رضا عمویی / علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

این روزها موضوع «رفع فیلترینگ» در شرایطی در کانون توجه رسانه‌ها، دولت و افکارعمومی قرار گرفته است‌ که به نظر می‌رسد اصل «ساماندهی فضای‌مجازی» همچنان حلقه مفقوده‌ مباحث این حوزه به‌حساب می‌آید؛ موضوعی که باید فراتر از بحث‌های «ادامه فیلترینگ» یا «رفع فیلترینگ» مورد توجه قرار گیرد.
اگرچه رئیس‌جمهور در تازه‌ترین موضع‌گیری خود درباره پرونده «فیلترینگ» تاکید کرده است که «در موضوع اینترنت و رفع فیلترینگ به نگاه مشترک میان سران رسیده‌ایم و درپی رفع مشکلات این حوزه هستیم»، اما نکته اساسی اینجاست که نباید اجازه داد راهبرد محوری «ساماندهی فضای‌مجازی» در سایه موضوع بحث‌برانگیز «فیلترینگ» مورد غفلت قرار گیرد.
ساماندهی فضای‌مجازی، موضوعی ورای بحث «فیلترینگ» به‌شمار می‌رود که در مقطعی بنا به ضرورت‌های جاری در کشور اعمال شده‌است. تجربه سال‌های اخیر نشان می‌دهد با وجود «فیلترینگ» نیز راهبرد ترسیمی «ساماندهی فضای‌مجازی» چندان مورد توجه قرار نگرفته‌است؛ نقیصه‌ای که اکنون و با زمزمه‌های «رفع فیلترینگ»، به نگرانی‌ها درباره تعلل در این حوزه دامن زده‌است.
در چنین شرایطی است که نگرانی‌ها پیرامون «مختل شدن حکمرانی در فضای‌مجازی» دوچندان می‌شود. براین اساس هم بود که رئیس دستگاه قضایی در دیدار روز سه‌شنبه خود با جمعی از اساتید و نخبگان علمی تهران، به دغدغه‌ها و نظرات مختلف مطرح دراین زمینه اشاره کرد و گفت که یک نظر، ناظر بر این است که محدودیت‌ها به‌طورکامل رفع شود؛ دراین زمینه باید این سئوال را مطرح کرد که آیا سایر کشور‌ها حاکمیت خود را در قبال فضای مجازی، مخدوش می‌کنند؟
دغدغه مطرح شده ازسوی غلامحسین محسنی‌اژه‌ای در شرایطی بود که او درباره پیش‌زمینه اعمال برخی محدودیت‌ها در فضای‌مجازی نیز تاکید کرد برخی سکو‌ها به‌دلیل وقایع پاییز ۱۴۰۱ یا تصمیم‌های کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه و در موارد نادری نیز به‌واسطه آرای قضایی، فیلتر شده‌اند.
همه اینها در حالی است که ضرورت «ساماندهی فضای‌مجازی» امروزه به اصلی اساسی و مورد توجه دولت‌ها در نقاط مختلف جهان تبدیل شده‌است و حتی کشورهای توسعه یافته غربی نیز با شیوه‌های متنوع درپی حکمرانی مطلوب بر فضای‌مجازی هستند.


نقشه راه حکمرانی قانونمند بر فضای‌مجازی
رهبرمعظم‌انقلاب طی سال‌های اخیر بارها ضمن تاکید بر ضرورت ساماندهی فضای‌مجازی، بر مهیا شدن بستر مناسب به‌منظور بهره‌گیری مطلوب از ظرفیت‌های این فضا تاکید کرده‌اند؛ راهبردی که لزوم توجه ویژه به حکمرانی قانونمند بر فضای‌مجازی را به مسئولان و تصمیم‌سازان کشور گوشزد می‌کند.

ضرورت قانونمند شدن فضای‌مجازی
6شهریورماه 1403
بیانات در نخستین دیدار هیات دولت چهاردهم
مهم این است که در فضای‌مجازی، حکمرانی قانونمند وجود داشته باشد؛ اینکه بنده گاهی گفته‌ام فضای‌مجازی رها و ول است، به‌خاطر این است. حکمرانی براساس قانون؛ اگر قانونی ندارید، قانون را به‌وجود بیاورید و براساس آن، زمام کار را به دست بگیرید. همه دنیا این کار را می‌کنند. نقض حکمرانی قابل قبول نیست. فضای‌مجازی باید قانونمند شود؛ آن‌وقت «فرصت» خواهد شد.

مصداق بارز حقوق عمومی
7تیرماه 1401
بیانات در دیدار رئیس و مسئولان قوه قضاییه
یکی از حقوق عمومی مردم این است که امنیت‌روانی داشته باشند. امنیت روانی یعنی چه؟ یعنی هر روز یک شایعه‌ای، دروغی، حرف هراس‌افکننده‌ای در ذهن‌ها پخش نشود. هر چندوقت یا چند روز یک‌بار، گاهی چند ساعت یک‌بار با انتشار شایعه‌ای یا دروغی، در فضای‌مجازی، مردم را نگران می‌کنند.یکی از وظایف قوه‌ قضاییه، برخورد با این مسئله است. اگر قانون هم ندارید، سریع قانون تهیه کنید.

رعایت عدالت
2آبان‌ماه 1400
بیانات در دیدار میهمانان کنفرانس وحدت اسلامى‌ و جمعی از مسئولان نظام
امروز در فضای‌مجازی انسان گاهی اوقات بی‌عدالتی مشاهده می‌کند؛ خلاف می‌گویند؛ تهمت می‌زنند؛ ... اینها بی‌عدالتی است و نباید انجام شود. آن کسی که با فضای‌مجازی سروکار دارد، باید خود مراقبت کند و آن کسی که فضای‌مجازی را در اختیار دارد، باید مراقبت مضاعف بکند که این کارها انجام نشود.

نیاز به راه‌های ابتکاری
21اردیبهشت‌ماه 1400
بیانات در ارتباط تصویری با نمایندگان تشکل‌های دانشجویی
فضای مجازی یک مسئله‌ جدیدی است؛ پدیده‌ تازه‌ای است و قبلاً وجود نداشته؛ بنابر‌این، برای پیشگیری از مشکلات ناشی از این پدیده، امروز به فکرهای جدید و راه‌های ابتکاری و در واقع دانش و فکر نو نیاز است.

این افتخار ندارد
یکم فروردین‌ماه 1400
سخنرانی نوروزی خطاب به ملت ایران
متأسفانه در فضای‌مجازی، با وجود این همه تأکیدی که من کردم، رعایت‌‌های لازم صورت نمی‌گیرد و در یک جهاتی واقعاً ول است که باید آن کسانی که مسئول هستند، حواس‌شان باشد. همه‌ کشورهای دنیا روی فضای‌مجازی خود اعمال مدیریت می‌کنند، در حالی که ما افتخار می‌کنیم به اینکه ما فضای‌مجازی را ول کرده‌ایم! این افتخار ندارد؛ این به‌هیچ‌وجه افتخار ندارد. فضای‌مجازی را بایستی مدیریت کرد.

فیلترینگ اینترنت در کشورهای غربی و آمریکا، با وجود تأکید بر آزادی بیان، همچنان در برخی موارد اعمال می‌شود. در آمریکا، فیلترینگ بیشتر در قالب محدودیت‌های محتوا برای محافظت از کودکان، مقابله با جرائم سایبری و جلوگیری از انتشار محتوای غیرقانونی انجام می‌گیرد. طبق آمار «مرکز مطالعات اینترنت»، حدود 15درصد از مدارس و مراکز آموزشی در آمریکا از ابزارهای فیلترینگ استفاده می‌کنند تا دسترسی به محتوای نامناسب محدود شود. در اروپا، کشورهای مختلف سیاست‌های متفاوتی در این زمینه دارند. آلمان و فرانسه، با هدف مقابله با نفرت‌پراکنی مطابق استانداردهای خود و اخبار جعلی، گام‌های قانونی جدی‌ای برداشته‌اند؛ به‌عنوان مثال، آلمان از سال 2018، شبکه‌های اجتماعی را ملزم به حذف محتوای غیرقانونی در کمتر از 24ساعت کرده است. این در حالی است که کشورهای غربی مدعی‌اند معمولا از فیلترینگ گسترده برای کنترل اطلاعات سیاسی اجتناب می‌کنند، اما در برخی شرایط اضطراری، مانند تروریسم یا شیوع اطلاعات نادرست خطرناک، محدودیت‌هایی اعمال می‌کنند. این رویکردها در همه کشورها وجود دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.