نهال فرخی
شاید همین 6 ماه پیش کمتر ایرانی تصور می‌کرد که مساله دیدار یا عدم دیدار نماینده ایران در سازمان ملل با ایلان ماسک، میلیاردر معروف، صاحب شبکه اجتماعی ایکس و تسلا و استارلینک و اکنون از نزدیکان و مشاوران دونالد ترامپ به صفحات اول رسانه‌های جهان راه یابد؛ اما درنهایت راه یافت. شاید بسیاری از تحلیلگران سیاسی بعد از انتخاب دوباره دونالد ترامپ به سمت رئیس‌جمهور آمریکا و بازگشتش به کاخ سفید طی روزهای آتی، دیگر از خیلی رویدادها چون چیدمان کابینه دولت بعدی آمریکا متعجب نشوند اما دیدار ایلان ماسک با نماینده‌ای از ایران همچنان محل شگفتی است. به خصوص که در این مورد خاص که به نظر می‌رسد مقامات جمهوری اسلامی ایران دستکم در مورد اینترنت ماهواره‌ای استارلینک هم با خود ایلان ماسک حرف‌های بسیار برای گفتن دارند.
ماجرای یک ملاقات جنجالی در نیویورک
اما ماجرا از یک گزارش روزنامه نیویورک تایمز شروع شد. این روزنامه روز جمعه خبر داد که ایلان ماسک و سفیر ایران در سازمان ملل با هم دیدار کرده‌اند.
روزنامه آمریکایی در بخشی از گزارشش نیز مدعی شد که دو مقام ایرانی به او گفته‌اند که میلیاردر فناوری، که یکی از مشاوران نزدیک دونالد ترامپ است و سفیر ایران در این دیدار درباره راه‌هایی برای کاهش تنش‌ها بین ایران و ایالات متحده صحبت کرده‌اند.
بنا بر گزارش نیویورک تایمز و به گفته مقامات ایرانی، دیدار میان ماسک و سفیر ایران روز دوشنبه در نیویورک انجام شده و بیش از یک ساعت طول کشیده و در مکانی محرمانه برگزار شده و مقامات ایرانی این دیدار را مثبت و خبری خوش توصیف کرده‌اند.
این گزارش با حواشی بسیار و البته پرسش‌های افکار عمومی و رسانه‌ها رو به رو شد، اما تنها ساعتی بعد مدیر ارتباطات ترامپ در پاسخ به نیویورک تایمز گفت: ما در مورد گزارش‌های جلسات خصوصی که برگزار شده یا نشده‌اند، اظهارنظر نمی‌کنیم و ایلان ماسک نیز به درخواست برای اظهارنظر پاسخ نداد.
از سکوت تا تکذیب در دستور کار
این دیدار به روایت نیویورک تایمز چنان بااهمیت بود که این بار خبرگزاری روسیه وارد میدان شد. خبرگزاری روسی «تاس» روز جمعه ۲۵ آبان ماه خبر داد که نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد از اظهارنظر درباره گزارش روزنامه «نیویورک تایمز» مبنی بر دیدار نماینده ایران در سازمان ملل با ایلان ماسک، از افراد نزدیک دونالد ترامپ رئیس جمهوری منتخب ایالات متحده، خودداری کرده است.
دیروز در حالی که وزارت خارجه ایران با لحنی جدی و تند اصل دیدار نماینده ایران در سازمان ملل و ایلان ماسک را انکار کرد، رسانه آمریکایی دیگری علاوه بر رویترز، از منبع مستقل دیگری مهر تایید بر این دیدار زد و آسوشیتدپرس مدعی انتشار جزئیات تازه از دیدار ایلان ماسک و سفیر ایران شد
در واقع نمایندگی جمهوری اسلامی ترجیح داده بود سکوت و عدم اظهارنظر را پیشه کند و مشخص شد که در نهایت نیز یکی از اعضای هیات دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد در نیویورک در پاسخ به پرسش خبرگزاری تاس گفته است: «در این باره نظری نداریم.»
اما شاید جالب این باشد که نیویورک تایمز در گزارش اول خود که به آن بخش توجه خاصی نشد حتی ادعا کرد که «یک مقام وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به نیویورک تایمز گفت ایروانی در این جلسه به ماسک پیشنهاد کرده است تا معافیت‌هایی از تحریم‌ها از وزارت خزانه‌داری آمریکا دریافت کند و برخی از کسب‌وکارهای خود را به تهران بیاورد» ادعایی که البته حتما با واکنش‌های جدی نیز توسط افراطیون داخلی مواجه خواهد شد.
غریو شادی و فریاد وا اسفا این بار از دو اردوگاه داخلی
مساله این دیدار و مذاکرات آن اما محل حواشی بسیار شد. از عدم قطعیت درباره آن تا ابراز خشنودی روزنامه جمهوری اسلامی در برابر کیهان.
کیهان با تیتر «بوی تکرار دیپلماسی التماسی به مشام می‌رسد! / ملاقات پنهان با نماینده ترامپ ساده‌لوحی یا خیانت؟! » درباره دیدار ماسک و ایروانی نوشت:
«طیف غربگرا پس از پیروزی ترامپ، مجددا بر طبل مذاکره میکوبد و کوچک‌ترین اشاره‌ای به نقض برجام در سه دوره اوباما، بایدن و ترامپ نمی‌کند. مجددا می‌خواهند با آسودگی خاطر، جای طلبکار و بدهکار را تعویض و نیاز حریف را تأمین کنند. ترور سردار شهید سلیمانی، شهید ابومهدی المهندس و یارانشان با دستور ترامپ اتفاق افتاد و ترور شهیدان سید حسن نصرالله، زاهدی، هنیه، نیلفروشان، هاشم صفی‌الدین نیز در دوره بایدن رخ داد. امروز در شرایط تداوم کارشکنی آمریکا و بدهکار و مجرم بودن این رژیم، اقتدار و نقش‌آفرینی منطقه‌ای ایران، گسترش شرکای اقتصادی و شکستن و دور زدن برخی تحریم‌ها، مذاکره مجدد با این دولت تروریست، چیزی جز آبرو بخشیدن به آن و نشاندن ایران در جایگاه ضعف و تقلای شوم برای واگذاری توانمندی‌های کشور نیست. این در شرایطی است که کشور بدون برجام و لغو تحریم‌ها توانست صادرات نفت را احیا کند و رشد‌های اقتصادی ۴-۵ درصدی را در دولت شهید رئیسی رقم بزند.»
در مقابل این دیدگاه اما روزنامه جمهوری اسلامی نوشت: «اخبار غیررسمی، حکایت از دیدار و مذاکره یکی از افراد سرشناس و مؤثر نزدیک به دونالد ترامپ با سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل درباره روابط آمریکا با ایران دارد. هرچند این خبر و گفتگو رسمیت ندارند ولی می‌توانند آغازی برای پیمودن راهی جدید در سیاست خارجی کشورمان تلقی شوند. مسئولان دولتی جمهوری اسلامی ایران نیز در اظهارنظرهایشان طی یک هفته‌ای که از انتخاب مجدد دونالد ترامپ به ریاست جمهوری آمریکا گذشته، علائمی نشان داده‌اند که به معنای اعلام آمادگی برای کاهش تنش‌ها دانسته می‌شوند.»
شاید همین دیدارها حتی بهتر از مذاکرات سخت و طاقت‌فرسای دوران مرحوم ابراهیم رئیسی و وضعیت اسفبار تصویب قطعنامه‌های پیاپی علیه ایران در دوران محمود احمدی‌نژاد، کمکی برای تنش‌زدایی از سیاست خارجی و تجارت و اقتصاد ایران باشد
در واقع هر چقدر کیهان بدون اطلاع از مفاد مذاکرات از اصل رابطه و مذاکره خشمگین بود، گویا روزنامه دیگر آن سوی طیف کیهان ایستاده و امیدوار به این که شاید این روند به کاهش تنش‌ها منجر شود.
تایید و تکذیب‌ها از وزارت خارجه ایران تا رسانه‌ای دیگر در آمریکا
اما حواشی اصل‌تر از متن گویا قرار نیست دست از سر این دیدار مهم در نیویورک بردارد. دیروز در حالی که وزارت خارجه ایران با لحنی جدی و تند اصل دیدار را انکار کرد؛ این بار نوبت آسوشیتدپرس بود که از منبع مستقل دیگری مهر تایید بر این دیدار بزند و در حالی که سخنگوی وزارت امور خارجه در خصوص ادعای مطرح شده در برخی رسانه‌های آمریکایی درباره دیدار ایلان ماسک با نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در نیویورک، ضمن تکذیب قاطع انجام چنین دیداری، از فضاسازی گستره رسانه‌های آمریکایی در این خصوص ابراز تعجب کرده بود؛ آسوشیتدپرس مدعی انتشار جزئیات تازه از دیدار ایلان ماسک و سفیر ایران شد.
برخلاف نیویورک تایمز، منبع آسوشیتدپرس یک مقام آمریکایی بود که از سوی همکار خارجی خود درباره این دیدار مطلع شده است. به گفته این مقام، در این دیدار موضوعات مختلفی مورد بحث قرار گرفت که مهم‌ترین آنها برنامه هسته‌ای ایران، حمایت ایران از گروه‌های ضد اسرائیلی در خاورمیانه و چشم‌انداز بهبود روابط ایران و ایالات متحده بود.
این مقام که به شرط ناشناس ماندن صحبت می‌کرد تا درباره این دیدار غیررسمی توضیح دهد، اظهار داشت که هیچ تصمیم فوری توسط هیچ‌یک از طرفین اتخاذ نشده است. همچنین اعلام کرد که طرف ایرانی خواستار این ملاقات با ماسک، ثروتمندترین مرد جهان، بوده و این دیدار در دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل انجام نشده است.
به این ترتیب به نظر می‌رسد دستکم مساله دیدار امیر سعید ایروانی، سفیر ایران در سازمان ملل با ایلان ماسک مشهور از دو منبع ایرانی و آمریکایی مورد تایید و تکذیب قرار گرفته و شاید بهتر باشد سخنگوی وزارت خارجه و اساسا دستگاه دیپلماسی ایران فارغ از محتوای جلسات دستکم درباره این نحوه اطلاع‌رسانی و سکوت و تکذیب و تردیدها شفاف‌سازی کند.
مساله پادرمیانی غیرسیاسی‌ها
در رابطه ایران و آمریکا
شاید هم اکنون زمان آن رسیده که پس از دستکم 3 دهه تابوی دیدار میان مقامات یا واسطه‌های ایرانی و آمریکایی بالاخره شکسته شود. کما این که اخیرا نیز عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران به صراحت از باز بودن مسیرهای ارتباطی و مذاکرات با آمریکایی‌ها سخن می‌گوید. دیگر باید اذعان داشت دلیل این همه پنهان‌کاری چندان مشخص نیست. به خصوص که حالا اگر رسانه‌های تندرو و گرایش‌های افراطی در کشور حضور دارند در مقابل طیفی از فعالان سیاسی و رسانه‌ها صدای تغییرخواهی در راستای مذاکره و گفتگو و حفظ منافع ملی کشور هستند.
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، نماینده پیشین مجلس و عضو کمیسیون امنیت ملی نیز دیروز با اشاره به دیدار رخ داده در نیویورک گفته است که:«پیش قدم شدن ایلان ماسک برای دیپلماسی ایران و آمریکا، نشان‌دهنده‌ی این موضوع است که ایران جزء گزینه‌های اصلی چالش آمریکا نیست، بلکه ترامپ سعی می‌کند چالش‌های خود را با کشوری مثل ایران، کم کند و به چالش‌های اصلی خودش در شرق آسیا و داخل آمریکا بپردازد. پادرمیانی افراد غیرسیاسی، یک فرصت برای دیپلماسی ایران است. یک تابو در سیاست خارجی ایران مبنی بر عدم مذاکره با آمریکا وجود دارد و همین تابو باعث شد برجام توسط واسطه‌ها به هم بخورد. چه بهتر که ایران و آمریکا بدون واسطه وارد مذاکره شوند. دیدار ماسک نشان داد که برخلاف تبلیغات نتانیاهو، سیاست خارجی ترامپ از اسرائیل خط نمی‌گیرد.»
این استاد دانشگاه البته معتقد است دلیل عصبانیت بیش از حد افراطی‌ها از مطرح شدن افرادی مانند ماسک این است که اگر ایران به سمت تنش‌زدایی برود، در داخل هم رویداد‌هایی شکل می‌گیرد و افراطی‌ها روز به روز ضعیف‌تر می‌شوند. اسم ماسک حساسیت بیشتری نزد این افراد دارد.
اما اکنون مساله این است که با حساسیت یا بدون حساس شدن تندروها و اقتدارگرایان؛ وضعیت اقتصادی، فشارهای سیاسی و بین‌المللی، ایران را در شرایطی قرار داده که نیاز به گفتگو و مذاکره در راستای منافع ملی کشور بیش از همیشه احساس می‌شود و در این بین شاید همین واسطه‌گری غیرسیاسی‌ها بتواند راهگشای بهتری باشد.
دیدار رافائل گروسی از ایران به عنوان شخصیتی علمی و دبیرکل یک آژانس بین‌المللی و حالا دیدار با ایلان ماسک از چهره‌های فناوری جهان شاید نتواند به طور مستقیم تنش‌های سیاسی در منطقه را کاهش دهد اما باید پذیرفت در رابطه سیاسی میان ایران و آمریکا می‌تواند راهگشا باشد و شاید اتفاقا همین دیدارها حتی بهتر از مذاکرات سخت و طاقت‌فرسای دوران سید ابراهیم رئیسی و وضعیت اسفبار تصویب قطعنامه‌های پیاپی علیه ایران در دوران محمود احمدی‌نژاد، کمکی برای تنش‌زدایی از سیاست خارجی و تجارت و اقتصاد ایران باشد.