خبر نیویورک‌تایمز درباره ملاقات محرمانه میان ایلان ماسک چهره شناخته‌شده آمریکا و وزیر آینده دولت ترامپ با امیرسعید ایروانی، سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد، اگرچه کوتاه و خالی از جزئیات بود اما از آن دست اخباری است که حواشی و تحلیل‌های آن مشخص‌کننده بسیاری از مسائل خواهد بود.
به گزارش هم میهن، بر اساس این گزارش، ملاقات با موضوع «راه‌های کاهش تنش میان ایران و آمریکا» بوده، یک ساعت طول کشیده، درخواست از سوی ماسک مطرح شده و در محلی خارج از سازمان ملل انجام شده است. گزارش نیویورک‌تایمز، زمان ملاقات را دوشنبه اعلام می‌کند. یعنی یک روز قبل از اینکه ایلان ماسک از سوی دونالد ترامپ با اعلام تشکیل وزارتخانه جدیدی با نام وزارت بهینه‌سازی دولت، از ورود این میلیاردر و کارآفرین آمریکایی به کاخ سفید خبر بدهد.
به گزارش اکوایران و بر اساس گزارش نیویورک‌تایمز، دو منبع ایرانی گفته‌اند که دیدار با ماسک راه‌حلی برای ایران فراهم کرد و اجازه داد از نشستن مستقیم با یک مقام آمریکایی خودداری شود. با این حال، آقای ماسک به زودی نقشی رسمی را بر عهده خواهد گرفت. او به‌عنوان مدیر مشترک یک وزارت کارآمدی دولت جدید آمریکا معرفی شده است. یکی از منابع ایرانیِ نیویورک‌تایمز گفته که ایروانی در این دیدار به ماسک گفته است که باید معافیت‌های تحریمی را از خزانه‌داری دریافت کند و برخی از تجارت‌های خود را به تهران بیاورد.
مجموع اخبار و تحولات نشان می‌دهد که این ملاقات انجام شده است. اول اینکه خبر آن از سوی نیویورک‌تایمز بامداد جمعه ۱۵ نوامبر منتشر شد و تا زمان تنظیم این گزارش نیز تکذیبی از سوی تهران انجام نشده است. با توجه به منبع آمریکایی خبر، مهم بودن ایلان ماسک در این کشور و حضور منظم او در شبکه اجتماعی تحت مالکیت خودش (ایکس یا توئیتر سابق)، تکذیبی از سوی او نیز اتفاق نیفتاده است. نمایندگی ایران نیز در پاسخ به رسانه‌ها، انجام ملاقات را تائید یا تکذیب نکرد.
نشانه‌ای از سیاست تنش‌زدایی
مسئله تنش‌زدایی از روابط خارجی و مدیریت تنش با آمریکا راهبردی است که دولت چهاردهم در پیش گرفته است. سیدعباس عراقچی، رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان چهارشنبه هفته گذشته در حیاط دولت و در جمع خبرنگاران به این مسئله اشاره کرد که با حفظ منافع خود آمادگی مذاکره داریم و سیاست اصولی جمهوری اسلامی ایران را نیز تشریح کرد: «این سیاست اصولی جمهوری اسلامی ایران است که ما اختلافاتی را با آمریکا داریم که بسیار اصولی و مبنایی است. ممکن است حل‌شدنی نباشد، اما باید مدیریت کنیم تا هزینه‌ها و تنش‌ها کاهش پیدا کند. این کاری است که همیشه انجام می‌دهیم.»
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشورمان نیز در جلسه‌ای که روز سه‌شنبه با دیپلمات‌های ارشد فعلی و پیشین از جمله چهار وزیر خارجه سابق و فعلی داشت بر این نکته تاکید کرد که «به نظرم حتی در رابطه با آمریکا نیز ما چه بخواهیم و چه نخواهیم بالاخره در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی با این کشور مواجهه خواهیم داشت و بهتر است این عرصه را خودمان مدیریت کنیم؛ البته دولت در نهایت، کلیت سیاست خارجی را در چارچوب استراتژی و رویکردهای کلان نظام پیش خواهد برد.» این صحبت‌های پزشکیان از لحاظ زمانی فاصله کمی با دیدار محرمانه نیویورک دارد.
حمید ابوطالبی، سفیر پیشین ایران در ایتالیا و استرالیا خبر این ملاقات را نشان‌دهنده آغاز «دیپلماسی پنهان» میان ایران و آمریکا دانست و نوشت: «اگرچه «دیپلماسیِ پنهان» میان ایران و آمریکا تا اواخر ماه ژانویه ۲۰۲۵، تنها راه ممکن و البته صحیح است؛ لیکن دورانِ ماندن در روش‌های «کج‌دار و مریز» و «پنهان» در روابط دو کشور، همچون گذشته، دیگر به سر آمده است.
زیرا این روشِ ناپایدار، مانند قبل، در هر دو‌طرف یأس بسیار ایجاد خواهد نمود، مخالفان فراوانِ خارجیِ بازسازی روابط ایران و آمریکا را به شدت فعال خواهد کرد، مخالفان داخلی را به سمت لشکرکشی خواهد راند، مردم را دوباره میان امید و ناامیدی سرگردان می‌کند، اقتصادِ شرطی‌شده ایران را میان خوف و رجاء نگاه خواهد داشت، و... و در نهایت و در صورت توقف آن، آمریکا را به سمت دشمنی بیشتر و خسارت افزون‌تر با ایران سوق خواهد داد.»
افشای خبر مثبت است؟
در مرحله اول، خبر ملاقات ماسک با دیپلمات ایران در نیویورک واکنش‌های مثبتی گرفت. چراکه از آن به عنوان نشانه‌ای مبنی بر آمادگی ایران برای شنیدن صحبت‌های طرف مقابل برداشت شد. اما به مرور در شبکه‌های اجتماعی، اکانت‌های شناخته‌شده این مسئله را زیر سوال بردند. تجربه نشان داده است که افشای مذاکرات محرمانه ایران به‌خصوص با آمریکایی‌ها نه از باب مثبت آن که از جهت ایجاد اهرم فشار بر دولت یا طرف‌های مذاکره‌کننده صورت می‌گیرد.
از یک سو برخی طرف‌های داخلی با ترسیم خط قرمز درباره اصل مذاکره با دولت ترامپ ممکن است از افشای این خبر استفاده کنند و از سوی دیگر، تعامل ایران با آمریکا در دوره جدید مخالفان خارجی نیز دارد. باید صبر کرد تا مشخص شود افشای ملاقات محرمانه دیپلمات ارشد ایران در نیویورک با شناخته‌شده‌ترین آمریکاییِ این روزها که در محلی محرمانه و با موضوع کاهش تنش میان ایران و آمریکا انجام شده، با چه انگیزه‌ای در قدم‌های اول رسانه‌ای شده است.
ملاقات با تأیید تهران انجام شده است
ابراهیم رحیم‌پور، معاون پیشین وزیر امور خارجه کشورمان درباره اهمیت این دیدار گفت: «برای تحلیل این دیدار ابتدا باید شرایط را ترسیم کنیم. اول شرایط خاورمیانه و تحولاتی است که در آن جریان دارد. دوم، پیشروی‌هایی که اسرائیل انجام داد و باعث شد صحنه با قبل تفاوت‌هایی داشته باشد. در اوج این شرایط، ترامپ در انتخابات آمریکا برنده شد.
یک پیروزی که وضعیت بی‌نظیری نسبت به همه انتخابات قبلی در آمریکا دارد و بنابراین او پس از چهارسال به کاخ سفید برمی‌گردد. ترامپ امروز نسبت به دوره قبل خود وضعیت بهتری در هر دو مجلس آمریکا و سیستم قضایی این کشور دارد. وضعیت بهتری در ایالت‌ها داشته و به اصطلاح از طرف سیستم آمریکا اختیار تام دارد.» او اضافه کرد: «وجه دیگر، شرایطی است که ما داریم و ملاقات در آن اتفاق افتاده است.
با همه نقاط قوت و ضعفی که داریم، طبیعی است که این ملاقات اتفاق خوبی است. اما نکته اینجاست که این نوع ملاقات‌ها معمولاً خبری نمی‌شود. اینکه خبر از منبعی درز کرده احتمالاً نفعی برای یک فرد، روزنامه یا جناح دارد. به هر حال رسانه است و این اتفاق افتاده. طبیعتاً درخواست از سمت ایلان ماسک بوده و نکته مهم این است که سفیر ما نمی‌تواند چنین ملاقات‌هایی را بدون اطلاع مرکز انجام دهد. روش کار ما در دستگاه دیپلماسی به این شکل است. با توجه به این نکات، اتفاقی که افتاده اتفاق مثبتی است.»
تحلیلگر حوزه سیاست خارجی تاکید کرد: «این تحولاتی که ذکر کردم، بر ما و آمریکایی‌ها تاثیر می‌گذارد. آقای ترامپ هم به‌عنوان یک تاجر اصلاً محدودیتی ندارد. حتی پروتکل‌ها را زیر پا می‌گذارد و خیلی اهمیتی نمی‌دهد. اینکه به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا رفت رهبر کره شمالی را ببیند، این‌ها کارهای معمولی نیستند. معمولاً از سوی رهبران کشورهایی انجام می‌شود که می‌خواهند کارهای نو انجام دهند و منافعی برای خود و مردم‌شان کسب کنند.
ترامپ جسارت این حرکت‌ها را دارد. ما هم نباید از دیپلماسی عقب‌نشینی کنیم چراکه این عرصه چاره کار در مواردی است که کشور دچار تنگناهایی می‌شود. نمونه بارز آن را باید در ماجرای پایان جنگ ایران و عراق ببینیم. در داستان خاتمه دادن به جنگ، در نهایت امام پذیرفتند و از آن هم به جام زهر تعبیر کردند ولی این تصمیم منجر به دیپلماسی و در نهایت هم به نفع ما شد.
چراکه صدام چند سال بعد سقوط کرد و در نهایت روند به نفع ایران پیش رفت. متاسفانه برخی افراد به خاطر اینکه نحوه فکر و نگاه دیگری دارند، از دیپلماسی استقبال خوبی نمی‌کنند. درحالی‌که امام وقتی از دیپلماسی استقبال کردند، شرایط به نحوی بود که زیرمجموعه‌ها خوب عمل نمی‌کردند و فاجعه‌ای در آستانه رخ دادن بود اما با تصمیم امام این مسئله مرتفع شد.»
معاون پیشین وزیر امور خارجه خاطرنشان کرد: «در شرایط فعلی هم باید با محاسبه دقیق پیش برویم. ما هیچ وقت از گفت‌وگو ضرر نخواهیم کرد. این گفت‌وگو می‌تواند پله پله باشد، آشکار یا پنهان صورت بگیرد یا غیرمستقیم باشد. ما همه روش‌ها را تست کردیم و از این جهت به نظر من آنچه در نیویورک اتفاق افتاد، شروع خوبی است. شاید ما ترجیح می‌دادیم که این ملاقات محرمانه بماند چراکه حساسیت‌هایی به حق یا ناحق در کشورمان وجود دارد. به همین دلیل در این موارد باید مراقبت بیشتری شود اما مطمئنم با دشمن و کشور دانا بهتر از دوستان و کشورهای نادان می‌توانیم کار کنیم.»
رحیم‌پور در پاسخ به این سوال که آیا ملاقات با هماهنگی ترامپ اتفاق افتاده است؟ گفت: «ماسک به عبارتی نفر دوم آقای ترامپ در انتخابات بود. شاید اگر او حضور نداشت، نتیجه این‌طور رقم نمی‌خورد. بنابراین او ترامپ را می‌شناسد و قاعدتاً ملاقات با هماهنگی او اتفاق افتاده است.»
گفت‌وگوهای آینده نباید علنی شود
عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک و دیپلمات پیشین گفت: «خیلی مهم است که چه کسی درخواست ملاقات داده و چه کسی با نماینده جمهوری اسلامی ملاقات کرده است. ذکر این نکته نیز لازم است که این ملاقات حتماً با مرکز هماهنگ شده است. شاید بتوان گفت این روزها آقای ماسک فرد بعد از ترامپ است که می‌خواهد اقدامات بسیار اساسی برای این دولت انجام دهد که ترامپ بتواند براساس این اقدامات خود را در جامعه آمریکا مطرح نگه دارد.
این ملاقات می‌توانست بین سفیر آمریکا در سازمان ملل، یک یا چند سناتور یا نماینده کنگره طرفدار ترامپ و نماینده ایران انجام شود. این دیدارها قبلاً هم انجام شده و بی‌سابقه نیست. اما اعزام آقای ماسک به این ملاقات که محل آن را نیز نماینده ایرانی تعیین کرده، نشان‌دهنده اهمیت قضیه است.» وی افزود: «دو نکته در این ملاقات بسیار اهمیت دارد.
اول اینکه براساس گزارش نیویورک‌تایمز، آقای ایروانی اظهار داشته که امیدوار است طرف مقابل در ایران به سرمایه‌گذاری و فعالیت بپردازد و از وزارت خزانه‌داری معافیت‌هایی بگیرد. همانطور که می‌دانید وزارت خزانه‌داری زیر نظر رئیس‌جمهور است و اگر ترامپ بخواهد و یا حتی ماسک درباره آن نظر مثبت داشته باشد، این کار به راحتی انجام می‌شود. تصورم این است که آقای ماسک می‌خواست در این ملاقات این اطلاعات را به دست بیاورد که طرف ایرانی چقدر آمادگی گفت‌وگو با آمریکا و در چه موضوعاتی را دارد.»
سفیر پیشین ایران در نروژ گفت: «تا امروز، شخص ترامپ و مقامات آمریکایی مسئله‌ای غیر از موضوع هسته‌ای را به طور جدی و علنی مطرح نکرده‌اند. خیلی وارد مسائلی که دموکرات‌ها و اروپایی‌ها قصد ورود به آن‌ها را داشتند – مثل مسئله خاورمیانه و برنامه موشکی – نشدند. از این طرف ایران می‌خواهد مسئله هسته‌ای را به سرانجامی برساند و تحریم‌ها برطرف شود.
از طرف دیگر، یکی از دلایلی که ترامپ از برجام خارج شد، این بود که می‌گفت توافق دستاوردی برای آمریکا نداشته است. می‌گوید میلیاردها دلار پول به ایران داده شد اما چینی‌ها، اروپایی‌ها و روس‌ها آمدند و در ایران کار کردند. بنابراین، اگر بحث سرمایه‌گذاری و انتقال تکنولوژی که ایران بسیار به آن نیاز دارد جدی شود، می‌تواند راهی را برای ایران باز کند و حتی باعث ایجاد رقابت میان کشورهای دیگر شود. این مسئله باعث سرعت گرفتن رفع مشکلات اقتصادی ایران خواهد شد. بنابراین امیدوارم ملاقات‌ها که ضرورتی در علنی شدن آن‌ها وجود ندارد، ادامه پیدا کند.»
فرجی‌راد تاکید کرد: «ده هفته تا ورود ترامپ به کاخ سفید زمان باقی است و می‌شود از این فرصت برای حل بخش مهمی از کلاف‌های سردرگم رابطه ایران و آمریکا استفاده کرد. فرقی نمی‌کند نماینده ایران چه کسی باشد اما با چند جلسه گفت‌وگو می‌توانیم کار را پیش ببریم و این دست ملاقات‌ها می‌تواند اعتمادسازی اولیه را انجام دهد.»
دیپلمات پیشین کشورمان یادآور شد: «گفت‌وگو بین ایران و آمریکا مثل همین گفت‌وگوی مستقیمی که در نیویورک انجام شده، دشمنان زیادی دارد که اولین‌شان اسرائیل است. قطعاً این موضوع باعث وحشت اسرائیل شده. برخی کشورهای همسایه روی این مسئله به شدت حساس هستند. به همین دلیل معتقدم که این گفت‌وگوها نباید علنی شود. قطعاً اطلاعاتی از طرف ایرانی گرفته شده و این مذاکرات می‌تواند ادامه پیدا کند.»
او درباره اینکه افشای ملاقات با ماسک را مثبت می‌داند یا منفی؟ گفت: «مشاور ترامپ گفت ما درباره مذاکرات خصوصی که انجام شده یا نشده اظهارنظر نمی‌کنیم. ماسک اظهارنظر نکرد. دفتر نمایندگی ما موضوع را تکذیب یا تائید نکرد. این نشان می‌دهد که احتمالاً خبر انجام مذاکره محرمانه ممکن است توسط عواملی داخلی یا خارجی که مخالف این روند هستند و زودتر در جریان قرار گرفتند، به رسانه درز کرده باشد. مذاکرات بعدی باید با اطمینان و حفاظت بیشتری صورت بگیرد که اثرگذاری منفی عوامل منفی داخلی و خارجی کمتر شود.»