رافائل گروسی مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی شامگاه دیشب به ایران سفر کرده و قرار است امروز با مسئولان کشورمان دیدار کند. پس از روی کار آمدن دولت چهاردهم، این نخستین سفر گروسی به ایران است. آژانس بین المللی انرژی اتمی هدف از این سفر را بحث های فنی پیرامون بیانیه مشترک توافق شده با ایران در مارس ۲۰۲۳ و اجرای آن عنوان کرده است. بیانیه مشترک چهار مارس که توافقی میان ایران و آژانس در سال 1401 بود، با هدف رفع تمامی مسائل و اختلافات باقیمانده مورد موافقت طرفین قرار گرفت. درنتیجه این توافق، بناست ایران به صورت داوطلبانه با آژانس در زمینه اقدامات راستی‌آزمایی و افزایش نظارتهای بازرسان همکاری کند. در همین راستا، کاظم غریب‌آبادی معاون حقوقی و بین المللی وزارت خارجه در ایکس نوشت: «بنای ایران بر تداوم همکاری با آژانس در چارچوب تعهدات پادمانی خود است، مگر اینکه برخی کشورها با انگیزه‌های سیاسی به دنبال آسیب زدن به تلاش‌های مدیرکل و روابط رو به جلو ایران و آژانس باشند.»
البته گروسی معتقد است بایستی در اجرای بیانیه مارس 2023 پیشرفت اساسی صورت بگیرد. از سوی دیگر، وی در جدیدترین موضعگیری خود در اجلاس کاپ 29 باکو، درباره پرونده هسته‌ای ایران مدعی شده: «ایران باید درک کند که اوضاع بین‌المللی به طور فزاینده‌ای درحال سخت‌تر شدن و فضای مانور در حال کاهش است. یافتن مسیرهای دستیابی به راه‌حل دیپلماتیک ضروری است»
این درحالی است که مسئولان کشورمان بر تداوم همکاری ها با آژانس و اثبات حسن نیت ایران تاکید دارند و از سوی دیگر تصریح می کنند همکاری باید در قالب موافقتنامه جامعه پادمانی صورت بگیرد. با این حال، اما آژانس عدم صدور روادید برای چند تن از بازرسان خود را دلیلی بر عدم همکاری کشورمان با آژانس می داند. همچنین گروسی در گزارش به شورای حکام عنوان کرده «ذخایر اورانیوم بسیار غنی‌شده در ایران طی ماه‌های اخیر افزایش داشته و علی‌رغم صدور قطع‌نامه در آخرین نشست شورای حکام آژانس، ایران همکاری با آژانس را بهبود نداده است.»
وجود اختلاف نظر درباره مراکز ورامین، پارچین و سایت مریوان
روند پر فراز و نشیب روابط ایران و آژانس بین المللی در حالی است که از سوی دیگر شاهد مشخص شدن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و بازگشت دوباره ترامپ به عرصه سیاسی هستیم. همین تحولات باعث شده تا گروسی نیز به تلاش های خود برای پیشبرد روند مذاکرات ایران و آژانس بیافزاید. بدین ترتیب باید دید نتایج سفر گروسی و رایزنی با مقامات ایران به کجا ختم خواهد شد و جهت گیری ها و راهبردهای بعدی دولت ترامپ در ارتباط با پرونده هسته‌ای ایران، سمت‌وسوی روابط ایران و آژانس را به کجا خواهد برد.
در همین راستا، رحمان قهرمانپور تحلیلگر مسائل هسته‌ای در مصاحبه با قدس اظهار کرد: ایران و آژانس انرژی اتمی همچنان مسائل حل نشده‌ای دارند که این سفر میتواند به حل آن کمک کند. البته بر سر اینکه کدام مسئله حل نشده هم بین طرفین اختلاف نظر وجود دارد. برای نمونه، آژانس براساس تفسیر موسع از اساسنامه خود، معتقد است ایران باید اجازه دهد تا دوربین ها در کارگاه‌های مونتاژ سانتریوفیوژ نصب شود. اما ایران اعتقاد دارد چون آمریکا از برجام خارج شده و کشورمان هم اجرای پروتکل الحاقی را متوقف کرده است، بنابراین هیچ تعهدی برای نصب دوربین ها در کارگاه‌های مونتاژ سانتریوفیوژ وجود ندارد. همینطور درباره مسئله ورامین، پارچین و سایت مریوان در آباده اختلاف نظرهای کوچکی است. کشورمان درباره سایت مریوان توضیحاتی را ارائه داده و گفته در آنجا آجر نسوز تولید میشد و حتی آژانس نیز تایید کرده که اطلاعاتی را دریافت کرده است. اما آژانس درمورد ورامین و پارچین همچنان خواهان دریافت اطلاعات بیشتری بوده و ایران میگوید فعلا در حال بررسی موضوع است.
این کارشناس افزود: اما از منظر فضای کلی، باید گفت با امدن ترامپ فضای جدیدی در روابط ایران و آژانس شکل می گیرد. سیاست دولت بایدن این بود که مساله ایران در شورای حکام به شورای امنیت ارجاع داده نشود، زیرا کشورمان تهدید کرده بود اگر چنین کاری صورت بگیرد، آن موقع ممکن است اقداماتی مانند خروج از ان‌پی‌تی را انجام دهد. اکنون با بازگشت ترامپ، نمیدانیم آیا دولت امریکا این سیاست را ادامه خواهد داد و یا اینکه سیاست جدیدی را درپیش خواهد گرفت. بنابراین سفر گروسی از این منظر حائز اهمیت است و باید منتظر ماند و دید آژانس و ایران به توافق جدید دست پیدا میکنند یا نه.
قهرمانپور گفت: چون برخی کشورها همچون امریکا و اروپا عضو دائمی در شورای حکام آژانس هستند، بنابراین تحولات این کشورها بر رویکرد آژانس و شورای حکام تاثیرگذار است. به عبارتی، آژانس در فضای بزرگتری قرار دارد که محیط سیاسی است و طبیعتا اتفاقاتی که در این محیط درباره سیاست خارجی کشورهای عضو آژانس خصوصا قدرتهای بزرگ می‌افتد بر رویکرد شورای حکام تاثیر میگذارد. چنانکه این موضوع را در شورای حکام دیده‌ایم، یعنی وقتی دولتها در آمریکا یا اروپا تغییر میکنند رویکرد آنها نسبت به موضوع هسته‌ای ایران در آژانس و شورای حاکم متفاوت میشود. بنابراین باید دید در فضای سیاسی و خارج از آژانس، روابط ایران با غرب تغییری رخ میدهد یا نه و تاثیر تحولات آتی بر عملکرد شورای حکم چه خواهد بود.
تداوم فرافکنی‌های گروسی در شورای حکام در صورت شکست مذاکرات
از سوی دیگر، حسن بهشتی‌پور کارشناس مسائل بین الملل در مصاحبه با قدس تصریح کرد: سفر گروسی به ایران به این دلیل است تا درباره دو سوال باقی مانده درباره فعالیتهای صلح هسته‌ای ایران صحبت کند. گروسی انتظار دارد ایران در زمینه صدور ویزا و موضوعات مرتبط همکاری بیشتری با آژانس داشته باشد. او در اظهارات سه ماه قبل عنوان کرد ما درصددیم سطح دسترسی بیشتری داشته باشیم. این درحالی است که طرف ایرانی میگوید همکاریهای خوبی با آژانس داشته و میزان بازرسی ها و گزارش ها درباره ایران در طول تاریح فعالیت آژانس بی‌سابقه است.
بهشتی‌پور بیان کرد: تقریبا هفته‌ای نیست که بازرسان آژانس در ایران حضور نداشته نباشند. بنابراین ایران نهایت همکاری را در چارچوب ان‌پی‌تی دارد، اما آژانس انتظار دارد ایران همکاری هایی که در درون برجام انجام می داد را همچنان لحاظ کند. به هر حال دو پرسش مورد ادعای آژانس، درباره دو مکان است که مقادیر بسیار ناچیز اورانیوم غنی شده در آن مشاهده شده اما کشورمان آنرا قبلا اعلام نکرده است. گرچه ایران پاسخ این سوال را داده که منشا الودگی کجا بوده، اما آژانس آن را قانع کننده نمیداند. درنتیجه درباره این دو سوال به جمع بندی نرسیده‌اند و همین مسئله مانند استخوان لای زخم مانده است تا دستاویزی برای تشدید فشارهای امریکا و اروپا علیه ایران باشد.
وی افزود: البته برخی تحلیلگران طرف ایرانی معتقدند ادعاهای آژانس عمدتا جنبه سیاسی دارد و درصددند ایران تحت فشار بگذارند، بنابراین مساله باید از نظر سیاسی حل شود. در چنین شرایطی بهتر است ایران به همکاریهای خود با آژانس ادامه داده و در چارچوب قوانین ان‌پی‌تی به سوالات پاسخ دهد و بهانه را از دست امریکاییها بگیرد. امیدواریم مسئله در خلال دیدارهای گروسی با مسئولان کشورمان حل شود، در غیر اینصورت گروسی دوباره فرافکنی‌های خود درباره اقدامات هسته‌ای ایران را در نشست بعدی شورای حکام دنبال خواهد کرد.