد و اندک باشد.
مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان؛ از تجارب دهه هفتاد تا رویکردهای اصولی جدید
مرتضی بخردی، معمار در ادامه این میزگرد به بررسی روند مرمت این بنای تاریخی پرداخته و از اقدامات اصولی و علمی اخیر توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان قدردانی کرده است.
وی با اشاره به مرمت‌های اولیه موزه در سال ۱۳۷۱، آنها را غیراصولی و غیرتخصصی دانست و گفت: شهرداری اصفهان در ابتدا این بنا را به یکی از معماران سنتی سپرد، اما دیدگاه او نسبت به فضای موزه محدود و غیرحرفه‌ای بود. او با نگاهی به‌سبک دکوراسیون تجاری، با نصب گونی روی دیوارها و نورپردازی‌های نامناسب، فضای موزه را از فرم فرهنگی خارج کرد.
بخردی بیان داشت که به‌دنبال اعتراضات فراوان، وی وارد پروژه شد تا با طراحی جدید، گالری‌های استاندارد و اصولی برای موزه ایجاد کند و طراحی داخلی را به صورت تخصصی به انجام برساند.
وی با اشاره به مرمت‌های جدید انجام‌شده توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان افزود: خوشبختانه در مرمت‌های اخیر، این بار اصول علمی و روش‌های تخصصی به‌کار گرفته شده است. از جمله اقدامات مؤثر می‌توان به اصلاح ساختار کف و دیوارها، بازسازی سقف‌های آسیب‌دیده، استفاده از تکنولوژی روز در نورپردازی و تأمین روشنایی مناسب گالری‌ها اشاره کرد. در این مرمت‌ها، بدون هیچگونه تغییر در ساختار فضاهای داخلی، بر رفع آسیب‌ها و استحکام‌بخشی علمی تمرکز شده است.
این معمار به تفاوت‌های ساختاری این بنا با سایر بناهای تاریخی اصفهان اشاره کرد و گفت: بنای موزه هنرهای معاصر مربوط به دوره قاجار است و برخلاف بناهایی همچون رکیب‌خانه از دوره صفویه، کیفیت و دوام مصالح اولیه آن کمتر است. بناهای دوره صفوی با مصالح و صنایع دستی باکیفیت ساخته می‌شدند که این ویژگی از نفوذ آسیب‌های محیطی جلوگیری می‌کرد. درحالی‌که موزه هنرهای معاصر، در دوره‌های پیشین با بی‌دقتی تعمیر شده و مشکلاتی چون ترک‌خوردگی سقف، موریانه‌زدگی و نشست دیوارها را در پی داشته است. مرمت جدید، به‌خوبی این مسائل را برطرف کرده است و بنا را برای سال‌های آتی مقاوم‌سازی کرده است.
لزوم حفظ روایت فرهنگی و هویت موزه هنرهای معاصر اصفهان
وی با تأکید بر اهمیت روایت فرهنگی و هویت موزه، افزود: موزه هنرهای معاصر اصفهان از دیرباز نماد فعالیت‌های فرهنگی و هنری در اصفهان بوده و باید همواره در خدمت روایت‌سازی فرهنگی قرار گیرد. این بنا در طی سال‌ها میزبان نمایشگاه‌ها و برنامه‌های متعددی بوده که بر فضای هنری شهر تأثیرگذار بوده‌اند. حفظ هویت فرهنگی موزه و استمرار فعالیت‌های آن برای انتقال ارزش‌های فرهنگی از مهم‌ترین اهداف ما بوده است.
بخردی با اشاره به اهمیت نگهداری دوره‌ای بناهای تاریخی گفت: نگهداری صحیح از یک بنای تاریخی نیازمند بازدیدهای منظم است تا مشکلات جزئی به موقع برطرف شود. با مرمت فعلی، ساختمان موزه از نظر فنی و ساختاری برای مدت طولانی ایمن شده است، اما باید هر ساله مورد بازبینی قرار گیرد تا از ایجاد آسیب‌های تازه جلوگیری شود.
وی در ادامه توضیح داد که ویژگی‌های معماری داخلی این بنا، امکان ایجاد گالری‌ها و فضاهای نمایشگاهی متنوع را فراهم کرده است. برخلاف بناهایی مانند رکیب‌خانه که ساختار صفوی و تزئینات خاص آن اجازه تغییرات زیادی نمی‌دهد، بنای موزه هنرهای معاصر اصفهان که متعلق به دوره قاجار است، به دلیل سادگی معماری و نبود تزئینات اضافی، انعطاف لازم را برای ایجاد فضاهای نمایشگاهی دارد. این ویژگی، فضای داخلی موزه را برای نمایش آثار معاصر و برگزاری نمایشگاه‌های هنری بسیار مناسب کرده است.
بخردی به اهمیت کاربری این بنا به‌عنوان موزه هنرهای معاصر اشاره کرد و گفت: موزه هنرهای معاصر اصفهان در طی دهه‌های گذشته، همواره محلی برای نمایش هنر و اندیشه‌های نو بوده و جایگاهی معتبر در فضای هنری و فرهنگی اصفهان داشته است. حتی در برخی دوره‌ها، نمایشگاه‌هایی از هنرمندان خارجی نیز در این مکان برگزار شده است؛ کاربری این بنا به عنوان موزه، نه‌تنها به حفظ بنا کمک کرده، بلکه موجب زنده ماندن و تقویت فضای فرهنگی اصفهان شده است.
لزوم مرمت و احیای موزه هنرهای معاصر اصفهان؛ راهکارهای علمی و فرهنگی
شهریار ناسخیان، عضو هیئت‌علمی و مدیر گروه مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان، در ادامه این میزگرد به بررسی وضعیت مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان و چالش‌های آن پرداخت و نکات کلیدی و رویکردهای علمی در زمینه حفاظت و احیای این بنا را تشریح کرد.
وی در پاسخ به پرسشی درباره دلایل آسیب‌پذیری بناهای تاریخی بیان کرد که ما در حفاظت از بناها باید به اصول علمی و منطقی پایبند باشیم؛ هر چه این حفاظت با دلسوزی و درک صحیح از نیازهای بنا انجام شود، آسیب‌ها کمتر خواهد بود.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه هنر اصفهان با تأکید بر ضرورت رسیدگی مداوم به بناهای تاریخی، گفت: مرمت باید یک فرآیند دائمی باشد و نباید به دوره‌های کوتاه‌مدت محدود شود. این بناها همواره نیازمند مراقبت و توجه ویژه هستند و اگر به موقع به آنها رسیدگی نشود، به مرمت‌های جدی‌تری نیاز پیدا خواهند کرد.
وی همچنین به مفهوم مرمت پرداخت و افزود: مرمت به معنای بازگرداندن یگانگی به بخش‌های از دست رفته بناست، به طوری که کلیت آن حفظ شود. این فرآیند باید به گونه‌ای باشد که نه‌تنها آسیب‌های موجود ترمیم شود، بلکه احساس تازگی و زنده بودن به بنا بازگردد.
توجه به ابعاد روحی و فرهنگی در مرمت
ناسخیان با اشاره به اهمیت بازگرداندن روح و حیات به بناهای تاریخی تأکید کرد: مرمت باید به گونه‌ای انجام شود که حس زندگی و سرزندگی را به بنا بازگرداند. اگر احیا تنها به تغییر ظاهری محدود شود، هیچ تأثیر مثبتی در حفظ هویت تاریخی و فرهنگی بنا نخواهد داشت. تغییر کاربری در مرمت نباید به معنای تغییر ماهیت بنا باشد، بلکه باید کیفیت آن را ارتقا دهد.
وی به ضرورت توجه به ابعاد روحی و فرهنگی در مرمت پرداخت و گفت: نگاه فراکالبدی به معنای در نظر گرفتن جنبه‌های غیرمادی و فرهنگی مکان است که باید در فرایند مرمت مورد توجه قرار گیرد؛ این بعد روحانی مکان به‌عنوان یک اصل اساسی باید در تمام مراحل مرمت رعایت شود تا بنا نه‌تنها از لحاظ کالبدی، بلکه از نظر روحی و فرهنگی نیز احیا شود.
مدیر گروه مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان بر اهمیت توجه به نیازهای معاصر در مرمت موزه هنرهای معاصر تأکید کرد و گفت: باید به نیازهای کارفرما و جامعه توجه شود و کاربری‌های جدید باید به گونه‌ای هماهنگ با هویت بنا انجام گیرد. این یک ضرورت است که ما در مرمت بناهای تاریخی به نیازهای روز جامعه پاسخ دهیم و هماهنگی لازم را بین گذشته و حال برقرار کنیم.
وی به ضرورت رویکردهای مختلف در احیا اشاره کرد و تصریح کرد: باید یک نگاه ترکیبی در مرمت موزه هنرهای معاصر وجود داشته باشد که هم به نیازهای فنی و تکنیکال توجه کند و هم ابعاد فرهنگی و روحی مکان را در نظر بگیرد. در این راستا، رویکردهای مختلفی مانند رویکرد گونه‌شناسی، رویکرد فنی و تکنیکال و رویکرد ارزش‌های شاعرانگی فضا وجود دارد که هر یک به نوبه خود می‌تواند در ارتقا کیفیت مرمت مؤثر باشد.
این کارشناس حوزه مرمت با استناد به نظرات افلاطون در مورد زیبایی و صداقت اثر، گفت: از نظر افلاطون، هر چیزی که بخواهد زیبا و ماندگار باشد، باید به اصل خود وفادار بماند. بنابراین، مرمت موزه هنرهای معاصر باید به گونه‌ای انجام شود که اصل بنا حفظ شود و زیبایی آن در طول زمان به مخاطبان منتقل گردد. در مرمت این بنا، باید به جزئیات و تناسبات هندسی توجه ویژه‌ای داشته باشیم و از تغییرات نامطلوب جلوگیری کنیم.
رضایت از مرمت‌های انجام‌شده
ناسخیان در ادامه ابراز رضایت خود از عملیات مرمت که سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان در موزه هنرهای معاصر انجام داده، اشاره کرد و افزود: مرمت‌های اخیر انجام‌شده بر اساس اصول علمی و فنی مناسب انجام شده است. این سازمان با در نظر گرفتن نیازهای موزه و نیز با رعایت اصول حفظ و نگهداری بنا، گام‌های مؤثری در جهت احیای این اثر فرهنگی برداشته است.
وی همچنین با اشاره به تأثیر مثبت این اقدامات در افزایش اعتبار و جذابیت موزه، گفت: مرمت‌های اصولی نه‌تنها به حفظ این بنا کمک کرده، بلکه سبب جذب بیشتر بازدیدکنندگان و علاقه‌مندان به هنر معاصر خواهد شد. این امر می‌تواند به ارتقا فرهنگ و هنر در جامعه نیز کمک کند.
مدیر گروه مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان با تأکید بر ضرورت مرمت و احیای موزه هنرهای معاصر اصفهان خاطرنشان کرد: این بنا به عنوان یک اثر فرهنگی و تاریخی باید تحت توجه و حفاظت ویژه قرار گیرد تا بتواند در آینده نیز به حیات خود ادامه دهد. مرمت علمی و فرهنگی می‌تواند به حفظ ارتقای این مجموعه ارزشمند کمک کند. ما باید از هم‌اکنون برای آینده این بنا برنامه‌ریزی کنیم و به فکر حفظ آن برای نسل‌های آینده باشیم.
منبع: اصفهان امروز