به گزارش خبرنگار مهر، تخت فولاد اصفهان، از مهم‌ترین گورستان‌های تاریخی ایران و جهان، صرفاً محلی برای تدفین نیست؛ بلکه گنجینه‌ای زنده از هنر، معماری، حکمت، عرفان و فرهنگ است. قدمت این گورستان به قرون چهارم و پنجم هجری بازمی‌گردد و در طول تاریخ، به‌واسطه مشاهیر بزرگی که در آن مدفون شده‌اند، روایت‌گر هویت ایرانی و اسلامی بوده است. تخت فولاد به‌عنوان مکانی که نشانه‌های اقتصادی، اجتماعی و هنری دوران‌های مختلف را در خود جای داده، همواره مورد توجه پژوهشگران و علاقه‌مندان به میراث فرهنگی قرار گرفته است. در همین راستا، برنامه هفتصد و هشتاد و دوم شب‌های بخارا با عنوان «شب تخت فولاد»، فرصتی فراهم کرد تا کارشناسان برجسته و پژوهشگران در نشستی تخصصی به بررسی جنبه‌های مختلف این گورستان بپردازند و از کتابی ارزشمند درباره آن رونمایی کنند.
گورستانی که موزه‌ای زنده است
در ابتدای این نشست، سید احمد محیط طباطبایی، رئیس کمیته ملی موزه‌ها، سخنان خود را با تأکید بر اهمیت گورستان‌ها به‌عنوان بخشی از هویت فرهنگی آغاز کرد. او با اشاره به جایگاه ویژه تخت فولاد در تاریخ ایران گفت: گورستان‌ها نه‌تنها مکان‌هایی برای تدفین، بلکه روایت‌گر هویت و خاطره‌های جمعی مردمان هستند.
وی ادامه داد: تخت فولاد به‌عنوان گنجینه‌ای فرهنگی، اقتصادی و هنری، بازتاب‌دهنده شرایط اجتماعی دوران‌های مختلف است. این گورستان از دوره ایلخانیان شکل گرفته و در دوران صفویه گسترش یافته است. امروز باید آن را به‌عنوان یک اثر فرهنگی زنده معرفی کنیم و برای حفاظت از آن تلاش کنیم.
رئیس کمیته ملی موزه‌ها تصریح کرد: تخت فولاد در سال‌های اخیر با مدیریتی توانمند، گام‌های مثبتی در جهت حفاظت و احیای خود برداشته است و می‌تواند الگویی برای دیگر مکان‌های تاریخی باشد.
پژوهش، حلقه گمشده تخت فولاد
ناصر نوروززاده چگینی، پژوهشگر حوزه باستان‌شناسی و یکی از سخنرانان این نشست، در سخنان خود به اهمیت گورستان‌ها در بازنمایی هنر و فرهنگ اشاره کرد.
وی افزود: گورستان‌ها آینه‌ای از دوران‌های گذشته هستند و تخت فولاد نیز تبلور فرهنگ و هنر ایرانی است. اما آنچه امروز بیش از هر چیز اهمیت دارد، پژوهش گسترده و علمی درباره این گورستان است. ما باید شناخت خود را از تخت فولاد عمیق‌تر کنیم و ارزش‌های نهفته در آن را کشف کنیم.
این پژوهشگر با اشاره به مرمت‌های غیرکارشناسی در برخی مکان‌های تاریخی افزود: هرگونه دخالت غیرعلمی در تخت فولاد، به هویت تاریخی این مکان آسیب می‌زند. مرمت‌های اصولی و مستند، راهی برای حفظ این میراث گرانبهاست.
استعاره ققنوس؛ روایت امید از تخت فولاد
محمود فروزبخش، نویسنده و اصفهان‌پژوه، در بخشی از سخنان خود با استفاده از استعاره ققنوس، وضعیت اصفهان و تخت فولاد را شرح داد.
وی گفت: اصفهان مانند ققنوسی است که بارها در طول تاریخ از خاکستر خود برخاسته است. این گورستان نیز نمادی از این احیاگری است. شخصیت‌هایی مانند ملأ اسماعیل خواجویی و آقا محمد بیدآبادی، که در تخت فولاد مدفون‌اند، در دوره‌هایی بحرانی نقش کلیدی در احیای فرهنگی و مذهبی اصفهان داشتند.
این پژوهشگر تصریح کرد: ملأ اسماعیل خواجویی، در دوران هفت‌ساله تسلط افغان‌ها بر اصفهان، پناه مردم این شهر بود و با ایستادگی خود، سبب حفظ تشیع در منطقه شد. شاگرد برجسته او، آقا محمد بیدآبادی، با احیای حکمت متعالیه و ترویج عرفان ایرانی، نقش مهمی در ارتقای هویت فرهنگی این سرزمین ایفا کرد.
تخت فولاد؛ گنجینه‌ای از هنر و معماری
در ادامه، علی دهباشی، سردبیر مجله بخارا، به ارزش‌های هنری و معماری تخت فولاد پرداخت و آن را گنجینه‌ای کم‌نظیر دانست.
وی گفت: تخت فولاد تنها یک گورستان نیست؛ بلکه مجموعه‌ای از حجاری‌های زیبا، تکایا، آب‌انبارها و کاروانسراهایی است که هر کدام بازتابی از فرهنگ و هنر دوره‌های مختلف تاریخی هستند. قدمت این مکان به قرون چهارم و پنجم هجری می‌رسد و تا امروز همچنان زنده و الهام‌بخش باقی مانده است.
سردبیر مجله بخارا افزود: استاد همایی تخت فولاد را اثری زیبا و بی‌همتا خوانده است که به‌خوبی توانسته تاریخ و فرهنگ اصفهان را در خود نگه دارد.
رونمایی از کتاب «نیمه پنهان شهر»
از دیگر بخش‌های مهم این برنامه، رونمایی از کتاب «نیمه پنهان شهر» بود. این اثر حاصل گفت‌وگوهای محمدجواد مهدیان با اندیشمندانی چون ابراهیم فیاض، محمدتقی سبحانی و حسن معلمی است و به بررسی زندگی مشاهیر مدفون در تخت فولاد می‌پردازد. این کتاب در چهار جلد، اطلاعات جامعی درباره تاریخچه، شخصیت‌ها و ارزش‌های این گورستان ارائه می‌دهد و منبعی مهم برای پژوهشگران است.
برگزاری شب تخت فولاد، فرصتی ارزشمند برای بازشناسی این میراث تاریخی و فرهنگی بود. سخنرانی‌ها و رونمایی از کتاب «نیمه پنهان شهر» نشان داد که تخت فولاد نه فقط گورستانی تاریخی، بلکه منبعی بی‌پایان از هنر، حکمت و هویت ایرانی است. حفاظت و معرفی این گنجینه، وظیفه‌ای است که نیازمند توجه همگانی است. تخت فولاد، همچون ققنوسی از دل تاریخ، می‌تواند الهام‌بخش امید و احیای هویت فرهنگی ایران باشد.