هما میرزایی – جهان صنعت نیوز: سی و هفتمین نمایشگاه ملی صنایع دستی با حضور رضا صالحی امیری، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران افتتاح شد. هدف از برپایی این نمایشگاه معرفی فعالان این حوزه و ایجاد پل ارتباطی بین تولیدکنندگان صنایع دستی و خریداران این محصولات ارزشمند بوده که از سراسر کشور گرد هم جمع شده و به معرفی و فروش محصولات خود مشغول هستند. اتفاق مبارک این‌که، انواع صنایع دستی از شناخته‌شده‌ترها مانند فرش، منبت، حصیربافی، سفال تا آن‌ها که کمتر اسمی از آن‌ها شنیده شده مانند شرفه‌دوزی و قدک‌بافی در این نمایشگاه ارائه شده‌اند.
نمایشگاه حال و هوایی سرزنده و شاداب دارد. بارش شدید باران کمی برنامه‌ها را مختل و برپایی سیاه‌چادرها را با مشکل مواجه کرده، اما غرفه‌های حاضر در فضای سرپوشیده با انواع موسیقی، رقص و آیین‌های محلی میزبان بازدیدکنندگان هستند. هر غرفه به استانی اختصاص دارد و غرفه‌داران با پوشش محلی حاضر شده‌اند. آنچه که در بدو ورود کمی در ذوق بازدیدکنندگان می‌زند، الزام به خرید بلیت‌های ۳۰ هزار تومانی است. اکثرا اعتراض می‌کنند و می‌گویند تا به حال نمایشگاه بلیت فروشی نداشته است. مسئول حاضر در باجه بلیت می‌گوید حق با شما است، اما برای جبران بخشی از هزینه‌ها ناچار به بلیت فروشی شده‌ایم.
مادری نسبتا سالخورده در غرفه استان خوزستان نشسته و مشغول ساخت سبدهای رنگارنگ حصیری است. دخترش درباره نمایشگاه اینطور می‌گوید: ما یکی از برگزیدگان نشان ملی صنایع دستی و جزو تعاونی‌های برتر هستیم. امسال و تا به اینجای کار تجربه خوبی از حضور در نمایشگاه داشته‌ایم. به ما گفتند اجاره غرفه برای ۴ روز حدود ۱۵ میلیون تومان می‌شود، اما این مبلغ را از ما نگرفتند و خود سازمان میراث فرهنگی تقبل کرد. علاوه بر این، هزینه ارسال محصولات از استان خودمان به تهران را نیز پرداخت کرده‌اند. ظهرها به غرفه‌داران ناهار هم می‌دهند. این غرفه‌دار از استقبال مردم نیز رضایت نسبی دارد و انتظار دارد در روزهای آینده افراد بیشتری به نمایشگاه سر بزنند.
غرفه بعدی اما حکایت متفاوتی دارد؛ هنرمندانی که از شهر جهانی منبت، یعنی آباده استان فارس آمده‌اند و در ۴ غرفه به عرضه فرش و محصولات منبت‌کاری شده می‌پردازند. یکی از اعضای دبیرخانه شهر جهانی منبت، به نمایندگی از سایرین با ما صحبت می‌کند؛ می‌گوید سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فضای غرفه‌ها را به صورت رایگان در اختیار شرکت‌کنندگان قرار داده، اما هزینه غرفه‌سازی با خود ما بوده است. امسال جانمایی غرفه‌های مختلف استان‌ها بهتر و متمرکزتر بوده است و برای مثال ۲۵۰ متر غرفه مربوط به استان فارس در کنار هم و به صورت متمرکز جانمایی شده که کار را برای ما که از مناطق مختلف این استان آمده‌ایم، ساده‌تر کرده است. اگر برای غرفه‌سازی و تجهیز آن‌ها تسهیلاتی در اختیار شرکت‌کنندگان قرار می‌دادند، نمایشگاه بهتر برگزار می‌شد. الان خود ما برای هر متر دکور غرفه ۳ میلیون تومان پرداخت کرده‌ایم.
هر کجای جهان که سخن از صنایع دستی به میان بیاید، نام ایران جزو سه چهار نام اول برده می‌شود. ۱۴ شهر از ۴۳ شهر جهانی صنایع دستی در ایران قرار دارند و ۲۹۹ رشته از مجموع ۶۰۲ رشته صنایع دستی در کل جهان مختص ایران است. در حقیقت صنایع دستی ایران آنقدر متنوع و غنی است، که می‌تواند بخش عمده ارزآوری ناشی از صادرات غیرنفتی را به دوش بکشد، اما آمارها حکایت از جایگاه ناشایست کشور در بازار جهانی صنایع دستی دارند. در سال ۲۰۲۲، ارزش بازار جهانی صنایع دستی ۷۵۲ میلیارد بوده است، که سهم ایران در این بازار عدد عجیب و نگران‌کننده ۵ هزارم درصد بوده است. در سال ۲۰۲۳ این عدد به ۸۳۰ میلیارد دلار رسیده و سهم ایران از این رقم کمتر از ۱ درصد بوده است. این صنعت در سراسر دنیا و با سرعت زیاد در حال گسترش است؛پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۲ ارزش بازار جهانی صنایع دستی به ۱.۸۶۴ تریلیون دلار برسد.
خرید صنایع دستی در مراتب بالای هرم مازلو قرار دارد، و مردم ایران سال‌ها است در کف هرم جا خوش کرده‌اند.صنایع دستی به دلیل گران بودن ذاتی و غیر قابل خرید بودن برای بخش بزرگی از جامعه، بازار داخلی مناسبی ندارد و عمده تمرکز تولیدکنندگان این حوزه بر جذب بازارها و خریداران خارجی است. در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌ها و سیاست‌های محدودکننده داخلی ورود توریست خارجی به ایران انگشت‌شمار شده و بازارهای صنایع دستی در شهرهای مختلف مانند اصفهان، تبریز و تهران دیگر پذیرای گروه‌های گردشگری که برای خرید انواع محصولات بومی صف می‌کشیدند، نیستند. در حال حاضر عمده مقاصد صادراتی صنایع دستی ایران کشورهای عراق، ترکیه، عمان و آذربایجان است، و بازار کشورهای اروپایی و ایالات متحده امریکا که روزگاری مقاصد اصلی صنایع دستی ایرانی بودند، از دست رفته است. آنطور که مسئولان اعلام کرده‌اند، تا سال ۱۴۰۴ میزان صادرات صنایع دستی ایران باید به عدد ۲ تا ۳ میلیارد دلار در سال برسد. آیا دستیابی به چنین هدفی با ادامه وضع موجود شدنی است؟
∎