به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، پس از ماه ها انتظار مردم عراق، شرکت بنادر عراق از اسکله‌های تازه ساخت در بندر فاو، واقع در جنوب شرقی عراق رونمایی کرد. تلاش های عراق برای توسعه بندر فاو سرانجام پس از کش و قوس‌های فراوان در داخل این کشور میان جریانات و گروه‌های سیاسی عراقی به ثمر نشست.

زمزمه‌های توسعه بندر فاو به چند دهه گذشته باز می‌گردد، اما این هدف‌گذاری در سالهای اخیر با سرعت بیشتری از سوی دولتمردان عراقی پیگیری و دنبال شد. در دولت موقت «مصطفی الکاظمی»، نخست وزیر سابق عراق مذاکراتی به منظور ساخت اسکله انجام شد و حتی تا مرحله حفر سواحل پیش رفت، اما در نهایت این پروژه کلیدی برای اقتصاد و تجارت عراق در دولت «محمد شیاع السودانی»، نخست وزیر فعلی این کشور منجر به نتیجه شد.

دعوای داخلی سد راه بندر فاو

بر اساس وعده‌ای که دولت عراق به شهروندان و سرمایه‌گذاران داده است مقرر شده تا پایان سال 2026 فاز ابتدایی بندر فاو به اتمام برسد. با نزدیک شدن به زمان برگزاری انتخابات پارلمانی 2025 عراق، السودانی که بیش از هر زمان دیگری فشارهای داخلی را به ویژه از سوی احزاب مخالف خود احساس می‌کند در تلاش است تا روند توسعه و پیشرفت بندر فاو را سرعت ببخشد تا شاید به لطف این پروژه آرای افراد واجد شرایط رای دهی در استان‌های جنوبی عراق که همواره مبدا شعله‌ور شدن بحران‌های سیاسی داخلی در عراق هستند را به سود خود جلب کند.

 یکی دیگر از اهداف دولت السودانی در تسریع روند توسعه بندر فاو، جذب سرمایه‌گذاری خارجی بیشتر برای کلان پروژه «جاده توسعه» است. پس از برگزاری کنفرانس رونمایی و معرفی جاده توسعه که با میزبانی بغداد از مسئولان کشورهای مهم منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای همراه بود، برخی منابع رسانه‌ای مدعی شدند دولت عراق در جذب سرمایه لازم برای پیشبرد کلان پروژه جاده توسعه به مشکل خورده است. این موضوع از آنجایی حائز اهمیت است که اخیرا اظهاراتی مبنی بر سرمایه‌گذاری امارات و قطر در این پروژه به گوش می رسند.

مخالفان دولت کنونی عراق با انتشار جزئیاتی از قرادادهای این پروژه سعی در اتهام زنی و طرح اتهامات فساد مالی در خلال روند پیشبرد این پروژه دارند. این جریانات مدعی شده اند که اساسا پروژه های موسوم به توسعه بندر فاو وجود خارجی نداشته و یا صرفا منعقد شده و در عمل از سرنوشت آن، اطلاعاتی در دست نیست. با این حال دولت عراق با درک موج سازی‌های رسانه‌ای اخیر علیه خود تلاش کرد تا با انتشار ویدیویی از پیشروی پروژه بندر فاو، نوعی همدلی و دلگرمی را میان عراقی‌ها ایجاد کند. 

رقابت شرکت‌های جهانی بر سر بندر فاو

شرکت بنادر عراق پس از ارائه تصاویری از فاو، 11 شرکت خارجی را به مناقصه و رقابت بر سر این پروژه دعوت کرد.

1. شرکت چینی «چاینا مرچنتس پورت گروپ» (China Merchants Port) که یکی از ابر سرمایه‌گذاران پروژه‌های کلان حمل و نقل در دنیا به شمار می‌رود و از سمت بانک مرچنتس (China Merchants Bank) چین تامین و پشتیبانی می‌شود.

2. شرکت فرانسوی «سی ام ای سی جی ام» (CMA- CGM) که در میان بزرگترین شرکت‌های حمل و نقل کانتینری رتبه سوم را دارد. این شرکت توسط «رادولف سعاده» لبنانی الاصل اداره می‌شود. 

3.شرکت ایتالیایی «مدیترینین شیپینگ» (Mediterranean Shipping Company) که تحت مالکیت خانوادگی به ریاست «جان‌لویجی اپونته» است. نشریه فوربس در سال 2024، اپونته را در میان 100 مرد ثروتمند جهان قرارداده بود.

4. شرکت چند ملیتی «آدانی گروپ» (Adani Group) به مرکزیت هند از دیگر نامزدهای این پروژه در عراق است. «آدانی گروپ» در سال 2022 لقب بزرگترین شرکت هندی را از آن خود ساخت. این شرکت به دلیل نزدیکی به حزب «بهاراتیا جاناتا» (حزب حاکم) هندوستان به رهبری نارندرا مودی توانست به یک شرکت چند ملیتی تبدیل شود.

5. شرکت چند ملیتی خدمات پایانه بین‌المللی باری «اینترنشنال کانتینر ترمینال سرویس» (International Container Terminal Services) بزرگترین شرکت حمل و نقل آبی در فلیپین است. این شرکت توانست رتبه هشتم را در بین برترین شرکت‌های حمل و نقل کانتینری به خود اختصاص دهد. 

6. شرکت «کوسکو» (China Ocean Shipping Company) چین یکی از بزرگترین شرکت‌های کشتیرانی در جهان نیز در زمره این فهرست بلندبالا قرار دارد که در زمینه کشتی‌سازی و ترابری دریایی فعالیت می‌کند.

7. «گلوبال شیپینگ» (Global Shipping) دیگر شرکت چینی است که مقر آن در کشور امارات متحده واقع است. 

اگرچه «فرحان الفرطوسی»، مدیر شرکت بنادر عراق نام دیگر شرکت‌ها را اعلام نکرد اما در گفتگو با رویترز افزود: «تا ژانویه 2025 دولت عراق شرکت برنده بهره‌برداری بندر فاو را اعلام خواهد کرد.»

این در حالی است که شرکت «دوو» کره جنوبی اخیرا ساخت 5 اسکله در بندر فاو را به اتمام رساند تا نخست وزیر عراق برای افتتاح این پروژه راهی بصره شود. با این وجود ادامه روند احداث و توسعه بندر فاو را که در حقیقت سنگ بنای جاده توسعه به عنوان طرح ملی عراقی‌ها محسوب می‌شود را یکی از این 11 شرکت بر عهده خواهد داشت.

بیشتر بخوانید

از «فاو» تا «مبارک»؛ جنگ بنادر میان عراق و کویت

اتصال «جاده توسعه» عراق به ابتکار «یک کمربند، یک جاده» چین

بندر فاو چگونه توجهات جهانی را به خود جلب کرد؟

استان‌های جنوبی عراق علیرغم وجود نفت در این مناطق عمدتا از محرومیت رنج می‌برند. کارگزاران عراقی پس از سقوط نظام بعث عراق و استقرار نسبی در این کشور همواره برای توسعه و تکمیل بندر فاو وعده می‌دادند، اما به دلیل وجود بنادر جنوبی ایران و دیگر بنادر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، این عمل از سطح وعده فراتر نمی‌رفت.

با بهبود شرایط سیاسی در عراق، دولت السودانی از فرصت‌های ناشی از بهبود شرایط امنیتی در داخل استفاده کرد و پروژه مشترکی را برای غرب آسیا تعریف کرد که نگاهی فرامنطقه‌ای نیز در بطن خود دارد. عراق حتی با وجود طرح «IMEC» یا «دالان اقتصادی هند- خاورمیانه- اروپا» از اهدافش عقب نکشید و بر تداوم پیشبرد این کلان پروژه تاکید کرد.

عملیات طوفان الاقصی و تعمیق ناامنی به درون سرزمین‌های اشغالی بار دیگر این فرصت را در اختیار عراق گذاشت تا نه تنها کشورهای حاشیه خلیج فارس همچون قطر و امارات، بلکه کشورهایی چون چین و هند را برای مشارکت در پروژه توسعه بندر فاو ترغیب کند.

 چند ماه پس از کنفرانس رونمایی از پروژه جاده توسعه برگزار شد، برخی از کارشناسان منطقه‌ای و بین‌المللی، بندر فاو را خاستگاه اجرای جاده توسعه و رقیبی برای بنادر اماراتی، قطری، سعودی، کویتی، و حتی کریدور اقتصادی هند- خاورمیانه- اروپا و ابتکار کمربند و جاده چین معرفی کردند.

عراق در گام‌های بعدی خود از طریق جذب سرمایه‌گذاران کره‌ای و ایتالیایی روند پیشرفت و توسعه بندر فاو را تسریع کرد تا به دیگر رقبای بین‌المللی خود نشان دهد پروژه در دسترس فعلی، نه کمربند و جاده چین و نه IMEC  بلکه جاده توسعه عراق است که بهترین مسیر برای عبور از خاورمیانه به مقصد اروپا است.

در این بین به نظر می‌رسد نباید نقش ترکیه در تحقق اهداف مدنظر دولت عراق را نادیده گرفت. بغداد و آنکارا عملا وارد یک معادله برد- برد شده‌اند. ترکیه از طریق ورود نظامی و خارج از عرف حقوق بین‌الملل، به فعالیت خود برای نابودی جریان های مخالف ترکیه به ویژه گروه های کردی ادامه می‌دهد. از زمانی که بغداد و اربیل با آنکارا به توافقات امنیتی دست یافتند، نیروهای حزب کارگران کردستان (پ ک ک) در حال جولان دادن در مناطق شمالی عراق هستند. 

بر این اساس، ترکیه علاوه بر منافع اقتصادی حاصل از اجرایی شدن جاده توسعه، در حال ایجاد منطقه حائل امنیتی- دفاعی در شمال عراق و مناطقی از سوریه است. این عامل باعث می‌شود تا از خلال پیشبرد این طرح، تهدیدی متوجه امنیت ملی ترکیه نباشد. 

تا پیش از تحولات اخیر، بندر فاو اساسا به عنوان یک گره کور در صحنه سیاسی و اقتصادی عراق شناخته می‌شد؛ جایی که پس از سقوط نظام بعث عراق به ریاست صدام حسین، تصمیم‌سازان عراقی همواره به ساکنین استان‌های جنوبی به ویژه استان بصره وعده تکمیل و عملیاتی شدن آن را می دادند.

انتظار می‌رود در صورتی که تا دو سال آینده این پروژه قادر باشد بخشی از روند انتقال کالا از مبدا خلیج فارس به اروپا را عهده‌دار شود، بتواند دست بازتری را برای دولت مرکزی عراق جهت جذب هرچه بیشتر سرمایه‌گذاری های خارجی ایجاد کند.