در این روش درمانی تکنیک‌های مختلف روانشناسی با یکدیگر ترکیب می‌شوند. در این مقاله ابتدا به مفهوم طرحواره درمانی و سپس به رویکردهای مختلف آن می‌پردازیم. اگر می‌خواهید با این روش درمانی و رویکردهای آن بیشتر آشنا شوید تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
طرحواره درمانی چیست؟
در روانشناسی شناختی، طرحواره یک الگوی سازمان یافته از فکر و رفتار است. در واقع می‌توان آن را سیستم ذهنی دانست که هر فرد با آن جهان پیرامون خود را درک می‌کند. در این روش طرحواره به الگویی ناسازگار از خاطرات، عواطف و احساسات فیزیکی که در سنین کم ایجاده شده، اطلاق می‌شود. افراد از سه سبک مقابله نسبت به طرحواره‌ها استفاده می‌کنند. این سبک‌ها عبارتند از:
- اجتناب: در این روش مقابله فرد از موقعیت‌هایی که طرحواره را فعال کند، اجتناب می‌کند.
- تسلیم: در این شیوه فرد با طرحواره مبارزه نمی‌کند و رفتار خود را تغییر می‌دهد
- ضد حمله: در این شیوه مقابله فرد با انجام در برابر طرحواره مقابله می‌کند.
طبق تئوری یانگ، افراد سالم قادر هستند تا نیازهای اساسیِ خود را به شیوه‌ای سازگارانه از طریق خودمراقبتی و ارتباط سازگارانه با دیگران برطرف سازند. بنابراین؛ هدف طرحوارهدرمانی این است که به افرادی که در این زمینه ناتوان هستند، کمک رساند. طرحوارهدرمانی این مهم را از طریق شناسایی و کاهش سبک‌های مقابله‌ای ناسازگار، رشد و توسعه‌ی جایگزین‌های سالم‌تر و سازگارانه‌تر و بهبود طرحواره‌های ناسازگار به انجام می‌رساند.
انواع دامنه‌های طرحواره
دامنه‌های طرحواره به 5 بخش اصلی تقسیم می‌شوند. در ادامه به بررسی این موارد می‌پردازیم.
- رها شدن / ناپایداری: این مورد شامل این احساس می‌شود که افراد مهم زندگی حمایت عاطفی، ارتباط، قدرت یا حفاظت عملی را انجام نمی‌دهند.
- بی اعتمادی / سوء استفاده: در این طرحواره افراد نگران این هستند که دیگران به آن‌ها صدمه بزنند، سوءاستفاده کنند، تحقیرشان کنند و دروغ بگویند.
- محرومیت عاطفی: به سه شکل بروز می‌کند. شامل محرومیت از تربیت، محرومیت از همدلی و محرومیت از حفاظت است.
- نقص / شرم: احساس ناقص بودن، بد بودن، ناخواسته بودن، حقارت یا بی اعتبار بودن می‌کنند. این افراد نگران هستن که اگر این موارد شناسایی شود از نظر اجتماعی طرد و بی‌اعتبار می‌شوند.
- انزوای اجتماعی / بیگانگی: این افراد حس می‌کنند از دنیا شده و عضو هیچ گروه و اجتماعی نیستند.
دلایل به‌جود آمدن طرحواره‌ها؛ اهداف طرحواره درمانی
اگر نیازهای عاطفی اولیه افراد در دوران کودکی برآورده نشود، طرحواره‌ها ایجاد می‌شوند. برخی از نیازهای اساسی که باید برطرف شوند شامل اتصال، جریان و خودمختاری است. به عنوان مثال، اگر نیازهای یک کودک به دلیل از دست دادن والدین یا طلاق در حیطه ارتباط به‌درستی تامین نشود، ممکن است طرحواره رهاسازی ایجاد شود.
هدف طرحواره درمانی کمک به افراد برای برآوردن نیازهای عاطفی اساسی است. این امر از طریق موارد زیر انجام می‌شود.
- طرحواره‌ها با کاهش شدت خاطرات عاطفی و احساسات بدنی و با تغییر الگوهای شناختی مرتبط با طرحواره درمان شوند.
- الگوهای رفتاری انطباقی با سبک‌ها و پاسخ‌های مقابله‌ای ناسازگار جایگزین شوند.
- طرحواره‌ها را از طریق برآورده شدن نیازها در داخل و خارج از رابطه درمانی درمان کنید.
- محدودیت‌های معقول را برای حالت‌های عصبانی و تکانشی اضافه کنید.
- توانایی ساخت طرحواره‌ها و حالت‌های سالم را به‌دست آورید.
تکنیک‌ها و رویکردهای طرحواره درمانی شامل چه مواردی است؟
تکنیک‌های الگو شکنی رفتارهای معیوب در طرحواره درمانی شامل تکنیک‌های مختلف است. طرحواره درمانی از تکنیک‌های شناختی و رفتاری سنتی استفاده می‌کند. ویژگی بارز این روش درمانی ترکیب تکنیک‌های تجربی-عاطفی و بین فردی است. دلیل تقویت عاطفه در جلسات این است که اگر به جنبه عاطفی مغز دست یابیم، تغییرات عمیق‌تری رخ می‌دهند.
اکثرا افراد در طول جلسات درمان ادعا می‌کنند که از نظر منطقی درک لازم برای موضوعات را دارند. در طرحواره درمانی، سعی می‌شود فرد از لایه‌ی محافظ خود جدا شده تا به کودک آسیب‌پذیر برسیم و این‌گونه طرحواره‌ها را اصلاح کنیم. هر تکنیک شناختی را می‌توان در طرحواره درمانی استفاده کرد اما برخی از مداخلات شامل یادداشت‌های روزانه طرحواره‌ها، جوانب مثبت و منفی طرحواره‌ها و فلش کارت‌های طرحواره جزو راهکارهای ساده هستند.در ادامه به بررسی برخی از تکنیک‌ها مهم می‌پردازیم.
- شناختی: راهبردهای شناختی با تکنیک‌های درمان شناختی-رفتاری استاندارد انجام می‌گیرد. این تکنیک‌ها شامل فهرست کردن مزایا و معایب یک طرحواره، آزمایش اعتبار یک طرحواره و انجام گفت‌وگو بین سمت طرحواره و سمت سالم» است.
- تجربی: از استراتژی‌های مبتنی بر تجربه و هیجان و تکنیک‌های تصویرسازی استاندارد گشتالت درمانی استفاده می‌شود.
- رفتاری: در این روش از استراتژی‌های شکستن الگوی رفتاری روی تکنیک‌های رفتار درمانی استاندارد مانند ایفای نقش در تعامل و سپس تخصیص تعامل به عنوان تکلیف استفاده می‌شود.
- رابطه درمانی: یکی از تکنیک‌ها محوری در طرحواره درمانی، استفاده از رابطه درمانی به‌خصوص فرایند بازپروری محدود است.
- استفاده از فلش کارت: این شیوه یکی از تکنیک‌های خاص است، که اغلب در طرحوارهدرمانی استفاده می‌شود. در این شیوه از فلش کارت‌هایی با پیام‌های درمانی مهم که در جلسه توسط بیمار ایجاد می‌شوند، استفاده می‌شود.
- خاطرات طرحواره: دفترچه خاطرات طرحواره فرمی است که در بین جلسات پر می‌شود.این دفترچه راهنمایی برای سازماندهی تجربه خود در هنگام حالت‌های طرحواره ارائه می‌دهد.
رابطه طرحواره درمانی و روانکاوی
رابطه طرحواره درمانی و روانکاوی را از دو جهت روان‌درمانی و تاریخی می‌توان بررسی کرد.
- دیدگاه روان‌درمانی: از دیدگاه روان‌درمانی یکپارچه، فرزندپروری و تکنیک‌های تجربی به‌ویژه در مورد تغییر حالت‌ها به‌عنوان تغییر فعالانه که روانکاوی به عنوان روابط ابژه توصیف می‌کند، دیده می‌شود.
- دیدگاه تاریخی: از لحاظ تاریخی، روانکاوی جریان اصلی تمایل به رد تکنیک‌های فعال مانند گشتالت درمانی فریتز پرلز یا تجربه عاطفی اصلاحی فرانتس الکساندر دارد. اما روانکاوی رابطه‌ای معاصر بیشتر به تکنیک‌های فعال می‌پردازد.
برای مطالعه بیشتر در مورد مراحل طرحواره درمانی و ویژگی های یک طرحواره درمانگر مناسب، می توانید مقاله زیر از موسسه آموزش عالی آزاد هفتاد را مطالعه نمایید: