سینا عضدی، کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل با انتشار یادداشتی در فارین پالسی مدعی شد، دکترین امنیت ملی ایران در میراث دردناک جنگ ۱۹۸۰-۱۹۸۸ ایران و عراق ریشه دارد. در جریان این رویارویی، عراق با توسل به سلاح‌های شیمیایی نیرو‌های نظامی و شهر‌های ایران را هدف قرار داد. در آن بازه زمانی به واسطه حمایت‌های بین‌المللی غرب از عراق، ایران در شرایط سختی قرار داشت و در مقطعی تجهیزات نظامی‌اش نیز کاهش یافت.
به گزارش اقتصاد نيوز؛ این تجربیات زمینه‌ساز راهبرد «دفاع پیشرو» ایران شد که حول سه محور تعریف شده است، توسعه برنامه موشکی و پهپادها، حمایت از بازیگران غیردولتی منطقه‌ای (محور مقاومت) و پیشبرد برنامه هسته‌ای. هر یک از عناصر این استراتژی در راستای جلوگیری از تکرار وقایع تلخ ایران و عراق و آسیب پذیری‌ها در آن بازه زمانی طراحی شده‌اند. با این حال، جنگ اسرائیل و حماس استراتژی ایران را تحت تاثیر قرار داد.
ایران در بزنگاه
فارین پالسی در بخش دیگری از یادداشت خود مدعی است، عملیات‌های اخیر اسرائیل علیه محور مقاومت، حمله به مرز‌های ایران و درخواست‌های داخلی جهت بازنگری دکترین هسته‌ای، تهران را با انتخاب‌های حیاتی درباره نقش استراتژیک برنامه هسته‌ای‌اش روبرو کرده است. اکنون برنامه هسته‌ای می‌تواند نقش تعیین کننده‌ای ایفا کند، با این حال به ادعای عضدی این وضعیت تهران را در شرایطی مهم قرار می‌دهد.
عضدی در ادامه ادعا کرد، موشک‌های بالستیک ستون فقرات توان دفاعی ملی ایران را تشکیل داده‌اند. اتکا به موشک‌های بالستیک ریشه در جنگ ایران و عراق دارد، زمانی که شهر‌های ایران در معرض موشک‌های عراق قرار داشت. این تجربه ایرانیان را بر آن داشت تا برای توسعه ظرفیت تولید موشک سرمایه گذاری کنند و در نهایت بزرگترین زرادخانه موشک‌های بالستیک در منطقه را با انواع موشک‌های کوتاه‌برد و میان‌برد توسعه داده و در اختیار داشته باشند - این گزاره موجب شد تا ایران به قدرت منطقه‌ای تبدیل شود. -
پس از حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و متعاقب آن شروع درگیری غزه، ایران به واسطه تحرکات اسرائیل علیه منافع ملی ایران، اسرائیل را هدف صد‌ها موشک بالستیک و کروز قرار داد (وعده صادق یک و دو) و چندین موشک بالستیک با موفقیت سیستم دفاع موشکی لایه لایه اسرائیل را دور زدند و پایگاه هوایی نواتیم را هدف قرار دادند. اسرائیل ۲۶ اکتبر به حمله ایران پاسخ داد و در جریانش برخی از سایت‌های نظامی را هدف قرار داد.
گزارش‌های (ادعایی) حاکی از آن است که نیروی هوایی اسرائیل با استفاده از حریم هوایی عراق، برخی از تأسیسات را هدف قرار داد. حمله اکتبر که منجر به (شهادت) چهار پرسنل ارتش ایران شد، با واکنش تند ایران همراه بود، مقام‌های رسمی ایران پس از آن به صراحت اعلام کردند که به اسرائیل پاسخی قاطع و کوبنده خواهند داد. به ادعای عضدی ایران اکنون با یک انتخاب دشوار روبروست: تهران باید ابعاد پاسخ تلافی جویانه علیه اسرائیل را در مقابل احتمال تبدیل آن به یک درگیری گسترده‌تر و بالقوه ویرانگر به دقت بسنجد.
چرایی هم‌صدایی ایران و مقاومت
در شرایط کنونی هراس بازیگران منطقه‌ای از قدرت ایران در کنار حملات اسرائیل به مواضع مقاومت، دکترین دفاع ملی ایران را عمیقاً شکل داده است. مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران در شهریورماه با اشاره به شرایط ایران در منطقه گفت: «من رئیس جمهور کشوری هستم که بار‌ها با تهدید، جنگ و اشغال مواجه بوده است. هیچ کس هرگز به کمک ما نیامده و اعلامیه‌های بی طرفی ما نادیده گرفته شده است.» در غیاب متحدان دولتی قدرتمند، ایران متحد بازیگران غیردولتی است تا به واسطه هم صدایی با آنها قدرت خود را به نمایش بگذارد.
به ادعای عضدی محور مقاومت که ستون دوم دفاع ملی ایران را تشکیل می‌دهند، هدفشان محدود کردن آزادی عملیاتی دشمنان منطقه‌ای و تحمیل هزینه‌ها به آنهاست. در ماه فوریه، امیر سعید ایروانی، نماینده ایران در سازمان ملل، رابطه تهران را با «گروه‌های مقاومت» به سان رابطه اعضای ناتو توصیف کرد. اساساً، به ادعای عضدی محور مقاومت با ایجاد بازدارندگی نامتقارن در برابر نیرو‌های متعارف عربستان سعودی و اسرائیل، امنیت ایران را تقویت می‌کنند. با این حال، افزایش فشار بر نیرو‌های مقاومت، ایران را در موقعیت خاصی قرار داده است.
به ادعای عضدی ایران اکنون با یک انتخاب حیاتی روبروست: حمایت از متحدان خود و واکنش در برابر فعل و انفعال‌های اسرائیل در منطقه.
در واکنش به فعل و انفعال‌های خارجی، از اوایل سال ۲۰۲۴، مقامات ایرانی گفتمان خود را در مورد موضوع دکترین هسته‌ای تغییر دادند. در ماه فوریه، علی اکبر صالحی، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی ایران، توانایی هسته‌ای ایران را به مونتاژ یک خودرو تشبیه کرد و گفت: «تصور کنید که یک خودرو به چه چیزی نیاز دارد؛ به شاسی، موتور، فرمان، گیربکس نیاز دارد. شما می‌پرسید که آیا ما گیربکس را ساخته‌ایم؟ من می‌گویم بله. آیا ما موتور را ساخته‌ایم؟ بله، اما هر جزء عملکرد خاص خود را دارد». در حالی که این قیاس بر آمادگی فنی ایران تاکید می‌کند، بحث‌هایی در باب توانایی عبور ایران از آستانه گریز هسته‌ای در میانه تغییر پویایی‌های منطقه‌ای مطرح شده است.
ماه اکتبر، ۳۹ نماینده مجلس ایران با ارسال نامه‌ای به شورای عالی امنیت ملی خواستار ارزیابی مجدد دکترین دفاعی ایران شدند. کمال خرازی، وزیر خارجه سابق و مشاور رهبری، هشدار داد که دکترین هسته‌ای ایران ممکن است تغییر کند. به گفته او: «ما اکنون توانایی‌های فنی لازم برای تولید سلاح‌های هسته‌ای را داریم.»
او در اوایل نوامبر هشدار داد: «فقط فتوای مقام معظم رهبری چنین فعلی را منع کرده است. اگر بقای ایران در معرض تهدید جدی قرار گیرد، ما این حق را برای خود محفوظ می‌داریم که در دکترین هسته‌ای خود تجدید نظر کنیم.» بحث کنونی درباره موضع دفاعی ایران ممکن است واقعاً ناشی از افزایش نگرانی‌های امنیتی در بحبوحه تهدیدات منطقه‌ای باشد، اما همچنین می‌تواند یک ابتکار عمل استراتژیک از سوی ایران برای تحت فشار قرار دادن ایالات متحده جهت مهار اقدامات اسرائیل باشد. بالاخص ان که اخیرا سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران تاکید کرد که ایران به دنبال سلاح هسته‌ای نیست.