حمل و نقل چندوجهی به فرایندی گفته می‌شود که به وسیله یک قرارداد از بسیاری از روش‌های حمل‌ونقل استفاده می‌کند. اما در روش حمل‌ونقل بین وجهی و ترکیبی صاحب کالا ممکن است با چندین شرکت کریر و فورواردر قرارداد تنظیم کند.
حمل و نقل چند وجهی در قلمرو جمهوری اسلامی ایران با توجه به بهره مندی از مزیت های نسبی ژئو پولیتیک و مزیت های رقابتی حاصل از بهره مندی بنادر تجاری شمال و جنوب و دسترسی فعلی و آتی این بنادر به شبکه ریلی و برنامه های کلان در راستای توسعه مراکز لجستیک با امکان عملیات چند وجهی حمل و نقل و بعضاً امور گمرکی و سایر فرآیندهای ترابری کالا، شیوه ای بسیار موثر جهت کاهش هزینه های مستقیم و غیر مستقیم مترتب، ارتقای کارایی و بهبود کیفیت خدمات قابل ارائه به کلیه بازیگران اصلی داخلی و خارجی اعم از صاحبان بار، شرکت های حمل و نقلی و لجستیکی داخلی و خارجی و کلیه فعالان این حوزه است. در این راستا بهره گیری از فناوری های نوین و سامانه های هوشمند و سکوهای تخصصی تبادل اطلاعات در بستری یکپارچه، رویکردی موثر و مورد استفاده در کشورهای پیشرو در این زمینه در سطح کشورهای منطقه ای و فرامنطقه‌ای است.
تاثیر قرارداد معین حمل‌ونقل چندوجهی بر اقتصاد مسافت
لذا با توجه به فرصت فراهم شده به واسطه رویکرد دولت چهاردهم به پیشبرد توسعه دریامحور در راستای تحقق سیاست های کلی توسعه اقتصاد دریامحور که از سوی مقام معظم رهبری در سال ۱۴۰۲ ابلاغ شد و نقش بنادر یه عنوان پیشران تحقق سیاست های مذکور در افق پیش رو به ویژه در چارچوب برنامه هفتم پیشرفت کشور اتخاذ رویکردی نوین به عنوان توسعه ظرفیت ها و عملیات بندری برپایه راه اندازی و گسترش روز افزون حمل و نقل چند وجهی در چارچوب تدوین مقررات تاسیس و فعالیت شرکت های حمل و نقل چندوجهی اهمیتی دو چندان دارد. به طوریکه این شرکت ها با برخورداری از یک قرارداد مشخص، تمامی خدمات فورواردی، کریری، تراکنش های مالی، بیمه و ... را به مشتری ارائه می‌دهند و نتیجه آن در سه عنصر «زمان، هزینه، مسافت» و به طور کلی مفهوم «اقتصاد مسافت» نمود پیدا کند.
البته در کنار اقدامات فوق الذکر، ایجاد تغییر انگاره بنیادین در بستر قانونی جدید و توانمندسازی و تقویت شرکت‌های حمل‌ونقل تک وجهی منجر به بهره‌مندی تمامی بازیگران حمل‌ونقل و لجستیک داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی از مزایای قراردادهای واحد حمل‌ونقل چندوجهی بهره‌مند شوند.
مزایای اقتصادی حمل و نقل چندوجهی از بندر با ریل
برخی از مزایای اقتصادی حمل و نقل چندوجهی از بندر با ریل عبارتند از؛ ۱.کاهش هزینه‌های انتقال بار (با محور حمل‌ونقل ریلی نسبت به جاده‌ای)، ۲. کاهش آلودگی محیط زیست (قطار در مقایسه با کامیون‌ها به کاهش آلودگی محیط زیست و بهبود کیفیت هوای محلی کمک می‌کند.) ۳. صرفه جویی در زمان، کاهش ترافیک و تلفات رانندگی (استفاده از راه‌آهن برای انتقال بار علاوه بر موارد مذکور به بهبود کیفیت زندگی شهروندان کمک می‌کند.) ۴. استفاده بهینه از منابع انرژی (استفاده از حمل‌ونقل ریلی برای انتقال بار باعث کاهش مصرف سوخت می‌شود).
البته کشور در مسیر توسعه حمل و نقل چندوجهی در کنار فرصت ها و نقاط قوت اشاره شده با چالش های اساسی ولی قابل رفع مواجه است که مهمترین آن محدودیت بودجه برای تکمیل پروژه های زیرساختی است که این چالش ها به دلیل وجود بارهای ریل پسند در بنادر و چشمه‌های بار، امکان جذب سرمایه و مشارکت سرمایه گذاران بخش خصوصی، دولتی و خارجی قابل رفع است. همچنین در صورتی که با رویکرد حمل‌ونقل بین المللی و ترانزیت به توسعه زیرساخت‌ها نگاه شود بی شک بر معادلات اقتصادی و سیاسی نیز تأثیرات مثبتی خواهد گذاشت. مساله دیگر کمبود ناوگان و کشنده قدرتمند به دلیل تحریم هاست. تحریم‌های بین‌المللی می‌توانند به دسترسی ایران به تجهیزات و فناوری‌های پیشرفته ریلی و تأمین مالی خارجی برای پروژه‌های بزرگ لطمه بزنند.
در بخش مجوزها نیز شرکت راه‌آهن طی یک دهه گذشته با برقراری مشوق های مختلف برای بهبود شرایط در بخش مجوزها و اسنادی، تلاش قابل توجهی کرده است. سرانجام مساله محدودیت‌های زمین و تملک اراضی است که ممکن است به دلیل هزینه بالا و وجود معارض مانع از توسعه سیستم‌های حمل‌ونقل ریلی در مسیر دستیابی به حمل‌ونقل چندوجهی پایدار شوند.
کریدور شمال-جنوب و حمل‌ونقل چندوجهی
باتوجه به عضویت و جایگاه کشورمان در کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال- جنوب، این کریدور به عنوان یکی از اولویت های توسعه حمل و نقل چند وجهی محسوب می شود. به نحوی که جریان حمل بار میان کشورهای هند و ایران و روسیه را از طریق دریا، ریل و جاده به یکدیگر متصل می کند. این درحالی است که نمونه‌های دیگری مانند شبکه حمل‌ونقل ترکیبی آلمان و کریودر حمل و نقل ترکیبی بنلوکس (بلژیک، هلند و لوگزامبورگ) در اروپا، بندر سنگاپور به همراه کریدور شمال-جنوب و شبکه حمل‌ونقل چندوجهی آمریکا که در نوع خود جزو به روز ترین و مجهزترین شبکه های حمل ونقل محسوب می شود از جایگاه ویژه ای در آن برخوردار هستند.
در نهایت، توسعه پایدار دریامحور یک فرایند پیچیده و طولانی مدت است که تلاش مشترک تمامی ذی نفعان را نیاز دارد و حمل‌ونقل ترکیبی در راستای اصول توسعه آن مبنی بر یکپارچگی، مشارکت همگانی، مدیریت مبتنی بر اکوسیستم، علم و دانش، زبان مشترک و عدالت اجتماعی نقش کلیدی ایفا می کند.