علی مشهدی، کارشناس ارشد مرمت و حفاظت شهری در یادداشتی نوشت: از اواخر دهه ۱۹۷۰ و اوایل دهه ۸۰ میلادی، «حفاظت و بازآفرینی شهری» به عنوان یکی از سیاست‌های اصلی دولت‌های اروپای غربی و آمریکای شمالی در مواجهه با مسائل و مشکلات مناطق نابسامان و ناکارآمد شهری، بافت‌های فرسوده و تاریخی مورد توجه قرار گرفته است. اگرچه واژه بازآفرینی شهری از این دوره در ادبیات توسعه شهری متداول شده، اما معرف رویکردی نوین، یکپارچه و جامع از سیاست‌های توسعه و نوسازی شهری است که در دوره‌های پیش با ادبیات، مدل و مکانیزم متفاوتی مورد عمل بوده است. این سیاست، معرف رویکردی جدید به برنامه‌های نوسازی شهری است که با تشکیل شرکت‌های توسعه شهری در انگلستان آغاز و به تدریج روند تکاملی خود را طی کرده است.
در مناطق تاریخی و مرکزی شهرها که سهم عمده‌ای از عرصه‌های نابسامان شهرها را تشکیل می‌دهند، با سیاست‌ها و برنامه‌های دیگری نیز روبه‌رو هستیم که با گرایش و تمایل به حفظ و نگهداری از بافت تاریخی و عناصر ارزشمند آن، سعی در حفاظت و باززنده‌سازی این عرصه‌ها دارد. این سیاست و برنامه‌های اجرایی آن نیز همگام با سیاست‌های نوسازی، مسیر تکاملی خود را پیموده است. این نوشتار ضمن مروری بر روند تحولات دو سیاست فوق، به تحلیل ابعاد بازآفرینی شهری به عنوان سیاستی جامع در مواجهه با چالش‌های روبروی مدیران و برنامه‌ریزان شهری می‌پردازد. این مطالب نشان می‌دهد که در رویکرد نوین حفاظت، جامع‌نگری در توجه به ارزش‌ها و همچنین توجه به محیط تاریخی به عنوان یک ثروت اقتصادی و اجتماعی و نیز یک منبع فرهنگی عظیم به عنوان اصول محوری مطرح است.
از سوی دیگر، در این رویکرد نوین، واژه حفاظت که عموماً بر نگهداشت صرف و ارتقای ساختارهای تاریخی تأکید داشت، با مفهوم مدیریت تغییر در محیط‌های تاریخی مورد استفاده قرار گرفته است. این خود نشانگر این مهم است که امروزه حفاظت و نوسازی به مثابه دو جریان مکمل مورد توجه برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران شهری قرار گرفته و متولیان امر برای تحقق برنامه‌های خود به تدوین سیاست‌های مشترک بر پایه رویکردی متعادل، همه‌جانبه‌نگر و یکپارچه در ارزش‌گذاری بافت‌های شهری پرداخته و برنامه‌های خود را بر این مبنا استوار ساخته‌اند. از این فرصت با رویکرد اقتصادی و توسعه محور به مقوله‌ای به نام اقتصاد گردشگری توجه خاصی می‌توان معطوف داشت.
بافت تاریخی شهر خمین
بافت تاریخی شهر خمین به مساحت حدود ۷۰ هکتار است و دارای تعدادی آثار تاریخی ارزشمند است. همچنین محله‌های قدیمی و تاریخی آن به دلیل عدم توجه مردم و مسئولان مدیریت شهری در حال نابودی کامل است. این بافت که مانند سایر بافت‌های تاریخی کشور با چالش‌های مشترک مانند افزایش جمعیت سالمندان، وراثتی شدن ملک‌ها، مهاجرت ساکنان قدیمی به محله‌های برخوردار شهر، کاهش فعالیت‌های اقتصادی بازار و عدم سرمایه‌گذاری در این بافت به دلیل وجود معابر و ضوابط خاص طرح تفصیلی و بی‌توجهی مردم و مسئولان به ارزش‌های فرهنگی اجتماعی محله‌های تاریخی مورد بی‌مهری قرار گرفته است، تاکنون از نقطه نظر حفاظت شهری به آن پرداخته نشده است.
وجود ظرفیت‌های بالقوه در یک بافت تاریخی مزیتی قابل انکار است که می‌توان با برنامه‌ریزی مناسب و راهبردی این ظرفیت‌ها را بالفعل کرد و از مزایای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن بهره‌مند شد. تبدیل زمین‌های بایر به اماکن فرهنگی اجتماعی، مرمت و احیای آثار تاریخی و استفاده از ظرفیت کاربری‌های موجود در جهت رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی، به‌ویژه صنعت پاک گردشگری، از راهکارهای عملیاتی است که با مشارکت جوامع محلی و مسئولان شهری امکان‌پذیر می‌شود. در مورد محدوده بافت تاریخی، سعی شده است با توجه به وجود اماکن تاریخی شاخص، به‌خصوص محوریت قرار دادن زادگاه بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، حضرت امام خمینی (ره)، و تبدیل بیت تاریخی امام خمینی به عنوان یک مرکز فرهنگی، مذهبی و گردشگری با کاربری‌ها و پیشنهادات بر اساس وضع موجود و سابقه تاریخی ارائه شود.
تجزیه و تحلیل مطالعات در زمینه ساختار محله‌های تاریخی خمین
ساختار مؤثر پیشنهادی محدوده مورد مطالعه، در پاسخ‌گویی به اهداف کلی توسعه و حفاظت محله، بر مبنای تقویت ویژگی‌های تاریخی، طبیعی و افزایش پیوند و نفوذ عناصر آن در تار و پود شهری شکل می‌گیرد و تعریف مجموعه‌ای منسجم از فعالیت‌ها و ویژگی‌های بصری در پیوند با آن، شهر، محله و کلیتی یکپارچه را سبب می‌شود.
توصیه‌ها و پیشنهادات عمومی
۱. تسهیل ارتباط سواره و پیاده میان تمام عناصر اصلی ساختار محدوده مورد مطالعه مانند بیت امام و کاربری‌های تجاری و فرهنگی
۲. طراحی و ایجاد فضاهای مکث شهری در ارتباط با مسیرهای پیاده و فعالیت‌های عمده در نقاطی مانند ورودی بیت امام، امام‌زاده ابوطالب و مانند آن
۳. طراحی، سامان‌دهی و تجهیز مسیرهایی به عنوان مسیر ارتباطی و تفریحی میان کاربری‌های عمده شهری
۴. طراحی و اجرای ساختمان‌هایی با کاربری فرهنگی با الگوی بومی در سطح محله و در صورت امکان در ترکیب با فضای سبز شهری به عنوان عناصر نشانه‌ای
۵. سامان‌دهی ترافیکی و طراحی شهری فضاهای میادین محله‌های اسماعیل بیگی و سرپل
۶. بهسازی بستر و بدنه رودخانه در اتصال با فضاهای شهری پیرامون
۷. تجهیز نقاطی از حاشیه رودخانه به عنوان یک پارک خطی و فضای تفریحی طبیعی
۸. طراحی پیش‌فضا و میدانچه ورودی کاربری‌های عمومی برای بالا بردن میزان خوانایی آن در ارتباط با خیابان‌های اصلی
۹. طراحی و تجهیز خیابان‌های دارای ظرفیت طبیعی، تاریخی و یا تجاری به صورت ویژه و به عنوان خیابان‌هایی با اولویت پیاده
۱۰. تجهیز و سامان‌دهی لکه‌های سبز سطح شهر مانند بوستان مجاور رودخانه و ورودی بازار برای استفاده تفریحی
۱۱. استتار ناهماهنگی نماها و اغتشاش بصری و کالبدی به وسیله ردیف درختان و ایجاد نقاط مکث بصری به واسطه گشایش در ردیف درختان در مجاورت فضاهای مهم عملکردی، کالبدی یا نشانه‌ای
۱۲. کنترل تراکم ساختمانی در اطراف محور امام خمینی و شریعتی
۱۳. احداث مراکز اقامتی، پذیرایی و تفریحی به منظور جذب مسافران عبوری
۱۴. تدوین ضوابط در زمینه نماسازی به منظور انتظام بخشی بدنه‌های شهری
۱۵. الگوبرداری از بیت امام به عنوان یکی از نمونه آثار سالم باقی‌مانده از معماری قدیمی شهر.
انتهای پیام/