[رضا فرج‌پور] در آستانه فرارسیدن فصل جوایز و جشنواره‌های سینمایی، آن‌هم در شرایطی که امسال اعتراض یک‌پارچه دنیای سینما به نسل‌کشی اسرائیل و ایفای نقش پررنگ (اگر چه ناکام) سینماگران در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا سال متفاوتی را برای سینمای جهان رقم زده، یکی از آثاری که به نظر می‌رسد روزگار خوشی را به رغم مخالفت احتمالی سردمداران استودیوها و فستیوال های سینمایی در فصل جوایز سینمایی به تجربه خواهد نشست، فیلمی است به نام «سرزمین دیگری نیست» که توسط یک گروه کارگردانی عجیب- یکی فلسطینی و دیگری یهودی- ساخته شده است. یکی از تحسین‌برانگیزترین فیلم‌های مستند نه فقط سال ۲۰۲۴ بلکه چند سال اخیر که زندگی روزمره فلسطینی‌ها و در ادامه نیز تخریب روستای اشغالی مسافر یاتا در کرانه باختری به دست سربازان اسرائیلی را به نمایش می‌گذارد. مستندی تحسین‌شده به کارگردانی مشترک بازل آدرای فلسطینی و یووال آبراهام روزنامه‌نگار یهودی؛ که اگر چه به‌واسطه موضوع و مضمون حساسیت‌برانگیزش در بحبوحه جنگ اخیر خاورمیانه؛ به‌رغم موفقیت‌های جشنواره‌ای هم‌چنان تاکنون پخش‌کننده استخوان‌داری در آمریکا پیدا نکرده؛ اما با این حال تحسین‌های بین‌المللی نامش را در آستانه مراسم‌ها و جوایزی چون گلدن‌گلوب و اسکار بلندتر از دیگر رقبایش به عنوان یکی از شانس‌های اصلی جوایز امسال رسانه‌ای کرده است.
مطلب زیر درباره این فیلم است که می‌کوشد واقعیت‌های زندگی تحت قوانین نظامی اسرائیل در روستای مسافر یاتا را که سال‌هاست محل درگیری‌ها و تنش‌های مداوم بین فلسطینیان و ارتش اسرائیل بوده به تصویر بکشد. محور اصلی روایت فیلم هم صدور حکم دادگاه است که در سال ۲۰۲۲ دست ارتش را در تخریب خانه‌ها و مدارس این روستا باز گذاشت- تا به قول بازل آدرا «تنها ابزار مردم روستا در برابر این اتفاقات دوربین باشد». در ادامه مطلب نیز، خلاصه‌ای از گفتگوی سازندگان این فیلم با نشریه سینمایی فیلم‌کامنت را خواهیم خواند- که هنوز و هم‌چنان، حتی در روزگار غلبه فضای مجازی بر فضای رسانه‌ای جدی، یکی از معتبرترین و مهم‌ترین و تاثیرگذارترین صداهای رسانه‌ای جهان است!
«سرزمین دیگری نیست» اولین فیلم کارنامه بازل آدرا و یووال آبراهام فعالان سیاسی و اجتماعی فلسطینی و یهودی است که به عنوان اقدامی برای مقاومت در مقابل بی‌عدالتی در جریان درگیری‌های جاری منطقه ساخته شده است. این فیلم که به عنوان محصول مشترک فلسطین و نروژ عرضه شده، اول‌بار در بخش پانورامای هفتاد و چهارمین جشنواره بین‌المللی فیلم برلین رونمایی و جایزه تماشاگران برای بهترین فیلم مستند را از آن خود کرد. «سرزمین دیگری نیست» که به گفته سازندگانش بعد از 5 سال تلاش آماده نمایش شده؛ از آن پس به عنوان یکی از بهترین مستندهای سال حضوری پررنگ و ثابت در اغلب جشنواره‌های بین‌المللی سینما داشته و تقریبا در اکثر فستیوال‌هایی هم که حضور یافته، با اقبال روبه‌رو شده و جوایز متعددی کسب کرده است. این مستند تحسین‌شده درباره یک فعال جوان فلسطینی به نام بازل آدراست که در روستای مسافر یاتا در کرانه باختری رود اردن برای مقاومت در برابر اخراج مردم روستا توسط ارتش اسرائیل تخریب تدریجی سرزمینش را ثبت می‌کند و با کمک یووال آبراهام روزنامه‌نگار مبارز یهودی سربازان اسرائیلی را به تصویر می‌کشد که چگونه خانه‌ها را خراب و ساکنان آن‌ها را از روستا بیرون می‌کنند.
تولید «سرزمین دیگری نیست»
سازندگان فیلم «سرزمین دیگری نیست» در مصاحبه‌ای در برلیناله درباره فیلم‌شان با ورایتی صحبت کردند. بازل آدرا در مورد روند تولید این فیلم گفت که «همه‌چیز از حدود پنج سال پیش آغاز شد که یووال که روزنامه‌نگار بود، برای تهیه گزارشی به منطقه ما آمد- و در ادامه ما با هم دوست شدیم و قرار گذاشتیم به عنوان فعالان اجتماعی و سیاسی باهم روی مقالاتی درباره منطقه کار کنیم. ایده ساخت این فیلم ریشه در آن روزها دارد». یووال آبراهام نیز درباره فیلمبرداری این فیلم گفت: «خانواده و همسایگان بازل آرشیو عظیمی از ویدئوهایی داشتند که در طول 20 سال گذشته فیلمبرداری شده بودند. و بعد ما خودمان هم به عنوان فعال رفتیم به روستای بازل و چند وقتی هم خودمان فیلمبرداری کردیم و قرار شد با این تصاویر و ترکیب آن‌ها با ویدئوهای بیست سال گذشته فیلم را بسازیم. برای این کار به نظر می‌رسید که واقعا دست‌مان باز است و فیلم‌های زیادی داریم. اما ارتش اسرائیل بارها وارد خانه بازل شد و چند بار کامپیوترها و دوربین‌ها را مصادره کرد. بنابراین ما همیشه موقع تولید این فیلم استرس داشتیم. در کل این فیلم از نظر لجستیکی پیچیده و بسیار استرس‌زا بود، اما در نهایت موفق شدیم». و در نهایت این مستند که در طول چهار سال، از 2019 تا 2023 فیلمبرداری شد، در اکتبر 2023 به پایان رسید و آماده نمایش شد.
اکران فیلم
«سرزمین دیگری نیست» اولین نمایش جهانی خود را در اواسط فوریه 2024 در هفتادوچهارمین دوره جشنواره بین‌المللی برلین تجربه کرد. پس از آن هم این فیلم در بخش «مسائل روز» جشنواره بین‌المللی فیلم مستند کپنهاگ در 15 مارس 2024 روی پرده رفت. بخش «جبهه‌های مردمی» چهل‌وششمین جشنواره سینما دو رئل پاریس، بخش مستندهای بین‌المللی هفتادویکمین جشنواره فیلم سیدنی، بخش «افق‌ها» در پنجاه‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی فیلم کارلووی‌واری، بخش «مستندها» در جشنواره بین‌المللی فیلم تورنتو، بخش «ویترین» در جشنواره بین‌المللی فیلم ونکوور،. بیست‌ونهمین جشنواره بین‌المللی فیلم بوسان کره جنوبی، جشنواره فیلم نیویورک و جشنواره فیلم بمبئی دیگر حضورهای بین‌المللی این فیلم را در سال 2024 میزبانی کردند. البته نمایش این فیلم در جشنواره بمبئی، شاید به دلیل فضای خاص سیاسی هند، به دلیل عدم موفقیت فیلم در کسب و دریافت به موقع «مجوزهای لازم» لغو شد!
واکنش منتقدان
وبسایت روتن‌تومیتوز به عنوان مهم‌ترین و معتبرترین سایت تخصصی نقد فیلم به این فیلم بر اساس برآیند آرای 40 منتقد امتیاز صد در صد داده است. متاکریتیک، دیگر سایت معتبر نقد نیز امتیاز میانگین 90 از 100 را برای این فیلم در نظر گرفته که نشان‌دهنده «تحسین جهانی» است. اولیویا پاپ در مجله «سینمای اروپا» درباره این فیلم نوشته که «سرزمین دیگری نیست» بهترین ویژگی‌اش این است که موضع دارد و به عنوان یک ناظر صرف به تماشای وقایع نمی‌پردازد و بهترین لحظاتش هم زمانی است که دوربین در مقام یک مبارز و فعال اشغال خشونت‌آمیز اسرائیل را به تصویر می‌کشد». منتقد هالیوودریپورتر نیز این فیلم را «یک پرتره ویرانگر» نامیده و نوشته که «سرزمین دیگری نیست» سند یا راه‌حل نیست، اما گامی بلند در راستای حرکت به سوی آینده‌ای است که در آن فلسطینی‌ها هم مانند تمام دنیا آزاد هستند».
از زبان سازندگان مستند تحسین‌شده سال
همه چیز روز به روز بدتر می‌شود!
مهم‌ترین چیزی که سازندگان «سرزمین دیگری نیست» بر زبان می‌آورند، این است که «این فیلمی است که فیلمسازی مستند و کنشگری اجتماعی را با هم پیوند داده تا چهره انسانی رنج مردم فلسطین را نشان دهد. به همین دلیل هم در جشنواره‌های زیادی مورد توجه قرار گرفته. اما این جوایز حالا دیگر برای ما ارزشی ندارند. چون جنگ غزه و حالا هم لبنان چشم‌انداز این فیلم را تغییر داده است. در واقع حالا رنج به‌مراتب بیشتر شده، دامنه جنگ گسترده شده و روزانه صدها نفر در غزه و لبنان کشته می‌شوند. این یعنی هم‌زمان با قتل‌عام همه‌روزه و بی‌وقفه اسرائیل، این‌که ما این‌جا در سینماهای دارای تهویه مطبوع نشسته و فیلم می‌بینیم، چندان جذاب و احترام‌آور نیست. آن هم زمانی که چیزی برای جشن گرفتن وجود ندارد و همه چیز روز به روز بدتر می‌شود».
بازل آدرا درباره دلیل ساخت این فیلم می‌گوید: «ما این فیلم را ساختیم تا روستای‌مان را از دست ندهیم، خانه‌هایمان را از دست ندهیم. اما واقعیت حالا نشان می‌دهد که اوضاع دارد بدتر و بدتر می‌شود. این تضاد برای من آزاردهنده است. ما فیلم موفقی ساخته‌ایم و مردم می‌خواهند آن را تماشا کنند، اما فیلم به اتفاقی که در حال وقوع است کمکی نمی‌کند و چیزی را تغییر نمی‌دهد».
«سرزمین دیگری نیست» از همان اولین نمایش خود در جشنواره فیلم برلین با جنجال مواجه بوده. به خصوص از زمانی که کارگردان فیلم هنگام دریافت جایزه مستند این جشنواره گفت که «اکنون ده‌ها هزار نفر از مردم فلسطین در غزه سلاخی و قتل‌عام می‌شوند». این صحبت‌ها در آلمان- که به اظهارات ضداسرائیلی حساسیت زیادی دارد- سروصدای زیادی بر پا کرد و حتی وزیر فرهنگ آلمان این فیلم را «به طرز تکان‌دهنده‌ای یک طرفه» و خیلی‌های دیگر هم آن را «یهودستیزی آشکار» خواندند. یووال آبراهام که برای ساخت فیلم از سوی یهودیان تهدید به مرگ شده بود، اما، از این پاسخ خشمگین شد و به عنوان یکی از نوادگان بازماندگان هولوکاست گفت که «برچسب زدن به انتقاد از سیاست‌های اسرائیل به عنوان یهودی‌ستیزانه، به معنی تغییر مفهوم این عبارت است».
او گفت: «ما خواستار برابری هستیم. خواستار پایان اشغالگری. ما در این فیلم درباره ریشه‌های سیاسی خشونتی که در این سرزمین وجود دارد صحبت می‌کنیم. برای من این مهم‌ترین پیام است. به نظر می‌رسد برچسب‌زدن در قبال انتقاد نشان می‌دهد که ما هنوز در رمان «۱۹۸۴» زندگی می‌کنیم».
در نهایت؛ سازندگان «سرزمین دیگری نیست» امیدوارند فیلم‌شان در آینده یادآور سندی حیاتی برای بحران کنونی خاورمیانه باشد. آن‌ها می‌گویند: «در این فیلم قصدمان این بود بگوییم که وضعیت باید تغییر کند و برای این کار به یک راه حل سیاسی نیاز داریم. این اما پیام قبل از ۷ اکتبر بود. حالا بعد از این همه اتفاقاتی که روی داده، خواسته‌مان این است که به رهبران جهانی بگوییم دست از همدستی با اشغالگری بردارند. آن‌چه در حال وقوع است بسیار بسیار غم‌انگیز است. هرگز تصورش را هم نمی‌کردم شاهد چنین چیزی باشیم و جهان اجازه ادامه داشتنش را هم بدهد»!
∎